Specialist
“Evaluatie is een van de moeilijkste taken van een leraar”
“Ik heb tonnen respect voor leraren. Er komt veel op hen af en ze werken keihard. Maar ze vergeten te meten wat het effect is van al die inspanningen. Het moet efficiënter”, zegt Lieven Viaene, hoofd van de inspectie.
© Illias Teirlinck
Evaluatie is een terugkerend pijnpunt in de Onderwijsspiegel, het jaarverslag van de inspectie. Hoe komt dat?
Lieven Viaene: “Als het over evaluatie gaat, denk ik vaak terug aan mijn tijd als wiskundeleraar. Ik stelde mijn examen op, verbeterde en gaf punten in. Nadien verdween alles in een grote doos. Niemand stelde nog een vraag over mijn examen. Ik bepaalde op de klassenraad wie een herexamen kreeg, wie een C-attest. Omdat wiskunde een belangrijk vak was, volgden collega’s mij. Toen al flitste door mijn hoofd: ‘Straf dat ik dat zomaar kan. Ik hoop maar dat mijn examen goed was.”
“Het toont hoe fragiel ons evaluatiesysteem is. Het is een van de moeilijkste taken van leraren. Didactiek is al geen eenvoudige zaak, evaluatie is daarvan het sluitstuk.”
Is de kwaliteit van de evaluatie te veel afhankelijk van individuele leraren?
Lieven Viaene: “Vaak wel. Een leraar taal is weg van een schrijver. Hij steekt er veel lestijd in, inspireert zijn leerlingen en baseert er een groot stuk van zijn evaluatie op. Dat kan fantastisch zijn, maar je moet ook naar de impact kijken. Hoe beïnvloedt dat de deliberatie of het vervolgonderwijs? Het is een risico als 1 persoon de hele evaluatie bepaalt. Kwaliteit begint met leraren die hun evaluaties delen en vooral afspraken maken. Daar is nog veel werk.”
Moeten alle leerlingen dan exact dezelfde evaluaties krijgen?
Lieven Viaene: “Dat hoeft zeker niet. Scholen kunnen leraren gerust een stuk autonomie geven. Collega’s moeten wel goed van elkaar weten wat ze waarom evalueren. Goede afspraken zijn belangrijk. Als de school kan aantonen dat die werken, is dat voor ons prima.”
“Evaluatie dient in de eerste plaats om leerlingen te laten leren. Het geeft je de kans om je onderwijspraktijk af te stemmen op de beginsituatie, de noden en de specifieke context van de leerlingen. Dankzij formatieve evaluatie kan je krachtige feedback geven. Hoe ze dat aanpakken, met punten, woordelijk of een combinatie, daar zijn scholen vrij in. Maar we merken dat het niveau van de feedback vaak ondermaats is, zeker in het secundair onderwijs.”
Evaluatie dient in de eerste plaats om leerlingen te laten leren
Lieven Viaene
Onderwijsinspectie
Wat is er mis mee?
Lieven Viaene: “De feedback is vaak onvoldoende ontwikkelingsgericht. Leerlingen moeten ermee aan de slag kunnen. Of ze is niet genoeg afgestemd op de doelen en hoe leerlingen die kunnen halen. In het bso gaat de feedback bijvoorbeeld vaak over inzet en motivatie. Voor Frans krijgen leerlingen opvallend meer feedback over kennis dan over de vaardigheden.”
Op welke andere vlakken schiet evaluatie tekort?
Lieven Viaene: “Evalueren dient ook om te oriënteren. Als de evaluatiepraktijk niet goed zit, kan de klassenraad geen gefundeerde beslissingen nemen. Dan stromen leerlingen niet door naar de ideale studierichtingen binnen of buiten de school.”
“Je moet daarom betrouwbaar, valide en transparant evalueren. Dat begint bij meten wat je moet meten. Maar leerplannen en eindtermen zijn niet altijd het lievelingsmateriaal van leraren. We stellen vaak vast dat scholen voor bepaalde doelstellingen geen informatie verzamelen of dat ze zaken testen die helemaal niet gevraagd worden van leerlingen.”
“Of topics komen wel aan bod, maar niet op het juiste beheersingsniveau. Kennis wordt bijvoorbeeld puur op een reproductieve manier geëvalueerd. Dat mag, maar je moet ook aantonen dat leerlingen die kennis op een goede manier verwerken. Omgekeerd zijn er leraren die een te hoog beheersingsniveau verwachten.”
Mogen leraren alleen evalueren wat beschreven staat in eindtermen en leerplannen?
