Positive education: gelukkige leraren zorgen voor gelukkige leerlingen

Positive education stimuleert welbevinden en leerprestaties, wapent leerlingen en leraren tegen depressies en burn-outs. “Want jong geleerd, is oud gedaan.” Heeft de geluksindustrie zijn weg gevonden naar het onderwijs?

Pedagoog Rinka van Zundert richt na haar doctoraat een master Positieve Psychologie op aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ze volgt hoe grondlegger van de positieve psychologie Martin Seligman zijn wetenschappelijke inzichten toepast op onderwijs. Positive education is geboren en even later richt van Zundert Leer- & Veerkracht op om scholen te begeleiden in positief onderwijs. En als het regent in Nederland …

Portret Rinka Van Zundert — **Rinka van Zundert – pedagoog**

Wat trekt jou zo aan in positive education?

Rinka van Zundert: “Ik heb vroeger op school honderden steden, lijstjes, natuurwetten en historische feiten van buiten geleerd die ik al lang vergeten ben. Maar geen enkele leraar heeft me ooit geleerd dat als je je onzeker of niet goed voelt, je gedachten niet altijd kloppen. Veel later leerde ik pas hoe eenvoudig het soms is om je beter te voelen. En dat je dat aan anderen kan leren. Ik was verontwaardigd: waarom had ik dát niet ook op school geleerd?”

“Positieve psychologie is een stroming die eind jaren 90 geïnitieerd werd door Martin Seligman, een vooraanstaand Amerikaans psycholoog. Hij wilde de balans in psychologie herstellen van een eenzijdige focus op geestelijke ziekte naar meer aandacht voor geestelijke gezondheid. Die nieuwe wetenschap van positieve psychologie ontwikkelde wetenschappelijke inzichten en tools om mensen mentaal gezond te hóuden. Positieve psychologie en positief onderwijs bieden je veerkracht en welbevinden. Je ontwikkelt je vermogen om in balans te blijven in voor- en tegenspoed. Wat heb je nodig om terug te veren en overeind te blijven als je problemen hebt? En als alles goed loopt, wat heb je nodig om te floreren?”

Staat positive education in functie van leerprestaties?

Rinka van Zundert: “Er zijn heel veel bewezen manieren om onze veerkracht en welbevinden te vergroten. Als je die in de schoolvakken verweeft, werk je tegelijk ook aan leerprestaties. Uit een metastudie van een 200-tal studies blijkt dat je met een interventieprogramma rond sociaal-emotionele vaardigheden leerprestaties 11 % verbetert. Dat is een duidelijk verschil, maar niet gigantisch. Je kan niet verwachten dat je IQ van 100 naar 120 gaat, maar wel dat je met aandacht voor welbevinden optimaal kan functioneren binnen je bandbreedte.”

“Leraren ervaren elke dag dat welbevinden en leren samenhangen. De wetenschap bevestigt dat dus. Als je positieve emoties ervaart, gaat je prefrontale cortex sterker functioneren. Maar bij stress schakelt dat deel van je brein over op de primaire hersendelen met je fight or flight reacties. Dan blijft er weinig ruimte over voor je executieve functies. Als je niet lekker in je vel zit, neem je bijvoorbeeld minder informatie op of maak je minder contact met anderen.”

Je mag positief onderwijs niet als lapmiddel gebruiken.
Rinka van Zundert
pedagoog

“Toch staan voor mij positive education en welbevinden niet alleen in functie van betere leerprestaties. Directeurs kloppen niet bij onze organisatie aan om de leerprestaties te laten stijgen, maar omdat ze zich zorgen maken om hun leerlingen én teamleden. De werkdruk is hoog en wie zorgt er voor de leraar? Door schoolbreed te werken aan veerkracht en welbevinden zorg je voor je leerlingen via je leraren. En tegelijkertijd mag je een training in veerkracht niet als lapmiddel gebruiken. Overbelaste onderwijsprofessionals een cursus mindfulness geven zodat ze langer kunnen doorgaan, is niet oké.”

Wat zijn nog effecten van positief onderwijs op leerlingen?

