Leerlingenparticipatie lukt ook in het deeltijds kunstonderwijs

Een traject rond kinderrechten uitwerken in het deeltijds kunstonderwijs? Is dat niet lastig, als je je leerlingen maar een uur per week ziet? In Merksem bewijzen ze dat het kan: daar vind je de eerste Kinderrechtenacademie van België.

Sfeerbeeld uit de eerste Kinderrechtenacademie van België

“Het deeltijds kunstonderwijs zit altijd in een spagaat”, vertelt algemeen directeur Lin van Mierlo. “We geven onderwijs en moeten aantonen dat we onze doelen halen. Maar dat onderwijs is niet verplicht. Leerlingen komen hier in hun vrije tijd, ze moeten graag komen.”

Daarom koos de academie in 2012 voor Kunstig Competent, een nieuwe manier van evalueren waarbij je beoordeelt in rollen in plaats van punten. Dat smaakte naar meer.

“Ons team bruist van de ideeën”, lacht Luc Borms, directeur podiumkunsten. “Toen we een benefietconcert voor Ethiopië organiseerden, kwamen we in contact met Plan België. Een paar jaar later mochten we onszelf de eerste Kinderrechtenacademie van België noemen.”

“Maar dat doen we toch al?”

In de inkomhal van de academie krijgen kinderrechten een prominente plaats. Op posters en spandoeken. In kunstwerkjes en de Wall of Wisdom, een reeks polaroidfoto’s met levenslessen van leraren, leerlingen en ouders. Maar ook impliciet, in de frisse witte muren en het waterfonteintje.

“Uit de rondetafelgesprekken met leerlingen en ouders kwamen concrete werkpunten, die we meteen hebben aangepakt”, vertelt beleidsmedewerker Nathalie Daems. “Leerlingen vonden onze bakstenen muren somber, dus haalden we de verfkwast boven. Ouders waren geen fan van de cola-automaten, dus zorgden we voor drinkwater en herbruikbare bekers.”

Vaak was de reactie: ‘Maar dat doen we toch al?’ Klopt, maar het helpt om die goede praktijken te delen
directeur Lin van Mierlo

Quick wins, maar 100 leraren meekrijgen was een ander verhaal. “Ons traject met Plan België duurde langer dan in een gewone school, omdat leraren hier maar een paar uur per week zijn”, legt Lin uit. “Daarom moesten we wel top-down werken.”

“Op elke vergadering verwezen we naar de kinderrechten. Vaak was de reactie: ‘Maar dat doen we toch al?’ Klopt, maar het helpt om die goede praktijken te delen. Omdat onze leraren druk bezet zijn, maakten we een besloten Facebook-groep. Zo ontstonden er samenwerkingen tussen collega’s die elkaar nog nooit hadden ontmoet!”

Kinderrechten voor volwassenen

In hoeverre sijpelden de plannen van de directie door naar de klasvloer? “Natuurlijk is het een uitdaging”, zegt Kris Philips, die al 36 jaar woord geeft. “Mijn jongste leerling is 12, de oudste 72. Hoe geef ik ze allen een plek in het kinderrechtenverhaal?”

“Aan de andere kant is het een dankbaar kader om mijn lessen aan op te hangen. Kinderrechten zijn pas in 1989 ingevoerd. Toen ik mijn leerlingen vroeg om een verhaal uit hun jeugd te vertellen, sloeg de jongere generatie steil achterover. ‘Moesten jullie echt met ezelsoren in de klas zitten?’ Tegelijk merkten we dat sommige problemen, zoals armoede, blijven.”

“Je hoeft niet elke les zware thema’s aan te snijden. Als oefening in spreekdurf stuurde ik leerlingen door de academie met een oude koffer op hun hoofd. Als ‘onder-koffer-agenten’ moesten ze controleren of de kinderrechten wel werden nageleefd.”

Je veilig voelen is een basisvoorwaarde

“Je veilig voelen is een basisvoorwaarde om te creëren”, beaamt directeur beeldende kunst Rebecca De Clerc. “Pas dan leg je iets van jezelf in een kunstwerk. Vroeger knutselden alle leerlingen dezelfde krokodil, nu hebben we een vijver vol variatie.”

“Je ziet die behoefte aan veiligheid ook terug in de klasafspraken. Naast algemene regels als ‘Kom op tijd’ en ‘Draag zorg voor het materiaal’, vraagt de leraar wat de leerlingen belangrijk vinden in de klas. Vaak noemen ze dan dingen als ‘je mag niet pesten’.”

Leraar woord Kris voert met elke leerling een intentiegesprek. “Daarin vraag ik wat de leerling wil bereiken en stellen we samen doelen, die ook buiten de academie zinvol zijn. Wie de discipline leert opbrengen om elke week te oefenen, leert ook doorzetten op andere vlakken.”

Ieder kind heeft recht op vrije tijd

De Academie van Merksem ligt gesandwicht tussen de appartementsblokken van de Luchtbal en de arbeiderswoningen in de schaduw van het Sportpaleis. Weerspiegelt het publiek die buurt?

“Het tweede leerjaar van elke school in Merksem volgt hier een workshop”, vertelt beleidsmedewerker Nathalie. “Na afloop krijgen de leerlingen een bonnetje waarmee ze op onze open dag 3 proeflessen kunnen volgen, samen met hun ouders.”

Onder leiding van een gedreven zorgleraar vertrekt er elke woensdagmiddag een ‘kunstenrij’ naar het nabijgelegen ontmoetingscentrum. Voor een bodemprijs krijgen de meest kwetsbare kinderen daar een workshop en een stuk fruit.

Directeur podiumkunsten Luc vertelt met glanzende ogen over zijn nieuwste project: inclusiedans. “Kinderen met een motorische beperking krijgen nu dansles in hun eigen school. Ik wil hen naar de academie halen, zodat ze samen met anderen kunnen dansen.”

“Ieder kind heeft recht op een zinvolle vrijetijdsbesteding”, vindt algemeen directeur Lin. “Wij sturen nooit een leerling weg omdat hij niet uitblinkt in notenleer. Eigenlijk kan je onze academie vergelijken met een jeugdbeweging. Dit is een plek waar je mag spelen, waar je vrienden maakt en jezelf kan zijn.”