Lieven Viaene: “Dat is een groot misverstand. De school mag de lat hoog leggen. Als ze de leerlingen helpt om die te nemen en hen zo hoger laat springen, perfect. Maar soms is het beheersingsniveau zo hoog dat leerlingen de lat niet kunnen halen en uitstromen. Als blijkt dat zij wel in staat zijn om het niveau te halen dat de overheid oplegt, spreken we de school daarop aan.”
Is het niet moeilijk om op basis van de eindtermen en leerplannen in te schatten wat je precies op welke manier moet evalueren?
Lieven Viaene: “In het verleden was de interpretatieruimte soms wel groot. De nieuwe eindtermen en leerplannen zijn een stuk concreter en bieden meer houvast. Maar tussen het leerplan en de leraar zit vaak een handboek. Uit onderzoek blijkt dat sommige handboeken niet alle doelen realiseren. Onderdelen komen niet aan bod, ze vatten de essentie niet of leraren laten de moeilijkere toepassingen weg en werken te weinig leerplangericht.”
Is het geen taak voor de inspectie om daar controle op uit te oefenen?
Lieven Viaene: “Dat is een moeilijke kwestie. Directeurs vragen ons soms waarom we geen stempel zetten op handboeken: ‘Goedgekeurd door de inspectie’. Maar hoe doe je dat, los van de werking van de school? Hoe gebruiken leraren zo’n handboek? We willen geen keurslijf opleggen. Maar leraren mogen er niet zomaar van uitgaan dat een handboek goed materiaal biedt.”
Transparantie blijkt ook een pijnpunt bij het evalueren. Hoe toon je dat je alle doelstellingen bereikt?
Lieven Viaene: “Ik gruwel van het idee dat wij een afvinkinspectie zouden zijn. We zien soms toestanden waarbij leraren bij elke examenvraag moeten aangeven welke doelstelling getest wordt. Dat vragen wij absoluut niet. Onze inspecteurs gaan na of leraren bewust met hun doelen omgaan door met hen te praten. Ze kijken in notities van leerlingen en in evaluaties. Als we hiaten opmerken, vragen we daarnaar.”
“Maar transparantie is in de eerste plaats voor de leerlingen belangrijk. We horen vaak dat die niet weten waar een score van 64% vandaan komt. Expliciteer daarom je lesdoelen. Als die transparant zijn, beantwoordt de evaluatie daar normaal ook aan.”
Gaat transparantie niet verloren door alles in een grote pot met punten te gooien?
Lieven Viaene: “Punten of geen punten is voor ons niet de kern van de discussie. Het debat daarover maakt misschien wel duidelijk dat er iets hapert aan het systeem. Je kan de grootste stommiteiten doen door je blind te staren op wat eenvoudig meetbaar is.”
“Punten hebben het voordeel dat ze eenvoudig inschalen waar een leerling staat. Zijn ze noodzakelijk? Dat denk ik niet. Wij werken bij een doorlichting ook niet met punten, maar met een 4-puntenschaal per criterium: beneden de verwachting – benadert de verwachting – volgens de verwachting – overstijgt de verwachting. Mensen die daar gemiddelden of scores van maken zijn verkeerd bezig.”
Zegt die 64% niet vooral dat iemand eigenlijk veel doelstellingen niet gehaald heeft?
Lieven Viaene: “Als je met 64% kan slagen zonder cruciale doelstellingen te halen, is er iets mis. Maar je hoeft daarom cijfers niet overboord te gooien. Als je een grens trekt van 50% om te slagen, moet dat wel betekenen dat de basisdoelstellingen gehaald zijn en de leerling voldoende gewapend is voor het volgende jaar.”
“Maar cijfers mogen geen fetisj zijn. De klassenraad moet over een geheel van betrouwbare gegevens beschikken om een goede beslissing te nemen.”
Een van de belangrijkste vragen die een school zich moet stellen is of ze leerwinst boekt
Lieven Viaene
Onderwijsinspectie
Hoe investeer je als leraar in de kwaliteit van je evaluatie?
Lieven Viaene: “De klasdeuren moeten veel meer open. Afspraken maken binnen de school is goed, binnen de scholengemeenschap is beter. Vakgroepen die al jaren samenwerken worden soms organisatieblind. Externe ogen leggen zwaktes bloot.”
“De evolutie naar lerende netwerken van leraren is fantastisch. Het geeft moed. Collega’s zien bij elkaar dat goed evalueren mogelijk is met de juiste methodieken en instrumenten. Je hoeft het warme water niet altijd zelf uit te vinden.”
