Duaal leren: schoolbank op de werkplek

Arbeidsmarktgerichte opleidingen kampen met een negatief imago en zijn vaak niet de eerste keuze van leerlingen en ouders. Duaal leren wil daar iets aan doen door voor alle leerlingen uit de tweede en derde graad tso, bso, dbso, Syntra-leertijd en buso OV3 en 4 een identiek traject uit te tekenen. Die opleiding op de werkvloer, waar leerlingen alle facetten van een beroep op een realistische manier leren, moet sneller leiden tot een goede job of de springplank zijn naar hogere studies.

Duaal leren gaat een stuk verder dan stages. Leerlingen passen niet alleen leerstof uit lessen toe in een bedrijf, maar leren er ook écht. Het streefdoel is minstens 20 uur per week op de werkplek, al mag het voor technische opleidingen ook iets minder zijn. Het aantal duale leerlingen ligt bij de laatste telling (februari 2024) op 8084, aanloopfase meegerekend. 

Het deeltijds beroepsonderwijs spant de kroon met 5071 leerlingen. Dat is een logisch gevolg van de inkanteling die op 1 september 2022 startte. Al zit meer dan twee derde wel nog in de aanloopfase die leerlingen voorbereidt op duaal. Het gewoon secundair onderwijs levert 1494 leerlingen, Syntra tikt af op 1335. Het buitengewoon onderwijs sluit de rij met 184.   

De waaier aan duale studierichtingen is ontzettend breed: van zorgkundige, elektrotechnicus en winkelmedewerker (de 3 grootste duale opleidingen) tot dakwerker, meubelstoffeerder en schipper. Maar aanbod en leerlingen matchen niet altijd: groeit bijvoorbeeld de bouwsector stevig, dan lokken sommige studierichtingen voorlopig minder of geen duale tieners. Tijd voor een tussenstand in 3 scholen.

© Getty Images

Graag tussen machines en collega’s

Campus Max STEM Tessenderlo biedt duaal leren aan in 8 studie-richtingen. Lag het accent eerst in de dubbele finaliteit, dan nam de voorbije jaren vooral het aanbod in de arbeidsmarktfinaliteit toe.

“Evalueren liep eerst wat moeizaam. Bedrijven zijn dat niet gewoon én voor sommige leerdoelen kregen we 3 verschillende cijfers. Voortschrijdend inzicht brengt ons verder: we verdelen vooraf de leerdoelen onder de bedrijven. Werken de leerlingen ook op de andere werkplekken aan het leerdoel? Dan is dat de perfecte herhaling of inoefening, maar er volgt geen extra beoordeling.”

De school wil nog meer leerlingen warm maken voor duaal. “Sommige vierdejaars durven duaal niet aan en gaan voor de veilige en bekende ‘alle dagen school’-optie. Omdat een gebrek aan zelfvertrouwen je keuzes niet mag kleuren, leggen we iedereen een korte test voor: ben jij klaar voor duaal? Daarna nemen we de geïnteresseerde leerling en de ouders mee naar de werkplek zodat ze die mooie opleiding écht leren kennen.” 

“Achter onze hoop dat duaal groeit, steekt ook pure wiskunde: met 3 duale leerlingen rendeert het niet om beide leerwegen aan te bieden. Zeker in de arbeidsmarktfinaliteit loopt het nog niet storm. Daarom schaalden we op en bieden we daar nu in 6 richtingen duaal aan. Zo kunnen we de duale leerlingen groeperen als ze op school zijn in ‘leefbare’ klas(grootte). Ik speur intussen naarstig verder naar nieuwe bedrijven waar ze onze leerlingen goed begeleiden. En waar ze ook tevreden zijn als leerlingen geen contract tekenen, maar eerst voor hoger onderwijs kiezen.”

© Getty Images

De luxe van sterke werkplekken

Verschillende snelheden in de harde sector. Maar hoe loopt duaal leren in de zorg, een sector met meer kleine ondernemingen en zelfstandigen? En met een nijpend tekort aan personeelsleden? IVV Sint-Vincentius in Gent stapte 5 jaar geleden in het proefproject voor de opleidingen tot kinderbegeleider en zorgkundige.

