Kleuters in armoede: hoe maakt de school een verschil?

Patrick Meurs: “Bij heel jonge kinderen die in armoede opgroeien, merk je vaak al op de leeftijd van 6 maanden een significante lagere ontwikkelingsscore: op cognitief gebied, qua motoriek, communicatie en op sociaal-emotioneel vlak. Op het moment dat ze naar de kleuterschool gaan, behalen ze gemiddeld een ontwikkelingsscore die kinderen uit de middenklasse al 6 maanden vroeger bereiken.”

Patrick Meurs: “Heel concreet merk je dat aan ontwikkelingen die later dan bij andere kinderen tot stand komen: het verkennen van bepaalde leerzame speelgoedjes, het kribbelen dat langzamer overgaat in het tekenen van vormen, kinderen die minder woorden gebruiken, de gevoelswoordenschat neemt minder vlug toe, ze kunnen zich minder lang concentreren op een taakje, je ziet minder variatie in spelthematieken tijdens een vrije spelobservatie, etc.”

Patrick Meurs: “Armoede maakt het leerproces op school moeilijker. Er zijn de materiële beperkingen zoals minder geld, een vochtig of slecht geïsoleerd huis of bijvoorbeeld ook doktersbezoek dat wordt uitgesteld. Maar ook minder speelgoed in huis bijvoorbeeld. Het speelgoed dat er dan wel is, speelt vaak minder in op de leeftijdsspecifieke nieuwsgierigheid van een kleuter.”

Patrick Meurs: “Zeker wel. Als een kind ‘veilig gehecht’ is aan zijn ouders zal het op die momenten van stress in vertrouwen op hen kunnen terugvallen. Zij vormen een veilige basis van waaruit het kind de wereld kan ontdekken en zich kan ontwikkelen. Doordat in armoede meer onvoorspelbare gebeurtenissen en stressfactoren aanwezig zijn, komt die band tussen ouders en kind vaker onder druk.

Patrick Meurs: “Dat klopt. Een migratieachtergrond werkt vooral negatief op de ontwikkeling van cognitie en taal. Als kinderen met allochtone oorsprong bovendien kansarm zijn, is ook hun fijne motoriek, hun zelfredzaamheid en hun sociaal-emotionele ontwikkeling in gevaar. Je moet dan beide kwetsbaarheden optellen.”

Patrick Meurs: “Vaak wachten we om de problemen van kinderen in kaart te brengen tot ze zich uitdrukkelijk manifesteren tijdens de lagere school of bij de overgang naar het secundair. Dat moet veel vroeger gebeuren. Kinderen uit armoedegezinnen kunnen immers hun kwetsbaarheid nog behoorlijk lang verborgen houden.”

Patrick Meurs: “Die begeleiding heeft positieve effecten op de hele schoolcarrière van kinderen en de band die ouders aangaan met de school. Kinderen krijgen minder vaak te horen dat ze de derde kleuterklas het best overdoen, krijgen in de lagere school minder negatieve adviezen over hun verdere leertraject, zijn in de beginnende secundaire school vaker op de juiste leeftijd aan de tweede graad begonnen etc.“

Patrick Meurs: “Klopt. En onderzoek toont dat bepaalde pedagogische basisvaardigheden bij ouders in armoede niet vanzelfsprekend zijn, waardoor de inspanningen die kleuterleiders zich getroosten niet optimaal renderen. Naast die vroege preventie moet je dus ook kleuteronderwijzers goed ondersteunen om het specifieke ontwikkelingsproces van deze kinderen te begrijpen en te versterken. Zij zijn immers super geplaatst voor de vroege detectie van kansarme en/of allochtone risicokinderen. Zij kunnen met grote accuraatheid al in de derde kleuterklas de terreinen aanduiden waarop deze kinderen in de problemen komen.”

Patrick Meurs: “Voor kinderen en ouders in armoede lijkt de school veraf. In de overlevingsmodus waarin zij vaak zitten is dat hun prioriteit niet. Sommige ouders voelen zich hulpeloos en onmachtig wanneer ze voor het eerst merken dat het ook voor hun kinderen, net als indertijd voor henzelf, op school niet lukt. Terwijl het precies die school is die mee het verschil kan maken. Die kloof merk je vooral als het plots ‘lastig’ wordt: de momenten waarop ouders de school misverstaan, de communicatie van de school onbeantwoord blijft, kinderen vaak afwezig zijn of ouders bij problemen meteen aan veranderen van school denken.”

Patrick Meurs: “Met kansarme ouders moet je vooral op het relationele-emotionele werken: aan vertrouwen, het zich goed voelen bij elkaar. Maar vooral moet je ook nieuwsgierigheid en speelsheid prikkelen. Net die 2 laatste aspecten bevorderen het leren, maar staan in armoede zwaar onder druk.”

Patrick Meurs: “Je merkt dat de kleuterschool de tragere ontwikkeling bij kinderen in armoede afremt. Zeker als kinderen regelmatig in de klas aanwezig zijn, wordt de kloof met de andere kinderen niet of nauwelijks groter. Dat geldt ook voor de eerste jaren van de lagere school. Toch zien we, als die kinderen naar het vijfde leerjaar gaan en de leerprocessen complexer worden en sneller gaan, dat die vertraagde ontwikkeling vaak ook een niveauverschil in het leertraject tot stand brengt.”

Patrick Meurs: “Dat gevoel is te begrijpen. Soms merken leraren dat een band die ze heel moeizaam met mensen in armoede hebben opgebouwd plots weer verbroken wordt. Zaak is om dan vol te houden en te blijven op zoek gaan naar de juiste bril en aanpak. Vaak heeft dat verbroken contact niks te maken met de inzet van de leraren of met slechte wil van ouders, maar meer met het onvoorspelbare en moeizamer leven in armoede.”