“Daarnaast zou elke leraar en elk team een soort onderzoekscultuur moeten hebben. Wat willen we bereiken, wat doen we daarvoor en wat is het effect? Door de veelheid aan opdrachten voor scholen vergeten ze dat na te gaan. Dat is in Vlaanderen een pijnpunt. Leraren werken keihard en zijn constant bezig, maar ze meten niet wat die inspanningen opleveren.”
Kan het schoolbeleid daarbij helpen?
Lieven Viaene: “Dat is essentieel. Een van de belangrijkste vragen die een school zich moet stellen is of ze leerwinst boekt. Als je van taalgericht onderwijs een speerpunt maakt, moet je in de eerste plaats weten of je leerlingen taalvaardiger worden. Maar dat is een stuk moeilijker te evalueren dan de activiteiten zelf.”
“Scholen evalueren nieuwe activiteiten of didactische praktijken vanuit de vraag of alles vlot verloopt en of de jongeren gemotiveerd zijn. Maar veel belangrijker is wat leerlingen eruit leren. Dat evalueren we veel te weinig. Slechts een derde van de scholen brengt de eigen kwaliteitsontwikkeling systematisch in kaart.”
“Op het einde van het zesde leerjaar moeten scholen gevalideerde toetsen afnemen. De resultaten gaan alleen naar de school. Toch doen veel scholen er niets mee. Het leidt niet tot aanpassingen aan de onderwijspraktijk. Je kan daar nochtans veel uit leren over waar werkpunten liggen.”
Moeten scholen meer van die gestandaardiseerde testen afnemen?
Lieven Viaene: “Die gevalideerde toetsen in de basisschool zijn zeker een stap vooruit. Voor het secundair is het aanbod beperkt, maar de paralleltoetsen worden sterk onderbenut. Daarmee meet je op een valide en betrouwbare manier hoe goed je leerlingen de eindtermen of ontwikkelingsdoelen halen. Als je die regelmatig afneemt, kom je evoluties op het spoor binnen je populatie en kan je vergelijken met de resultaten van de peilingsproeven voor Vlaanderen.”
“Of scholen werken met gevalideerde toetsen of kwalitatieve testen die ze zelf maken, doet er niet zoveel toe. Belangrijk is dat er vergelijkingsmateriaal is over de jaren heen, dat scholen in kaart brengen in welke mate ze hun doelen halen en of er acties nodig zijn.”
Kunnen scholen ook andere data verzamelen?
Lieven Viaene: “Er is heel veel mogelijk. We geven scholen bij een doorlichting een schoolrapport mee waarbij we data trekken uit de databank van het departement. Zo kan je je school benchmarken tegenover andere scholen. Hoe zit het met je attestering, zittenblijven, de doorstroom binnen de school, het succes in het vervolgonderwijs…? Je krijgt objectieve gegevens. Een goede analyse levert bijzonder waardevolle informatie op.”
“Een lagere school kan contact opnemen met de vervolgscholen secundair. Als blijkt dat hun leerlingen op al die scholen problemen hebben met Frans, dan moet ze zich vragen stellen. Net zo kan een secundaire school contact zoeken met het hoger onderwijs.”
“Je kan ook kwalitatieve data verzamelen door leerlingen te bevragen. Hoe ervaren zij het onderwijs? Wat is te moeilijk? Waar missen ze ondersteuning? Waar vervelen ze zich? Als je leerlingen ernstig neemt, schatten ze die zaken heel goed in. Uiteindelijk willen ze allemaal bijleren. Er heerst nog altijd schroom bij leraren om zich te laten evalueren door leerlingen. Maar wie het doet, vindt het meestal fantastisch.”
“Ook ouders kunnen je veel leren. We voeren daarom gesprekken met leerlingen én ouders. We vertrouwen de school dat ze de juiste mensen naar voren schuift en niet per se de mooipraters. Luister naar iedereen en je krijgt waardevolle info.”
Wij zijn veel meer dan een slagboom. We zijn een hefboom
Lieven Viaene
Onderwijsinspectie
Is dat de nieuwe filosofie van de Inspectie 2.0?
Lieven Viaene: “Wij zijn veel meer dan een slagboom. We zijn een hefboom. Puur vaststellen en rapporteren is te beperkt. We gaan voor ‘kwaliteit in dialoog’. Daarom luisteren we naar het verhaal van de school door te praten met de leraren, vakgroepen, directeur, leerlingen en ouders.”
“We brengen niet louter sterke en zwakke punten van de school in kaart. We inspireren ook vanuit onze expertise. Inspecteurs komen in alle scholen, van alle netten, van de meest sterke tot de meest zwakke. Onze mensen hebben de bagage om scholen perspectief te bieden.”