De school beperkt duaal leren voorlopig tot de zevendejaars. De evaluatie na 5 jaar is positief, maar stelt ook werkpunten vast. Onzekerheden bij leerlingen over administratie en sociale regelgeving, van contracten opstellen tot aansluiten bij de mutualiteiten, blijven nauwgezette opvolging vragen en Delphine ziet sommige leerlingen lakser omspringen met schooldagen.

“Laatstejaars die nooit afwezig zijn in hun kinderdagverblijf of woon-zorgcentrum, toveren ziektebriefjes tevoorschijn op schooldagen. Daarom hameren we samen met de coaches op het belang van een goede theoretische onderbouw en organiseren we intervisie en uitstappen naar werkplekken.”

Lijkt een leerling gemaakt voor duaal, dan zegt het team dat met zoveel woorden. “Eerst presenteren we aan alle leerlingen beide trajecten. Wie denkt aan duaal moet op intakegesprek en schaalt zichzelf in op vaardigheden als samenwerken en communiceren met collega’s. Hun scores moeten ze toelichten. Soms vertelt een leerling dat hij of zij tijd nodig heeft om zich goed te voelen op een werkplek. Ook een goed argument. Want in het gewone traject draai je 3 of 4 weken mee in een team, in duaal 20.”

Wat met dbso en leertijd?

In het deeltijds beroepsonderwijs en Syntra steeg de voorbije jaren de ongerustheid over de verplichte opname in duaal leren. Ook bij Sebastian Joye, coördinator van CDO De Rotonde in Gent: “Niets tegen duaal leren. Dat is een piste voor onze meest zelfstandige jongeren. Bovendien: alle trajecten van werken en leren uit dbso, Syntra en gewoon onderwijs op elkaar proberen afstemmen, is nobel. Daarmee schep je duidelijkheid.” 

“Maar tijdens die puzzel sneuvelde een waardevol stukje onderwijs dat kwetsbare leerlingen opving. De groep – de school moe, maar niet het leren – is niet klein: tussen 2012 en 2022 verdriedubbelden onze inschrijvingen. Leerlingen kregen in ons centrum de tijd om aan zichzelf werken in een flexibel systeem waarin individuele noden primeren boven graden en schooljaren.”

“Nu moeten al onze leerlingen door dezelfde standaard-trajecten met minder maatwerk en deelkwalificaties, meer uren ‘moeilijke’ algemene vorming en meer zittenblijven. Zo dreigen er nog meer tieners uit ons onderwijs te verdwijnen. Dat kan nooit de bedoeling zijn.”

Hoe de school zich een weg zoekt naar duaal leren? “Vanaf de tweede graad arbeidmarktsfinaliteit biedt ze duale structuuronderdelen aan. Maar de meeste leerlingen volgen de aanloopfase. Ze kunnen er groeien en beroepskwalificaties zoals bandenmonteur of winkelbediende behalen. Sommigen trekken daarna naar de arbeidsmarkt.” 

Wie verder naar school wil, heeft in de derde graad opnieuw 2 opties: voltijds op school of duaal. “Denk je aan duaal, dan start je op 1 september met een onbetaalde stage in een aanlooptraject. Tijdens die weken volgen we leerlingen van nabij en screenen we hen. Ben je klaar om te werken? En hoe hoog reiken je motivatie en interesse? Zo helpen we hen doordachter kiezen: pas ik in duaal of sla ik beter af naar voltijds op school?”

“Wat we al merken: we bereiken met duaal minder leerlingen dan met deeltijds onderwijs. 80% van onze leerlingen schrijft zich in de derde graad uiteindelijk in voor voltijds in de klas, 20% opteert voor duaal. Waardevolle werkplekken voor hen vinden is niet altijd simpel. Tijdens onbezoldigde stages calculeren werknemers foutjes in. Maar nu ze voor duaal leren hun portefeuille moeten openen, wijkt leren soms voor presteren.”