Rinka van Zundert: “De Nicolaasschool, die wij begeleiden, heeft geen trainingen meer nodig rond faalangst en sociaal-emotionele vaardigheden. De leerlingen vinden de klassfeer veiliger, kunnen beter sterke kanten benoemen van zichzelf en anderen, maken gemakkelijker vrienden, kunnen belemmerende gedachten herkennen en veranderen, lossen conflicten beter op en werken beter samen op basis van kwaliteiten.”

“Ook uit onderzoek blijkt dat een sterk mentaal kapitaal van cognitieve, emotionele en sociale vaardigheden rendeert voor het individu en de maatschappij. Een sterk mentaal kapitaal hangt samen met betere schoolprestaties, minder schooluitval, hogere intrinsieke motivatie om te leren en minder risico op geestelijke en gedragsstoornissen. Op langere termijn hebben jongeren met sterke mentale vaardigheden meer kans op een beter inkomen, succesvolle loopbaan en maatschappelijke betrokkenheid. Niet zo weerbare jongeren hebben meer kans op gedragsproblemen, werkloosheid, echtscheiding, verslaving en crimineel gedrag.”

Hoe verandert positief onderwijs een lerarenkamer?

Rinka van Zundert: “Bij een van de scholen die we begeleiden, deden we na 3 jaar een bevraging bij de teamleden. Ze ervaren meer openheid in het team, geven elkaar gemakkelijker feedback, kijken minder oordelend naar elkaar en hun leerlingen, ervaren meer rust in hun professioneel en privéleven, zijn empathischer en positiever tegenover leerlingen, ouders en collega’s. Er is ook minder ziekteverzuim, maar we weten niet of dat komt door positive education.”

“Ook uit onderzoek blijkt dat het welbevinden van leraren invloed heeft op leerlingen, zelfs zonder dat je iets speciaals doet. Je kan dat neurologisch verklaren. Een leraar die ruimte in zijn hoofd heeft, reageert geduldiger en minder reactief, interpreteert gedrag sneller positief. Er zijn steeds meer geluksprogramma’s voor leerlingen, maar voor leraren is er weinig. Directeurs en leraren zijn dan ook blij als ze horen dat positive education ook voor leraren is bedoeld.”

Start je dan beter met de klas of met het lerarenteam?

Rinka van Zundert: “Idealiter bij allebei. Als de leraar bepaalde technieken beheerst, kan hij ze doorgeven aan zijn leerlingen. Maar leraren moeten niet wachten tot ze alle technieken perfect beheersen. Als ze hun eerste kneepjes meteen toepassen op hun leerlingen, voelen ze dat het werkt. Dat motiveert hen om zich verder te verdiepen in de thema’s van positief onderwijs. Als je team of directeur niet mee willen, start dan vooral al in je eigen klas met kleine, concrete toepassingen. Dat kan een opstap zijn naar meer geïnteresseerde collega’s.”

“We begeleiden scholen het liefst op alle niveaus met een whole school approach. In een traject van 3 jaar kunnen leraren zich na de introductiecursus elk verdiepen in een onderdeel van positive education: growth mindset, mindfulness, gedachte-onderzoek, geweldloze communicatie en groepsdynamiek. Tussendoor werken we aan alle aspecten van ons holistisch wetenschappelijk model.”

“Een lerarenteam kan net zoals leerlingen heel concreet aan de slag. Je kan bijvoorbeeld elkaars kwaliteiten benoemen en gebruiken om samen te werken. Een functioneringsgesprek kan je doen volgens de principes van appreciative inquiry of waarderend onderzoeken. Heel wat van onze scholen starten een vergadering met een kleine opdracht: een succes delen, wat was er fijn vandaag, waar loop je tegenaan … Teamleden stellen ook persoonlijke doelen en bevragen elkaar met oplossingsgerichte steekkaarten. Je kan elkaar verrassen met complimentenbriefjes. Natuurlijk is er een kernteam dat de initiatieven levendig houdt en structureert.”

Hoe werk je heel concreet aan positive education in de klas?

Rinka van Zundert: “Wij hebben 250 toepassingen verzameld voor in de klas. Die oefeningen verschillen natuurlijk een beetje bij kleuters of oudere leerlingen. Je kan bijvoorbeeld de leerlingen leren om hun eigen kwaliteiten en die van klasgenoten te benoemen. Zo kan je een ‘kwaliteitenlijn’ ophangen als basis om groepjes te maken bij een groepswerk. In een boek kan je ook op zoek gaan naar de kwaliteiten van de personages.”

