Goed evalueren? Zet deze 5 acties op punt

Evalueren zit in elk facet van je les. Het is de aanjager van doordachte didactische keuzes en leerwinst. Even cruciaal als moeilijk, dus. Dries D’haese (UGent/UAntwerpen) en Maribel Montero Perez (UGent) belichten 5 acties in je evaluatieproces: waarom is elke actie belangrijk en welke werkvormen kan je inzetten? Klasse vult aan met extra tips.

Dries D’haese (wetenschappelijk medewerker): “Evalueren is de som van acties waarmee lerarenteams in kaart brengen hoe sterk hun leerlingen de leerdoelen benaderen. Om daarna uit te zoeken wat de volgende stap is. Toch twijfelen ze soms bij de keuze van evaluatie-instrumenten: wat werkt wanneer, wat is valide?”

“De vertrouwde pen-papier-toets blijft springlevend. Een veilige keuze die goed ligt bij ouders: ze verwachten en herkennen dat cijfer op 10 na een les of lessenreeks. Maar ook al verdient die z’n plek zeker, evalueren gaat oneindig veel ruimer. Het zijn geen losse prikjes maar een kuur die 5 acties telt.”

Maribel Montero Perez (docent vakgroep Taalkunde, Steunpunt Diversiteit en Leren): “Evalueren is verre van simpel. Er zijn veel waardevolle methodieken waarmee je kan achterhalen wie de leerstof al snapt. Dat gaat van observaties tot gestandaardiseerde of eigen toetsen. Afhankelijk van je evaluatiedoel moet je keuzes maken en variëren. Met de online tool PROEV openen we die schatkist aan instrumenten. We duiden telkens: wanneer werken ze, waarom? Zo willen we leraren ondersteunen in het evaluatiecontinuüm en ze aan goede data helpen om hun evaluatie te onderbouwen.”

“Die werkvormen haalden we uit onderzoeksrapporten én uit klaslokalen. Evaluatiepraktijk en -beleid staan nog niet altijd perfect op punt, maar in Vlaamse scholen gebeurt veel moois. Daarom vind je in PROEV ook een zelfscan waarmee je je evaluatiepraktijk in kaart brengt.”

Actie 1. Zorg dat je leerlingen weten wat je van hen verwacht

Dries: “Met duidelijke leerdoelen en kwaliteitsverwachtingen bij de start van je les weten je leerlingen waar de meet ligt. Verduidelijk wat ze moeten kennen en kunnen, haal daarbij ook voorkennis naar boven. Soms gaan we daar te licht over. Cruciaal nochtans, want je verhoogt de zelfeffectiviteit van je leerlingen en neemt wat stress voor toetsen weg. Duidelijke doelen helpen jou ook als leraar. Zo stel je gerichte opdrachten op én treft je feedback daarna doel.”

“Rubrics kunnen daarvoor sterke instrumenten zijn. Maar dan moet je bij je leerlingen wel checken of ze de evaluatiecriteria helemaal snappen. Of betrek je leerlingen bij het opstellen van de criteria. Leg ze geanonimiseerde voorbeeldtaken voor met als opdracht: rangschik ze van matig naar sterk. Zoek daarna samen uit aan welke criteria de toptaken voldoen. Zo werk je aan kwaliteitsbesef lang vóór de taak of toets op hun bank landt.”

“Nog een voorbeeld: je kan leerlingen in september al voorbereiden op toetsvragen door veel gebruikte termen als ‘verduidelijk’ en ‘analyseer’ te duiden en expliciet te modelleren hoe een goed antwoord eruitziet.”

Actie 2. Ga doelgericht na wat je leerlingen kennen en kunnen

Maribel: “Actie 2 in je evaluatieproces: een helder beeld krijgen van de leerprogressie van je leerlingen. Wie heeft alle leerdoelen onder de knie, wie behaalt slechts stukjes? Je kan daarvoor een brede waaier aan methodieken aanboren. Sijpelt een grammaticaregel voldoende door? Dat check je tijdens je les bijvoorbeeld via een quiz of een diagnostische meerkeuzetoets.”

