Op klasuitstap naar Liberation Garden in Leopoldsburg

“Als Leopoldsburgse school hebben we het peterschap over het monument van de Treurgracht”, zegt leraar Vincent. Tijdens de bevrijding in september 1944 fusilleerden vluchtende SS’ers hier onschuldige ex-gevangenen. Bijna 80 jaar later herinneren 22 kruisjes aan het drama. “Wij lazen het dodenappel en legden witte rozen neer”, vertellen Aria en haar klasgenoten.

Na de herdenkingsplechtigheid wachten gidsen Jos en Mariejo ons op in Liberation Garden. Hier schetsen foto’s, video-animaties, militair materieel, persoonlijke spullen, kaarten en kamplocaties de oorlogsjaren van bezetters, verzetslui en bevrijders in de Oosthoek. 

Een metershoge film frist de tijdslijn van het militair domein in Leopoldsburg op. Jos pikt in mei 1940 in. Achtergrondgeluiden van marcherende soldaten, blaffende honden en gierende banden brengen ons terug naar ’t Kamp van toen.

© Katrijn Van Giel

Truppenübungsplatz

Wanneer Nazi-Duitsland in 1940 via de Ardennen ons land binnenvalt en bezet, wordt Leopoldsburg een Duits opleidingskamp. Op videobeelden leert een Duitse commandant jonge soldaten schieten naar de roos. We herkennen gebouwen en schietbanen. Als Jos het over de Truppenübungsplatz heeft en naar een oefenterrein wijst, staren de leerlingen hem fronsend aan. Op Duits is het nog wachten tot het vierde jaar.

Vanachter het wiel van een pantsertank zwaait Otto. Met een high five op de muur, starten we de video-animatie. De 17-jarige Duitse soldaat beschrijft zijn SS-opleiding. Jos vult aan dat Hitlerjugend‑groepen Duitse jongens rekruteerden en indoctrineerden voor SS‑eenheden. Als leraar Vincent dat hertaalt naar ‘brainwashen’, zijn de leerlingen weer mee.

In Leopoldsburg moesten jongens door de oorlog hun strafstudie niet meer inhalen en verdienden meisjes een zakcentje met de was van de soldaten. “Kan je je inbeelden dat je zelf in een oorlog belandt?”, polst Jos. “Neen”, de leerlingen schudden het hoofd.

© Katrijn Van Giel

Getuigen van verzet

We volgen Jos richting 1942. Duitsland is intussen Rusland binnengevallen, maar lijdt verliezen. Ook in Leopoldsburg werken de burgers tegen. “Hoe zouden jullie het de Duitse troepen zo moeilijk mogelijk maken?”, wil Jos weten. De verzetsambities liggen uit elkaar: de ene leerling wil zich verstoppen, de andere een trein opblazen. 

Een pistool, medailles, een bajonet en foto’s getuigen van het verzet in de streek. Ksyusha test zelf hoe ze informatie kan doorgeven in Morseletters. De jonge verzetsvrouw Renée neemt ons bij de hand. Ze smokkelt een briefje in de zoom van haar rok de kanaalbrug over. “Dat zou ik nooit durven”, fluistert Lieze.

Niet elke verzetsactie was succesvol. Leopoldsburg werd een gevangenenkamp. De leefomstandigheden voor politieke gevangenen waren erbarmelijk. Achterin zo’n schamele barak raakt het verhaal van Charles ons. Opgepakt door de Gestapo probeert hij te overleven in het kamp. Maar hij mist zijn geliefde Jeannine. “Kijk, er zit een foto verstopt in een plank van het stapelbed”, zegt Layla terwijl ze een verborgen luikje in de beddenbodem opentrekt. “Van zijn Jeannine, denk ik.”

Geheim Kerkhof

“Wie kent het Geheim Kerkhof?”, vraagt Jos. Aria heeft erover gehoord, maar weet het niet liggen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten de Duitsers een afgelegen terrein als geheime executie- en begraafplaats. Familieleden wisten niet wat er met hun dierbaren gebeurd was. Pas na de bevrijding in 1944 ontdekten geallieerde soldaten de 204 graven van verdwenen verzetslieden. 

“Het is belangrijk dat jullie deze onheilsplek kennen”, vindt Jos. “De gruwel van deze terechtstellingen mogen we niet vergeten.” De leerlingen die tijdens zijn verhaal nietsvermoedend tegen enkele replica’s van executiepalen leunden, hadden geen idee.

© Katrijn Van Giel

“Wie het meeste lawaai maakt, is het bangst” 

“Zijn de geallieerden de blauwe of de rode landen op het kaartje in ons handboek, meneer?” De leerlingen checken het even wanneer Jos de bombardementen op het kamp beschrijft. Lio trekt een schuifje uit de muur. De scherpe geur van puin, buskruit en brand vult onze neusgaten. “Bah!”, roept ze. “Dat stinkt!”

