“Onderwijsloopbaanbegeleiding in het secundair begint al in de eerste graad”

Stress, gebrek aan motivatie, een B- of C-attest. Later misschien schooluitval of een beroepskeuze die niet bij je past. De impact van een verkeerde studiekeuze kan ingrijpend zijn. “Daarom start je het best al in de eerste graad met onderwijsloopbaanbegeleiding”, vinden ze bij GO! Atheneum Aalst.

“De overstap naar een richting die bij de leerlingen past, lukt ons sneller dan vroeger.”

Orphelia Kiekens, leraar derde graad: “Veel van onze leerlingen maken een verkeerde studiekeuze, zowel na de eerste als na de tweede graad. Dat komt onder andere door de misvatting dat de doorstroomfinaliteit de beste kansen biedt. Veranderen voelt voor velen nog steeds als ‘afzakken’.”

“En zelfs leerlingen die een richting in de dubbele of arbeidsmarktfinaliteit positief bekijken, blijven vaak toch op onze school. Onze school biedt die richtingen niet aan. Wisselen betekent dus ook je vertrouwde omgeving achterlaten. Opnieuw beginnen zonder vrienden, lievelingsleraren of herkenbare plekjes, valt veel leerlingen zwaar.”

“Een derde moeilijkheid: het uitgebreide – en snel veranderende – scala aan richtingen in secundair en hoger onderwijs. Ik krijg er zelf al keuzestress van. Wat moet dat niet zijn voor een leerling?”

Overdosis Netflix

Sarah Lindekens, leerlingbegeleider derde graad: “Een goed beleid rond onderwijsloopbaanbegeleiding steunt op 3 pilaren: zelfconceptverheldering, horizonverruiming en keuzebekwaamheid. Zet steeds op elk van die 3 in, want ze versterken elkaar. Zelfconceptverheldering geeft leerlingen inzicht in wie ze zijn. Wat zijn hun capaciteiten, talenten, interesses, valkuilen en behoeften?”

“Horizonverruiming is kennisoverdracht. Welke richtingen bestaan er? Wat houden die richtingen in? Maar geïnformeerd zijn, betekent niet automatisch dat je bewust en juist kiest. Browse maar eens door je Netflixcatalogus: zelfs als je de korte inhoud van veel series kent, overweldigt de hoeveelheid. Resultaat: je klikt een nieuwe serie op goed geluk aan, volgt blindelings een suggestie van een vriend, grijpt naar een serie die je al eerder keek, of klapt je laptop dicht en maakt geen keuze.”

Onderwijsloopbaanbegeleiding gaat heel breed. Kies gericht: welke acties passen bij jouw school?
Nancy Renier
Adjunct-directeur

“Blind kiezen, vervallen in gewoontes of een keuze uitstellen kan gezond zijn in je vrije tijd, maar niet in je studiekeuzeproces. Onderschat daarom het belang van de derde pilaar, keuzebekwaamheid, niet. Hoe kiezen je leerlingen? En hoe leer je hen kiezen?”

“Tot daar de theorie. Die omzetten naar de praktijk vonden we niet altijd makkelijk. Waar zet je op in? Er zijn heel veel opties: van een studiehoudingtest als I-Study (Junior) tot informatieve podcasts. Onderwijsloopbaanbegeleiding gaat heel breed. Juist kiezen bleek niet alleen voor de leerlingen moeilijk.”

Blik van buitenaf

Nancy Renier, adjunct-directeur: “We stelden eerst onze noden scherp. Wat veroorzaakt bij ons de meeste moeilijkheden? Omdat we geen richtingen in de dubbele of arbeidsmarktfinaliteit hebben, zetten we stevig in op samenwerking met scholen in de omgeving. Zij kunnen hun richtingen veel beter toelichten dan wij.”