“Na de speeltijd kan je een korte mindfulnessoefening doen voor meer focus. Op het einde van de dag schrijf je met de klas 3 fijne dingen van de dag op. Leerlingen kunnen ook in een individueel dankbaarheidsdagboek schrijven of tekenen. Met emotiekaartjes breid je hun emotiewoordenschat uit. Ze leren een mindere toets omdenken naar oplossingen. Met het G-schema onderzoeken ze hun gedachten: wat is er gebeurd, wat dacht je, wat voelde je, wat deed je en wat gebeurde er toen?”

Kan ook een leraar wiskunde aan positive education werken?

Rinka van Zundert: “Leraren in het secundair zijn sowieso een beetje lastiger warm te maken in vergelijking met het basisonderwijs. Sommige vakken of thema’s zoals filosofie, mens en maatschappij, artistieke vorming en taalvakken zijn dankbaar om positive education binnen te smokkelen. Maar ook een leraar wiskunde kan zijn leerlingen de verhouding laten berekenen tussen positieve en negatieve gevoelens. Mensen die zich heel goed voelen hebben 3 prettige emoties tegenover elke minder prettige emotie die ze voelen op een dag. Een sportleraar kan een parcours maken waar leerlingen bewust faalervaringen opdoen en leren hoe ze daar mee omgaan.”

Kinderen moeten niet de hele tijd gelukkig zijn.
Rinka van Zundert
pedagoog

“Naast concrete oefeningen is de houding van de leraar ook belangrijk. En dat kan in elke les of op elke leeftijd. Als je focust op een groeimindset stel je andere vragen en ontwikkel je een andere relatie met je leerlingen. Als je waarderend kijkt naar wat er goed gaat, laat je leerlingen floreren.”

Bestaat het gevaar dat positive education als ‘pretpedagogie’ bestempeld wordt?

Rinka van Zundert: “Iedereen mag zich gelukscoach noemen. Je moet er dus inderdaad voor zorgen dat je je laat begeleiden door mensen met een gedegen opleiding en veel ervaring die inzien dat veerkracht verder gaat dan alleen een paar “gelukslesjes”.”

“Er bestaan ook heel wat vooroordelen over geluk en positieve psychologie. Tuurlijk krijg je binnen positive education typische gelukslessen, maar kinderen moeten niet de hele tijd gelukkig zijn. Je leert ook omgaan met moeilijke emoties en belemmerende gedachten. Je creëert geen sterke kinderen door ze te veel te behoeden voor tegenslag. Positive education creëert ook geen egocentrische mensen. Onderzoek wijst net uit dat mensen die zich goed voelen, meer altruïstisch zijn en elkaar meer steunen. En nog een misverstand: rekenen en taal worden geen buitenschoolse activiteit, dat blijft de core business van onderwijs.”

Bereidt positive education jongeren voor op een wereld in verandering waarin veerkracht belangrijk is?

Rinka van Zundert: “Als je dit op school leert zoals als taal en rekenen, neem je het meer aan dan dat je ouders iets tegen je zeggen. Hoe vroeger je technieken van positieve psychologie leert, hoe beter. Iets nieuws leren is zoals een klein paadje in je hersenen. Hoe vaker je oefent, hoe groter dat paadje wordt en hoe sterker die hersenverbindingen worden. Maar dat realiseer je niet in een paar gelukslesjes.”

“Positive education heeft de potentie om onderwijs en de maatschappij te veranderen. Maar dan hebben we genoeg tijd en middelen nodig om er structureel aan te werken. En dat doen we het best met een holistisch model van mentale gezondheid en met een intensievere hele-schoolbenadering. Het goede nieuws is dat het kan. We weten al heel veel uit de wetenschap hoe je veerkracht kan versterken en mensen voelen ook steeds meer de noodzaak daarvan. Rest ons alleen de vraag: zijn we bereid onze schouders eronder te zetten en onszelf én onze leerlingen dit te gunnen?”

Ontdek hoe juf Nicky positive education toepast in haar klas en probeer zelf ook concrete toepassingen uit in jouw klas en school.

Sara Frederix