Daarna zoeken we dekking in een nagebouwde schuilkelder. “Voor wie wil”, benadrukt Jos meermaals. De deur blijft open, want de licht- en geluidseffecten kunnen bij sommige leerlingen hard binnenkomen. Zenuwen, spanning of angst? Enkele meisjes kruipen dicht tegen elkaar. Een jongen schermt zijn oren af. De minutenlange ervaring van het bombardement in de kale, donkere ruimte maakt indruk. 

Achteraf drukken we de hand van Gerard, die als kind de gevechten meemaakte. “Kennen we dat vandaag nog?”, vraagt Jos. “In Oekraïne”, klinkt het. Leraar Vincent maakt in zijn geschiedenislessen ook de brug tussen verleden en heden. 

Een brug te ver 

Jos leidt ons naar september 1944. Met Operation Market Garden hoopten de geallieerden de versterkte Duitse posities langs de Maas, Rijn en Ruhr te doorbreken. Vanuit Leopoldsburg dachten ze via Eindhoven en Arnhem op te rukken naar Duitsland. Generaal Horrocks brieft ons hoogstpersoonlijk: “The vital factor is speed.” In krakende bioscoopzeteltjes – met 3D-bril op de neus – juichen we mee met de soldaten. Op een snel en succesvol offensief!

Maar Hell’s Highway loert om de hoek. Net als de 130.000 manschappen en 22.000 voertuigen volgen we de smalle, kwetsbare doorgang. Evenmin bereiken we Arnhem. Zoals vele soldaten belanden we in het fronthospitaal.  

In de tent staan verpleegster Koos en dokter Philip paraat bij enkele veldbedden. Ze vertellen hoe ze de levens van – ook Duitse – gewonde soldaten proberen te redden. “Zouden jullie een vijand kunnen helpen?”, vraagt leraar Vincent aan zijn leerlingen. Ze aarzelen. Aria denkt na: “Volgens mij maakt het uniform niet uit.” 

© Katrijn Van Giel

Van duizelingwekkend naar duizelig 

Het einde van WOII – net als dat van ons bezoek – komt in zicht. De geallieerden planden rechtstreekse luchtaanvallen in Duitsland. In de buurt van Leopoldsburg was een vliegveld nodig. De vliegbasis Kleine-Brogel werd in enkele maanden gebouwd. Of de leerlingen graag eens meevliegen met een Spitfire? Dat moet suppoost Denise maar 1 keer vragen.

“Cool!” Seppe, Vic en Jia Hao springen als eerste in de wiebelende cockpitstoeltjes. 4 minuten lang jachtvliegtuigpiloot zijn, betekent communicatie over de boordradio volgen, luchtaanvallen uitvoeren, vijandig vuur ontwijken, door het wolkendek vliegen, vanuit de hoogte het terrein afspeuren en een duikvlucht nemen.

De leerlingen bewegen mee, graaien naar een stuurknuppel en antwoorden op de bevelen in de cockpit. “Geweldig, met die VR-bril lijkt het alsof ik écht vlieg”, zegt Jia Hao. Ik pols bij Denise of alle bezoekers zo uitbundig virtueel meevliegen. “Neen, maar kinderen en oud-strijders wél.”

© Katrijn Van Giel

Over Liberation Garden

Te midden van militair erfgoed en 100.000 oorlogsgraven brengt het bevrijdingsmuseum Liberation Garden de geschiedenis van WO II in de Oosthoek dicht op je huid. 8 hoofdpersonages vertellen zelf hun oorlogsverhaal zodra je hun uitgestoken hand aanraakt.

• Liberation Garden – Koningin Louisa-Marialaan 2 – 3970 Leopoldsburg
• 50 procent korting met je Lerarenkaart. Je betaalt 7,50 euro in plaats van 15 euro. 
• Liberation Garden ligt op 10 minuten wandelen van het station van Leopoldsburg.
• Het museumteam werkt een gegidst bezoek uit op maat van leerlingen uit het lager of secundair onderwijs.
  • Een gemiddeld bezoek duurt ca. 2 uur en kan niet later dan 15.00 u. starten.
  • Een gids kost 80 euro voor 2 uur en 40 euro voor elk bijkomend uur. 1 gids begeleidt maximaal 20 personen.
  • Een gids vastleggen kan tot 14 dagen voor het bezoek via contact@liberationgarden.be.
  • Het schooltarief bedraagt 4 euro per persoon. Leopoldburgse scholen betalen 2 euro per persoon.
    Per 15 leerlingen mag 1 begeleider gratis mee.
• Maak gebruik van gratis busvervoer met dynamoOPWEG.