Je spreekt met veel vertrouwen over de nieuwe manier van doorlichten. Zal evaluatie bij de volgende Onderwijsspiegels stilaan verdwijnen als pijnpunt?
Lieven Viaene: “We brengen in elk geval alles veel verfijnder in kaart dan voorheen. Daardoor kunnen scholen gericht heel wat knelpunten bijwerken en versterken wat goed is. Een betere evaluatie is een hulpmiddel om efficiënter te werken. Leraren moeten echt niet nog harder werken, maar het kan wel efficiënter.”
Log in om te bewaren
Ga jij voor een straf blad? Geboeid worden door onderbouwde tips en inspirerende verhalen? Krijg 4 keer per jaar Klasse Magazine in je bus, voor maar € 10.
Abonneer nu
Jean Vande Gucht
27 augustus 2019Stuur de inspectie dan terug in de klas...
Je zult wat zien...wat zijn hun inspanningen ?
Niks...niks...Ik ben 20 jaar directeur geweest in “Molenbeek/Brussel”
Met 27 nationaliteiten veel voldoening, affectie en kwaliteitsontwikkeling !
Maar met meer dan 7500 lkr. te weinig kun je niet toveren...
Dus iedereen naar de klas !!!!
Raf Feys
29 augustus 2019Inspecteur-generaal Viaene wekt in het Klasse-interview de indruk dat de evaluatie in het onderwijs van heel bedenkelijke aard is. In zijn inleiding al poneert hij dat die evaluatie zowel in het heden als in het verleden lichtzinnig, nonchalent en oppervlakkig werd aangepakt.
Viaene was zelf jarenlang leraar wiskunde in s.o. en in de lerarenopleiding - en ook enkele jaren directeur.Hij poneert nu met veel stelligheid en naar eigen zeggen vanuit zijn eigen praktijkervaring: “Ik denk vaak terug aan mijn tijd als wiskundeleraar. Ik stelde mijn examen op, verbeterde en gaf punten in. Nadien verdween alles in een grote doos. Niemand stelde nog een vraag over mijn examen. Ik bepaalde op de klassenraad wie een herexamen kreeg, wie een C-attest. Omdat wiskunde een belangrijk vak was, volgden collega’s mij. Toen al flitste door mijn hoofd: ‘Straf dat ik dat zomaar kan. Het toont hoe fragiel ons evaluatiesysteem is.”
Viaene start zijn interview met een karikatuur van de wijze waarop in het onderwijs geëvalueerd 'zou' worden, en van de wijze waarop meestal na deliberatie een attest werd/wordt toegekend.
Wat een belediging voor de vele leerkrachten en directeurs die m.i. wel doordacht en verantwoord delibereren en attesten toekennen. Wat moeten ouders en leerlingen bij het begin van een nieuw schooljaar wel denken als de hoofdinspecteur onomwonden verkondigt dat de evaluatie niet deugt en getuigt van improvisatie, en dat er dus ook nonchalant omgesprongen wordt bij het toekennen van A-, B- en C-attesten. Als hij zelf als leraar en directeur zo te werk zou gegaan zijn, dan is het best dat hij momenteel die functies niet langer uitoefent.
Tegelijk pakt de inspecteur-generaal uit met een verlossend idyllisch alternatief voor de huidige ellendige evaluatie. Ik kom hier in een andere bijdrage op terug.
Toch wel merkwaardig dat Vlaanderen een sterke onderwijstraditie kent en internationaal veelal uitstekend scoorde/scoort, maar inzake evaluatie heel zwak zou scoren.
Viaene stelt verder: "Scholen evalueren nieuwe activiteiten of didactische praktijken vanuit de vraag of alles vlot verloopt en of de jongeren gemotiveerd zijn. Maar veel belangrijker is wat leerlingen eruit leren. Dat evalueren we veel te weinig." Het is precies de inspectie die al 30 jaar de kritiek krijgt dat ze weinig of geen aandacht heeft voor de leerresultaten, maar bijna uitsluitend voor de proceskenmerken. Als ex-leraar en papa/opa van kinderen en kleinkinderen heb ik de ervaring dat leerkrachten wel veel aandacht schenken aan de leerresultaten en het veelal ook bij het rechte eind hebben, geenszins ondoordacht en nonchalant A,B, en C- attesten uitreiken.
Ik zou me als inspecteur-generaal wat bescheidener en voorzichtiger opstellen. Ik was enkele jaren geleden best gelukkig met het feit dat we eindelijk verlost waren van zijn voorganger Peter Michielsens die steeds radicale en vernietigende standpunten verkondigde over het onderwijs en zelf weinig of geen ervaring had met lesgeven.
