“Met cognitieve vaardigheden alleen redden leerlingen het niet”

De vijfde- en zesdejaars van het Sint-Pietersinstituut in Turnhout die voor de module ‘emotionele intelligentie’ kiezen, zitten 2 aan 2. Voor hen ligt een leeg wit blad. Leraar Elke heeft hen net wegwijs gemaakt in de Kernkwadranten van organisatieontwikkelaar Daniel Ofman: ze speurden naar hun kernkwaliteiten, valkuilen, uitdagingen en allergieën.

Nu volgt de praktijk. Op het witte blad verrijzen bergen, de zee kleurt blauw, iemand schetst een stad. De leerlingen tekenen hun favoriete plek, vervolgens hun droomhuis met daarin hun lievelingskamer. Riante villa’s met grote raampartijen verschijnen maar ook knusse kamertjes met kleurrijke gordijnen. Enkele leerlingen gaan heel secuur aan de slag met een latje en een gom, een jongen trekt met enkele trefzekere lijnen in een paar seconden een kasteel op. 

© Katrijn Van Giel

“Deze les focust vooral op zelfbewustzijn. Een ander deel van de module besteden we aandacht aan zelfmanagement. Dan hebben we het over emotieregulatie en zelfzorg maar ook over motivatie, hoe je optimistischer in het leven kan staan en je aandacht oefent. En over hoe je reageert wanneer je je minder voelt: stop je gevoelens ver weg of onderzoek je ze?”

“Het interpersoonlijke gedeelte gaat vooral over empathie en de valkuilen daarvan. Al die emotionele vaardigheden hebben ze in hun leven net zo hard nodig als hun cognitieve intelligentie. Alleen krijgen ze nauwelijks aandacht of training.”

Motivatieladder

“Ik heb vele jaren Latijn gegeven in de tweede en de derde graad. Geregeld merkte ik dat sterke leerlingen plots ondermaats presteerden. Sommige bollebozen hielden het hoofd niet boven water tijdens hun hogere studies, tegen al onze hoge verwachtingen in. Ik leerde: met cognitieve vaardigheden alleen komen leerlingen er niet.”

“Als klastitularis maakte ik af en toe een uurtje tijd om te luisteren waar ze mee zaten. Ik gaf hen basisinzichten mee over hoe ons brein werkt of hoe ze hoger op de motivatieladder klimmen. Maar omdat je niet wil knibbelen aan de leerstof en kwaliteit van je vak, kan je niet voortdurend tijd vrijmaken voor die emotionele vaardigheden.”

“In de derde graad bieden we keuzemodules aan. Daar lag een kans om emotionele intelligentie goed uit te werken. De directie had er oren naar en de leerlingen duidelijk ook. Ik geef de module nu voor het derde schooljaar op rij en de klassen zitten telkens helemaal vol.”

Aliens tijdens corona

“De eerste lessen zet ik vooral in op verbinding. Leerlingen vertrouwen elkaar in speeddates toe wat hen energie geeft en wat energie vreet. Zo bouwen we veiligheid in: de leerlingen komen immers uit verschillende klassen, ze kennen elkaar bij de start van de module niet echt.” 

“Een keuzevak rond emotionele intelligentie kan alleen werken als de leerlingen zich durven openstellen voor zichzelf en voor elkaar. Geen simpele opdracht. Een achttienjarige voelt zich vaak een zonderlinge alien. De corona-afzondering heeft dat gevoel nog versterkt. Eenzaamheid kruipt in je kleren. Ook nu alles weer op gang komt, schud je dat niet zomaar van je af.”

“Een groepsgesprek doorbreekt dat soms. Als een leerling een moeilijk moment deelt, klinkt het: ‘Ja, ja, ik heb dat ook, dat is rot.’ Plots voelen ze zich niet meer alleen en vreemd. Ze tanken vertrouwen als leeftijdsgenoten die intense emoties herkennen en normaliseren. Dat hebben ze tijdens corona keihard gemist.”

“Vandaag zijn dat de topmomenten in mijn klas. Als ik ze kan meegeven: ‘Het is niet alleen oké om je niet goed te voelen, het is zelfs normaal. Meer nog: je bent helemaal niet alleen.’ Door de tienerstorm in hun hoofd en lichaam te leren begrijpen, kunnen ze zelf met hun gevoelens en gedachten aan de slag. Ik doe aan preventie. Dat het zaadje van onbehagen een boom wordt die we niet meer gekapt krijgen, wil ik absoluut vermijden.”

Geen therapie

Het kan ook de andere kant uit. Als laatste stap vraagt Elke de leerlingen om in hun lievelingskamer hun kinderspeelgoed te tekenen. Bij een leerling triggerde dat de herinnering aan zijn moeilijke jeugd. ‘Ik had geen speelgoed’, vertelde hij. ‘Daar had mijn alleenstaande mama de centen niet voor.’

“Best heftig. Ik stond even met mijn mond vol tanden. 1-op-1 kan ik daarop inspelen, maar in een grote klasgroep is dat niet altijd evident. Ik stuur dan bij en breng het gesprek weer op hun talenten. Daar wilde ik met dat speelgoed immers naartoe. Achteraf polste ik natuurlijk nog even bij de jongen.” 

“Het blijft een delicate evenwichtsoefening. Je wil dat leerlingen zich leren openstellen. Maar wat als een tiener zich erg kwetsbaar opstelt en dingen in de groep gooit waar hij achteraf spijt van heeft? Van bij het begin waarschuw ik voor foute verwachtingen: we doen in dit keuzevak niet aan therapie.”

Net een echt vak

“Collega’s foeteren wel eens: ‘Inzetten op die emotionele vaardigheden, dat doen wij toch al bij leren leren of tijdens bezinningsdagen’. ‘Blijf dat vooral doen’, zeg ik dan, maar zo pakken we toch geen enkel vak aan. Ik doceer de theorie en leer hen technieken. Pas na heel veel oefenen, werpt het zijn vruchten af. Net zoals bij wiskunde of Latijnse grammatica.”

“Noch van bezinningsdagen, noch van een keuzevak dat maar een half jaar loopt, mag je wonderen verwachten. Sommige leerlingen nemen misschien maar een klein inzicht mee. Bij anderen zet het van alles in beweging. Onlangs kreeg ik een vraag van een ex-leerling voor een interview. ‘Ik neem je boek nog regelmatig vast en het helpt me bij mijn verdere studies.’ Daar doe je het voor.” 

Elke Keersmaekers schreef het boek en de praktijkgids ‘Emotionele Intelligentie voor jongeren’. En geeft workshops en lezingen over emotionele intelligentie op scholen.