“Tijdens de oudercontacten in december en juni kunnen leerlingen en ouders met leraren van andere scholen praten. Zo informeer je niet alleen correct, je geeft die scholen ook een gezicht. Dat verlaagt de drempel om over te stappen. We koppelen die gesprekken ook bewust aan een moment waarop ouders sowieso op de school zijn. Dat verlaagt de drempel nog meer.”

“Naast leraren schakelen we ook leerlingen uit andere scholen in. Op onze studiekeuzebeurs aan het einde van de eerste en tweede graad, vertellen ze over hun studierichting. Het liefst laten we ex‑leerlingen van onze school aan het woord. Als die vertellen dat de overstap uiteindelijk wel meeviel, heeft dat een groot effect. Groter dan de speech van de klasleraar, hoe goedbedoeld ook.”

“Een samenwerking met hogescholen en universiteiten brengt veel kennis binnen en spaart tijd uit. Probeer als leraar secundair maar eens op de hoogte te blijven van het hoger onderwijs. Best tijdrovend. Docenten hoger onderwijs kennen het systeem. Daarom geven zij een infosessie over hoger onderwijs aan zesdejaars en ouders, en niet wij.”

Leerlingen in een werkplaats in het Atheneum in Aalst — **Leraar Caterina:** “We zetten stevig in op samenwerken: tussen leerlingen, met andere scholen en met de ouders.”

Thuis telt

Caterina Caruso, leerlingbegeleider en leraar eerste graad: “Tot slot halen we de banden met ouders zo veel mogelijk aan. Ouders hebben een grote impact op de studiekeuze van hun kinderen. Dat leidt tot veel ongelijkheid. Correct geïnformeerde ouders kunnen hun kind goed ondersteunen. Ouders die te weinig of niet juist geïnformeerd zijn veel minder. Een goede ondersteuning leidt tot een meer realistische keuze. En een meer realistische keuze tot meer geluk.”

“Naar manieren blijven zoeken om álle ouders te betrekken is een krachtig middel in de strijd tegen ongelijkheid. Spreek kwetsbare gezinnen persoonlijk aan, neem de telefoon en nodig ze expliciet uit voor infomomenten. En koppel die momenten aan ingeburgerde concepten als een oudercontact.”

“En waarom een infodag voor nieuwe leerlingen niet ook openstellen voor ouders van leerlingen die al op school zitten? Zonder al te veel extra moeite – het lerarenkorps is toch al gemobiliseerd – bied je ouders een extra kans om zich te informeren over het schoolsysteem. Ouderbetrokkenheid verhoog je vaak met kleine, slimme aanpassingen.”

Liever juni dan december

Orphelia Kiekens: “Ook effectief: leraren van poolvakken met leerlingen en ouders laten spreken voor ze overstappen naar een nieuwe richting. Zelf geef ik les in de richting Humane wetenschappen. Weinig leerlingen en ouders hebben daar een correct beeld van. In een gesprek werk je vooroordelen makkelijker weg. Zo behoed je iemand voor een verkeerde keuze.”

“Hoewel die initiatieven moeilijk te meten zijn, voelen we dat er vlotter iets klikt. Leerlingen veranderen sneller van richting en school. Dat levert minder C-attesten op. Toch is het nog te vroeg om te juichen: veel leerlingen stappen pas over na een slecht rapport in december. Een half jaar leerstof inhalen, is nooit vanzelfsprekend. Daarom blijven we zoeken naar strategieën om meer leerlingen al in juni te heroriënteren.”

“In die zoektocht is feedback cruciaal. We vragen feedback aan onze leerlingen: zij evalueren (nieuwe) OLB-initiatieven. En de werkgroep Hoger onderwijs levert input over de verdere schoolloopbaan van oud-leerlingen.”

Als onze tweedes ‘op hotel’ gaan in het derde en vierde, vragen we hen goed te observeren
Caterina Caruso
Leerlingbegeleider en leraar eerste graad

Eerste graad: doen

Caterina Caruso: “Vooral samenwerkingen met medeleerlingen worden positief geëvalueerd. Zeker de leerlingen uit de eerste graad stellen sneller vragen aan elkaar dan aan de leraar. En de studiekeuzebeurs waarop zowel onze eigen leerlingen van een hoger jaar als leerlingen van andere scholen over hun richting vertellen, wordt al jaren warm onthaald.”

