“Als je niet mag afkijken, hoe leer je dan samenwerken?”

Michel Bauwens: “Ik denk dat onderwijs en kennisoverdracht in een structurele crisis zitten. Want leren gebeurt meer en meer buiten de onderwijsinstellingen. Peer-to-peer draait om gelijkwaardigheid, kennisdelen en samenwerken. Dus als je vandaag programmeur wil worden, kan je dat perfect leren van je vrienden of collega’s op het internet. En dat geldt voor steeds meer vakgebieden. Er is duidelijk een spanning tussen de oude en nieuwe manier van leren.”

Michel Bauwens: “Er heerst nog altijd het idee dat de leraar alles weet en zijn kennis doorgeeft aan een passieve leerling. Maar dat is het onderwijs dat ik 30 jaar geleden had. Een peer-to-peernetwerk vertrekt van de passie om samen iets op te bouwen en daarrond te leren. Je leert problemen oplossen, je leert van elkaar en kan op internetfora vragen stellen. Zo krijg je een collectieve intelligentie waarbij iedereen elkaar helpt hetzelfde doel najagen. De gedeelde kennis is bovendien beschikbaar via vrije software of open design. Zo kan iedereen meekijken en het oorspronkelijke ontwerp aanpassen, verbeteren of uitbreiden.”

Michel Bauwens: “Begrijp me niet verkeerd: scholen moeten zeker blijven bestaan. Maar ik denk dat we in een belangrijke vernieuwing zitten. Eeuwen geleden zorgde de boekdrukkunst voor een omwenteling in kennisoverdracht. Nu doet internet hetzelfde. Maar onderwijsinstellingen weten niet hoe ze moeten reageren op radicale verandering. Vernieuwingen vinden nu eenmaal vooral in de marge plaats, buiten de bestaande instellingen.”

Michel Bauwens: “We moeten bruggen bouwen tussen informele en formele kennisoverdracht. De Ecuadoriaanse overheid wilde vrije software ontwikkelen binnen de overheidsinstellingen. Maar dat was onmogelijk. Omdat de ontwikkelaars met een universitair diploma computerwetenschappen veel meer konden verdienen in privébedrijven of in het buitenland. Ze vond dus geen gediplomeerde IT’ers. Terwijl Ecuador wel 4000 programmeurs had die zichzelf leerden coderen via internet en peers. Maar die konden niet aan de slag bij de overheid omdat ze geen diploma hadden. Dat is een typische tegenstelling: de mogelijkheden om informeel te groeien zijn enorm, maar de officiële instellingen weten niet hoe ze daarmee moeten omgaan.”

Michel Bauwens: “Ik heb in Ecuador een voorstel uitgewerkt van open certificering. Dat is een manier om informele kennis te valideren en door officiële onderwijsinstellingen te laten erkennen. Want een maatschappij heeft natuurlijk ook garanties nodig dat een dokter of een tandarts zijn job kent.”

Michel Bauwens: “Creëer een band tussen de school en het actieve leven. Laat leerlingen bijvoorbeeld meewerken aan projecten buiten de school. Een school is een artificiële leeromgeving. In open source gemeenschappen daarentegen ontwikkelen mensen samen iets in open design of delen kennis via internet. Zo zijn ze supergemotiveerd omdat ze gelijkgestemden vinden met wie ze samen iets verkennen, verdiepen en maken. Er zijn veel burgerinitiatieven waaraan je kan meewerken. Bijvoorbeeld? Een gemeenschappelijk park dat door een wijk wordt beheerd, een groep burgers die samen voor energie zorgt, een fablab … In Gent alleen al telde ik er 500!”

Michel Bauwens: “Dat denk ik wel. Uit onderzoek blijkt dat 14% van de babyboomers zich comfortabel voelt bij het delen van kennis en materiële goederen. Bij 20- tot 25-jarigen loopt dat op tot 30%. De jonge generatie is veel minder materieel. Ze hoeft bijvoorbeeld geen eigen auto, verkiest ervaringen boven bezit en wil samenwerken in co-working spaces. Ze delen kantoorruimte, kopieerapparaat of boekhouder en leren van elkaar. Er vindt een onderhuidse cultuurverschuiving plaats. En als jongeren op school niet kunnen samenwerken en delen zoals ze zouden willen, doen ze het sowieso buiten de school.”

Michel Bauwens: “Als die jongere generatie leraar wordt, bestaat de kans dat het onderwijs verder hervormt. Scholen moeten dus meer inzetten op samenwerken en samen creëren. Nu loopt er een breuklijn tussen mensen die doen en mensen die denken. Het ene deel van de leerlingen leert abstract denken en wordt ingenieur of manager. Maar die verlaten de schoolbanken zonder handige praktische vaardigheden. Het andere deel van de leerlingen wordt arbeider.

Michel Bauwens: “Ik spreek van kosmo-lokale samenwerkingen. De regel is: alles wat licht is, zoals kennis, doe je globaal. Maar wat zwaar is, zoals materiële dingen, doe je lokaal. Dus als je kennis verwerft, is er geen enkele reden om dat alleen te doen met mensen die naast je zitten. Je kan leren en samenwerken met mensen uit Afrika of India.”

Michel Bauwens: “Ik denk dat de praktijken die je vandaag buiten scholen en universiteiten vindt over 10 à 20 jaar het nieuwe model zijn binnen het officiële onderwijs. Het is meestal een kwestie van generaties. Zoals Einstein zei: ‘Mijn relativiteitstheorie is dominant geworden. Niet omdat ik mijn collega’s heb overtuigd, maar omdat ze zijn uitgestorven’. Innovaties gaan in tegen de instincten van de heersende generatie. Maar de jongste generatie is met die nieuwe manier van leren opgegroeid. Na verloop van tijd zal zij het voor het zeggen hebben in de centrale instellingen. Niet zonder slag of stoot, maar uiteindelijk gebeurt het wel.”

Michel Bauwens: “Zeker. Ik denk dat de rol van de school ligt in het fysieke samenkomen van leerlingen. Het grote voordeel van peer-to-peer is dat iedereen met ideeën kan connecteren. Maar dat is meteen ook het grote nadeel. Want op die manier je bent constant blootgesteld aan stimuli. Af en toe moet je daaruit stappen en samen met anderen in de diepte gaan. Daar heb je tijd en fysieke ruimte nodig. Ik zie dus een belangrijke rol voor plekken waar mensen fysiek kunnen samenkomen om samen te leren en te maken.”