“Je kan ook formatief evalueren met wisbordjes of cold calling inzetten. Geen vingers in de lucht, jij selecteert als leraar telkens zelf wie antwoordt. Zo verzamel je snel antwoorden van elke leerling. Maar op het einde van een lessenreeks kies je misschien liever voor een summatieve toets. Aan jou om te bepalen welke methode je inzet.”

Actie 3. Beoordeel en interpreteer de data die je verzamelt

Dries: “Informele data sturen je gedrag en keuzes voortdurend. Je kijkt naar je klas of praat met een leerling en reageert quasi meteen. Een leerling droomt weg, je beoordeelt dat gedrag – te simpele opdracht? – en je geeft een moeilijkere oefening. Maar als je die stroom aan informele data niet kanaliseert met doelgericht verzamelde gegevens, vaar je alleen op intuïtie.”

“Daarom doe je het best aan data-triangulatie: je legt een puzzel van complementaire data om tot een fair oordeel van leerlingenprestaties te komen. ‘Maud leek mee tijdens de les en scoorde vorige week goed met de wisbordjes. En kijk: de toets vandaag bevestigt dat.”

“Data interpreteren is niet eenvoudig. Wat betekent een 7 op een toets over werkwoorden? En volstaat dat niveau als kapstok voor nieuwe leerstof of is er toch nood aan wat remediëring? Nog moelijker: groepswerken en schrijfopdrachten beoordelen. Een collega inschakelen werkt daarbij verrijkend: ‘Als jij deze taak beoordeelt met mijn rubrics, welk cijfer deel jij dan uit?’”

Actie 4. Geef feedback die je leerlingen optimaal doen leren

Maribel: “In internationale literatuur verandert de visie op feedback. Niet langer: de leraar geeft een cijfer en commentaar, klaar. Maar: de score of de feedback is niet het eindpunt, wel wat de leerling ermee doet. Alleen zo schaaft die bij wat er fout loopt in het leerproces.”

“Elke leraar is vertrouwd met feedback, maar het zweet parelt niet altijd op het juiste voorhoofd. Leerlingen moeten ermee aan de slag. Methodieken genoeg: zoals de uitgestelde evaluatie – je geeft pas een cijfer nadat je leerlingen je feedback verwerkten – of feedback als detectivewerk zoals expert Dylan Wiliam het omschrijft. Je duidt dan in schrijfopdrachten met codes aan waar het fout loopt, maar reikt niet zelf de oplossingen aan.”

“Je kan zelfs nog verder gaan en de codes gewoon bovenaan de taak zetten. ‘AG’ betekent dan: je zondigt een paar keer tegen alineagebruik. Zoek zelf op waar het beter kan en pas aan. Dat lukt alleen als leerlingen het leerdoel kennen en weten welke kwaliteit je verwacht.”

Actie 5. Onderneem effectieve vervolgacties

Dries: “Merk je hiaten bij sommige leerlingen, dan werken effectieve acties zoals differentiatie. Een titanenwerk dat vakmanschap en ervaring vereist, denken leraren vaak. Dat klopt ook, maar je geraakt al een heel eind met de juiste mindset: oprecht geloven dat elke leerling het leerdoel kan halen. Binnen bepaalde krijtlijnen probeer je optimaal rekening te houden met hun leerstatus, -interesse of -profiel.”

“Zie het niet onmiddellijk te groots of te ambitieus. Werken op 3 sporen is al ontzettend knap. Neem na je instructie en tussentijdse evaluatie een klein groepje apart om bij te werken, laat een andere groep individueel automatiseren en een derde verdiepen. Veel gestelde vraag daarbij: mag je dan differentiëren in je evaluatie? Dat kan als je transparant rapporteert. Kolom 1 is een beoordeling op de basisdoelen, kolom 2 mikt op de uitbreidingsdoelen.”

Op PROEV vind je concrete werkvormen om je evaluatiepraktijk en -beleid te versterken. De tool werd ontwikkeld door een consortium onder leiding van UGent en UAntwerpen, in opdracht van het Departement Onderwijs en Vorming.

Bart De Wilde