“Ook initiatieven die leerlingen activeren slaan aan. We laten de tweedes vanaf dit schooljaar ‘op hotel gaan’ in het derde of vierde jaar. Ze sluiten aan bij een les van een van de poolvakken. Niet alleen moeten ze op voorhand nadenken over hun keuze, tijdens die les vragen we hen ook om goed te observeren.”

“Tot vorig schooljaar lieten we de leraren van poolvakken lesgeven in de klassen van het tweede jaar. Maar dat creëerde te veel onderuitzakkerij. Een goede onderwijsloopbaanbegeleiding (OLB) zet de leerling aan het stuur.”

Tweede graad: verkennen

Orphelia Kiekens: “Door de onderwijsvernieuwing experimenteren we dit jaar in de complementaire ruimte met 2 nieuwe initiatieven voor de leerlingen van het vierde jaar. Het is misschien wat voorbarig, maar de leerlingen lijken enthousiast over het vak Totaalspektakel. Toneel, dans, muziek, kostuum, budgetbeheer of organisatie: alle leerlingen kiezen voor hun interesse. Zo willen we hen bewuster maken van hun talenten.”

“In het tweede semester starten we met kennislabs waarin we de richtingen van de derde graad verkennen. Leerlingen kiezen een van de poolvakken. Leerlingen die sport studeren, verruimen met een initiatie Moderne talen of Humane wetenschappen heel concreet hun horizon.”

“Op dit moment zoeken we volop naar een zo realistisch mogelijke weergave van de lessen in de derde graad. Die kennislabs mogen geen promopraatjes zijn. Maar onnodig afschrikken heeft ook geen zin.”

“Elk kennislab evalueert vakinhoud, motivatie én executieve functies. We hebben soms nog onvoldoende informatie in handen om een krachtig advies te formuleren. Wie succesvol zal zijn in welke richting, kunnen we best goed voorspellen. Maar we missen vaak de juiste argumenten om leerlingen en ouders daarvan te overtuigen. Een brede evaluatie spekt onze argumentatie.”

leerlingen spuiten graffiti — **Leraar Orphelia:** “Met het vak Totaalspektakel ontdekken of verdiepen de vierdes hun interesses en talenten.”

Derde graad: over het muurtje kijken

Sarah Lindekens: “De zesdejaars zijn steeds enthousiast over de oud‑leerlingenbeurs. Na een bezoek aan de SID-in geeft elke leerling 3 studiekeuzes door. We zoeken voor elke opgegeven richting oud‑leerlingen. Vorig jaar bracht een student Geneeskunde een trolley vol cursussen mee. Een krachtig beeld dat sommigen het nodige realisme bijbracht.”

“Wat ook aansloeg: een campusbezoek. We leggen elk jaar contacten met universiteiten en hogescholen die onze leerlingen wegwijs willen maken in hun aanbod, liefst in activerende workshops.”

Work in progress

Nancy Renier: “Wat leraren dan weer nuttig vinden: de coachingsgesprekken tussen klasleraar en leerling. Die vormen 3 keer per jaar de rode draad van onze OLB-begeleiding. Resultaten worden daar gelinkt aan talenten, motivatie en interesses.”

“Sinds kort bereiden de leerlingen die gesprekken voor. Ze krijgen op voorhand reflectievragen: ‘Had ik deze resultaten verwacht?’, ‘Wat zou ik volgende keer beter doen?’ en ‘Welke afspraken maak ik met de klasleraar?’ Omdat hun denkwerk vooraf gebeurt, is er ruimte voor diepgang tijdens het gesprek.”

