‘Lesson Study’: effectief collectief leren met het lerarenteam

“‘Lesson Study’ is een laagdrempelige en relatief goedkope manier van professionalisering die op de huid van de leraar zit. Leraren werken immers samen met collega’s aan een les. Daarvoor vertrekken ze van de noden van hun leerlingen of vanuit hun eigen wensen.” Dat zeggen Heidi Verlinden en Steven Mannens, pioniers van Lesson Study Vlaanderen.

© Boumediene Belbachir

Samen een les maken

Leraren vergaderen toch veel op school? “Ja, over de opendeurdag of het schoolfeest, maar niet over de job zelf. Je kan nochtans van elkaar leren, ook al sta je in verschillende graden en klassen of geef je andere leerinhouden”, stelt Mannens. “Samen een les maken, die proefles geven, observeren en bijsturen, verhoogt je pedagogische en didactische knowhow. Leerlingen zullen beter leren en ook de teamgeest wint bij ‘Lesson study’.”

Leerlinggedrag als vertrekpunt

Lynn Michiels en Anne-Marie Raskin knikken bevestigend. Ze zijn allebei leraar Frans aan het PIBO in Tongeren. Lynn in de eerste graad, Anne-Marie in de bovenbouw. Hun leerlingen hebben weinig zin in dat ene uurtje Frans per week en de diverse beginsituaties van de leerlingen maken het niet gemakkelijker. Nederlandse instromers hebben geen voorkennis, Waalse leerlingen vragen zich af wat het hen oplevert en de Vlamingen dragen vaak negatieve ervaringen met de taal mee.

Lynn en Anne-Marie proberen, maar hebben niet de indruk dat hun pogingen aanslaan. Enter Heidi en Steven. Dat duo begeleidt in hun school de cyclus ‘Lesson Study’. 8 dagdelen, gespreid over een trimester, zijn ze in de weer.

Hoe dat gaat? Mannens: “Eerst creëren we met de leraren een veilig leerklimaat. Samen werken, laat staan samen leren, zit nog niet ingebakken in onze schoolcultuur. Daarom maken we een duidelijke afspraak: we observeren en evalueren niet elkaar, wel het leerlinggedrag en het lesontwerp.”

Interview de leerling

“Dan formuleren we de onderzoeksvraag. Die is altijd gelinkt aan leerlinggedrag. Lynn en Anne-Marie willen de startmotivatie voor een woordenschatles Frans verhogen. We verdelen hun leerlingen in 3 groepen: van nauwelijks tot gewoon gemotiveerd. 1 leerling uit elke groep wordt de case-leerling. Die observeren we tijdens de proeflessen en interviewen we daarna.”

Voor ze aan het lesontwerp beginnen, zoeken de leraren in literatuur en onderzoek naar mogelijke antwoorden. “Voor het echte lesontwerp schuift een expert mee aan tafel. Dat was hier een docent van de PXL-lerarenopleiding.”

Binnen de comfortzone blijven (of net niet)

“Als procesbegeleiders waken we erover dat het lesontwerp niet te ver buiten de comfortzone van de leraar gaat. Het moet haalbaar zijn en het proces moet goesting geven. Maar Lynn en Anne-Marie zijn all the way gegaan. Ze hebben voor het eerst interactieve pdf’s gemaakt en die op iPads gezet bijvoorbeeld. Ze vroegen ook aan de praktijkleraren op school naar interesses bij de leerlingen waaraan ze hun les konden koppelen. Zo kwamen ze uit bij de veemarkt in Libramont en bij de verschillen tussen koeienrassen.”

Anne-Marie gaf de eerste proefles. “De observatoren houden op dat moment elk een case-leerling in het oog”, vertelt Steven. “Hoe reageert hij op de instructie? Wat schrijft hij op? Welke non-verbale reacties zijn er? Na de les interviewen we die leerlingen ook. Ze geven echt constructieve feedback. Samenwerken in groepjes van 5 vonden ze bijvoorbeeld moeilijker dan in duo. En een gemotiveerde leerling vroeg om een verbetersleutel en meer oefenmogelijkheden.”

Zenuwen als voor een stageles

Op basis van een uitgebreide nabespreking hebben Lynn en Anne-Marie de les herwerkt. Vandaag is het de beurt aan Lynn om die tweede versie te testen in een andere klas. Ze is zenuwachtig, want ze kent die 14 vierdejaars niet. Weer kiezen de observatoren een strategische plaats om hun case-leerling te monitoren.

Een lesuur lang verloopt alles opvallend vlot en rustig. Alle leerlingen doen mee, ook de minder gemotiveerde jongens. Opnieuw leert het interview met de leerlingen treffende dingen. De meerkeuzevragen op de interactieve pdf zijn een voltreffer, want schrijven kost anders veel tijd en energie. De Kahoot-quiz valt erg in de smaak bij competitieve leerlingen.

“Ik ben echt uit mijn comfortzone moeten komen. Je deur openen voor collega’s is op z’n minst spannend. Op openheid en vertrouwen werken, was daarom voor mij een heel belangrijke stap”, zegt Lynn na afloop.

© Boumediene Belbachir

Frans kan dus ook leuk zijn

Maar op de zenuwen volgt het enthousiasme: “Iedereen was bezig met de les en een leerling zei op het einde ‘Frans kan dus ook leuk zijn.’ Wat wil je als leraar meer?” Lynn vindt de werkwijze van ‘Lesson Study’ heel verhelderend: “Kahoot en de iPads ga ik vanaf nu zeker ook in mijn eigen klassen gebruiken.”

“Maar wat voor mij nog belangrijker is: ik kreeg meer inzicht in mijn leerlingen. Zowel tijdens de les als in het interview met een leerling achteraf. Hoe voelen ze zich? Waar hebben ze nood aan? Hoe kan ik hen goed begeleiden? Die vragen wil je als leraar kunnen beantwoorden. Als het van mij afhangt, stap ik meteen in een nieuwe cyclus. Het traject heeft mij geraakt.”

Wat kost Lesson Study? Tijd

‘Lesson Study’ heeft zijn nut al bewezen. In Japan zit het in het DNA van elke leraar. En diverse onderzoeken noemen het een effectieve en duurzame manier van professionalisering. Maar het is ook tijdsintensief. Dat beaamt Steven Mannens: “Verdiepen, reflecteren, voortbouwen, daar neem je beter je tijd voor. Een slap afkooksel brengt nu eenmaal weinig. De budgetten zijn misschien beperkt, maar de effecten van — vaak korte — nascholingen ook. Directies en leraren moeten keuzes maken.”

“En ik ben er zeker van dat die tijdsinvestering zich op langere termijn zal lonen: de inzichten die Anne-Marie en ik opdeden, nemen we mee naar onze eigen klassen en lessen. En naar de lerarenkamer”, voegt Lynn nog toe.