Pleidooi voor krachtige kennis op school

Mevrouw, ik ga op pensioen, wat u vertelt vertel ik al 41 jaar in het lager onderwijs. Dank dat nog iemand de belangrijke waarden van het onderwijs kent.

Quousque tandem homines politici patientia nostra abutere...? Ik denk dat 90% van de onderwijsmensen die met ambitie aan de job gestart zijn akkoord gaan met wat u vertelt; ze zijn hierover eerst boos geweest, daarna wanhopig en nu gelaten. De vuur is gedoofd. Men neuriet mee met het orkest op de Titanic.

Dit lijkt een beetje als mosterd na de (eindtermen)maaltijd te komen. De vraag 'wat moeten leerlingen van vandaag aan parate kennis bezitten' is in die zin de voorbije jaren volop aan de orde geweest. Wat Béneker zegt, is ook helemaal niet nieuw. Praat met Vlaamse onderwijskundigen en pedagogen, leg je oor even te luisteren bij het Centrum Taal en Onderwijs, en je verneemt ongeveer hetzelfde. Nu goed, het kan nooit kwaad te horen hoe onze noorderburen over onderwijs denken. Toch een paar kanttekeningen.
Ten eerste is kennis nooit gebannen uit ons onderwijs of geminimaliseerd, spreken van een 'tegenreactie' is dus een misvatting. Wel is er sinds de jaren 90 van vorige eeuw een terechte evenwichtsoefening gemaakt om vaardigheden meer in het curriculum te krijgen en kennis daardoor ook relevanter en functioneler te maken. Geen mens die daar wat tegen kan hebben, denk ik dan. Toch is daar heel veel kritiek op gekomen, vooral vanuit reactionaire hoek.
Ten tweede is ervoor zorgen dat kennis niet als een abstracte bubbel de klas in drijft ook niet nieuw. We weten al meer dan vijftig jaar van cognitieve psychologen dat nieuwe kennis zich het best verankert als ze gekoppeld wordt aan bestaande kennis. Abstract, ja, maar start concreet vanuit wat al in de hoofden van leerlingen zit. Dat dit idee nu plots weer via diverse kanalen bovenkomt, heeft vooral te maken met recente vorderingen in de neuropedagogie, die de vruchtbare link tussen nieuwe en bestaande kennis bevestigt. Minder geweten is misschien de impact daarvan op kinderen uit kansarme milieus: doordat hun parate kennis van Vlaamse sprookjes, boeken, andere landen, artikels uit winkels, de actualiteit, speelgoed enz. (ik maak het ook maar even concreet) vaak minder groot is dan bij leerlingen uit de Vlaamse middenklasse, hebben zij het lastiger om in ons onderwijs te vorderen. Dit hakt ook in op anderstalige leerlingen en dat is misschien nog belangrijker om weten. De leerachterstand die daar wordt aangetroffen, heeft immers niet per definitie met taal te maken maar - opnieuw - met een voorkennis die niet aansluit bij de bagage waar we in ons onderwijs van uitgaan. Een kind uit een ander land kan wel heel wat voorkennis hebben vanuit zijn eigen cultuur, maar daar heeft het minder aan in onze cultuur, omdat daar ook minder mee wordt gedaan in de klas.
Ten derde, en hier volg ik Béneker volledig, is het bijzonder zinvol om complexe leerstof vakoverschrijdend aan te pakken. Niet voortdurend, wel substantieel. Maar helaas, de lege doos - pardon, de hervorming van het secundair onderwijs - die op ons afkomt, is er door politieke gemarchandeer glansrijk in geslaagd niet te doen wat wel had moeten gebeuren: het mes zetten in de versnippering van de werkelijkheid in een rigide vakkenstructuur. Het grote probleem van transfer los je niet op door daaraan vast te houden, maar toch gebeurt het. Van de nota Monard waarmee die hervorming echt had kunnen plaatsvinden, blijft door een bepaalde politieke tunnelvisie en dus niet door onderwijskundige expertise nog weinig over. Tijd voor technocratie?

Sinds de jaren zestig verdringt het beeld dat het geheugen een netwerk is het beeld dat het een spier is. Als het verbale geheugen gebruik maakt van de sterkere visuele, motorische en emotionele geheugens onthouden we langer, kunnen we informatie sneller oproepen als we die nodig hebben en vooral: leren we liever. Toch blijft het nuttig het geheugen te trainen als brute kracht. Wie herinnert zich de tijd dat het doel van Duits de parate kennis van de Adjektivdeklination was? Weinigen konden na drie jaar Duits een simpele pint bestellen. Nu luisteren de leerlingen naar dialoogjes, stellen zich een gezellig café voor en oefenen na drie weken rollenspelletjes met een menukaart. Welke kennis gaat achteruit?

Ik ben voorstander van ' leerlingen moeten begeleid onderzoekend leren ' IN de klas onder begeleiding van een 'inhoudelijke expert' coachende leerkracht!