“We doen al wat, maar een beleid is nooit af. Er zijn altijd nieuwe nageltjes om op te kloppen, of oude die we in de waan van de dag niet zagen. Daarom doorlopen we dit schooljaar een OLB‑verandertraject met de pedagogische begeleidingsdienst. Waarom expertise niet binnenhalen als je die kans krijgt?”

“Die blik van buitenaf verheldert. Uit een eerste gesprek met de projectbegeleider van de pedagogische begeleidingsdienst vloeiden meteen 2 concrete werkpunten: het studiekeuzeproces in de derde graad sneller opstarten en leerlingen nog meer activeren. Daar zetten we dit semester extra op in.”

“Van diezelfde projectbegeleider kregen we ook de boodschap dat ons OLB-beleid al ver staat. Een bevestiging die veel energie geeft.”

Nog meer OLB-tips?

Ook met deze initiatieven zet GO! Atheneum Aalst in op zelfconceptverheldering, horizonverruiming en keuzebekwaamheid:

Leraren en leerlingen uit het derde jaar tonen trailers van de vakken uit hun studierichting aan de tweedejaars. Beelden zijn vaak bevattelijker dan woorden. Leerlingen zijn aanspreekbaarder dan leraren. Door die combinatie durven de tweedejaars meer vragen stellen.
Leraren grijpen zo veel mogelijk kansen tot zelfreflectie. Examens bevatten al langer reflectievragen als ‘Hoe(veel) studeerde je?’, ‘Hoe moeilijk vond je dit examen?’ en ‘Kon je je goed concentreren?’. Maar niet alleen examens zijn belangrijke leermomenten. Laat ook bepaalde taken en toetsen overdenken om zelfinzicht te stimuleren.
Laat de OLB-noden van jouw school bepalen welke vakken de complementaire of vrije ruimte bevat. Voorbereiding op wetenschappelijke studies of Statistiek bijvoorbeeld.
Het recent geüpdatete project BLIK (Beroep, Loopbaan en Ik) van Vlajo verruimt in 6 lessen de blik van leerlingen op de beroepswereld en stimuleert hun zelfbewustzijn. Ideaal voor de complementaire ruimte van het tweede jaar.
Laat OLB niet op zichzelf staan, maar integreer het in de lessen. Een interview leren afnemen in de lessen Nederlands? Waarom niet van iemand wiens job de leerlingen interesseert?
Een zichtbaar en aantrekkelijk informatiehoekje prikkelt leerlingen om op een dood moment in brochures en flyers te snuisteren.
Een overzichtsbundel met informatie over openlesdagen, ijkingstoetsen, de starttoets lerarenopleiding en belangstellingstests als de SIMON-test van UGent gidst leerlingen en ouders door de informatie.
De YOUCA Action Day maakt vijfdejaars bewuster van hun jobvoorkeuren en wijdt hen in het sollicitatieproces in.
De exploratietool Columbus is een goed oriënteringsinstrument voor het hoger onderwijs. Uit die tool rolt erg concrete feedback: leerlingen krijgen een inschatting van hun doorstroomkansen in het eerste jaar hoger in een academische of professionele bachelor. Leerlingen lesvrij maken om er ernstig mee aan de slag te gaan, loont.

Dit artikel kwam tot stand in een samenwerking met PBD-GO!. Om onderwijsloopbaanbegeleiding te stimuleren, organiseert PBD-GO! in 2023 een verandertraject op maat van de scholen die intekenden.

Tine Jellasics

1 reactie ingeklapt

Rudi Dierick

25 januari 2023

Indrukwekkend wat deze school al doet. Leerrijk artikel.

Maar wel opvallend dat bij geen enkele activiteit beroepsactieve professionals uit de brede economie betrokken worden, noch geïnteresseerde werkgevers. In veel scholen blijkt dat net heel leerrijk.

Terzijde, waarom spreken over 'zelfconceptverheldering' wanneer het gewoon gaat over 'zelfkennis versterken'?

Reageren