Michielsens’ stokpaardje luidde dat lesgeven totaal voorbijgestreefd was en dat we alle heil mochten verwachten van leerlinggestuurd leren. De leerkrachten kregen in de inspectierapporten voortdurend kritiek op hun aandacht voor directe instructie en relativering van de competentiegerichte aanpak.
In reacties op de O-ZON-campagne-2007 van Onderwijskrant tegen de niveaudaling en ontscholingsdruk reageerden kopstukken van de inspectie met ontkenning van de niveaudaling. Ze stelden tegelijk dat de leerkrachten nog veel te weinig competentiegericht werkten en te veel aandacht schonken aan kennis en kennisoverdracht. Kunnen rekenen in een tijdperk van rekenmachines was ook niet meer zo belangrijk. De inspectie is mede verantwoordelijk voor de niveaudaling.
Lieven Viaene pakte de vorige jaren geregeld uit met de stelling dat de huidige inspectie nu op een totaal andere wijze de scholen evalueert. In de recente inspectierapporten merk ik nochtans veel gelijkenis.Enkele maanden geleden luidde de kritiek van een inspecteur wiskunde tijdens een vergadering van de commissie onderwijs nog steeds dat de leerkrachten s.o. te weinig aandacht schonken aan contextuele en constructivistische wiskunde. Volgens mij en vermoedelijk de meeste leerkrachten is juist dat soort wiskundige aanpak verantwoordelijk voor de zwakke resultaten voor de eindtermentoetsen wiskunde. En vorig jaar stelde een inspecteur dat de leerkrachten lager onderwijs voor Frans al te veel aandacht schonken aan de taalkennis. We zagen al bij al niet veel evolutie in de inspectierapporten.
Zelf heb ik meegemaakt dat een inspecteur als kritiek vermeldde dat de juf 3de kleuter een klassikaal lesje tellen gaf en dat dit niet mocht volgens de ontwikkelingsdoelen en het ontwikkelingsplan, dat de leerkracht 6de leerjaar geen dictee van de Franse woordjes mocht geven maar ze enkel mocht laten kopiëren.
Een steeds terugkerende kritiek luidde - ook in de jaarlijkse inspectierapporten - dat de leerkrachten te weinig de memorie van toelichting bij de eindtermen, de zgn. 'Uitgangspunten' volgden . Die uitgangspunten behoren niet tot de decretale eindtermen, maar werden opgesteld door de DVO van 'ontscholer' Roger Standaert. Ze propageren een constructivistische en competentiegerichte aanpak die mede verantwoordelijk is voor de niveaudaling. Die nivellerende uitgangspunten werden - en worden ook nu nog vaak- als een inspectiebijbel gehanteerd.
G. De Vos
29 augustus 2019Sinds de sixties vormt de spelletjesdidactiek een tegengewicht tegen het klassieke dicteren-noteren-reproduceren. Ludiek opgeleide leerkrachten gaven onmiddellijk les zoals ze zelf les hadden gehad of verlieten het onderwijs. In de eenentwintigste eeuw bereidde het tijdschrift Klasse de leerkrachten voor op de doorlichtingen: ze kwamen in contact met de werking van de hersenen, Kolb, Gardner, Krashen, Hattie. Die laatste had uitgezocht welke aanpak het beste leereffect haalde volgens wetenschappelijk onderzoek en kwam uit bij … de Socratische Methode. De Middeleeuwse Methode leerde vooral kopiëren en negeerde de boekdrukkunst. Leerlingen leren, begrijpen en onthouden veel meer met actieve, interactieve en coöperatieve werkwormen. Leerkrachten geven een opgaveblad bij teksten, clipjes of ict en evalueren de uitvoering samen met de leerlingen. Voor het rapport volstaat per project een formatieve taak, een summatieve toets en een attitudecijfer (medewerking). Om speculatie te vermijden worden die pas in de rapportweek besproken. Beheersbare criteria voor het schrijven zijn correcte taal, coherente tekstopbouw en compatibiliteit met de verwachtingen. Voor mondelinge presentaties: verbaal (taal en tekst), paraverbaal (intonatie en articulatie), non-verbaal (mimiek en gestiek). Scoren kan met onvoldoende (o), voldoende (v), goed (+) of cijfers. Studietips: oplossingen met een leerkaart overlopen, aanduiden wat je niet kan, dat later opnieuw doen. Teksten skimmen en scannen.
Laat een reactie achter