Op klasuitstap in het Red Star Line Museum Antwerpen 

Iedereen draagt een rugzakje, wordt wel eens gezegd. Gids Yasmin is zelf Syrische. Ze neemt Eva en haar recent gestarte cursisten mee op reis met de landverhuizers aan boord van de Red Star Line. Wat zat er in hun koffer? En wat dragen de cursisten mee van hun thuisland?  

© Katrijn Van Giel

Rode ster

Yasmin verwelkomt ons bij de rode ster aan de inkomhal. Welke talen we spreken, vraagt ze. “Spaans, Turks, Arabisch, Pasjtoe, Nederlands …” Ook de boot naar Amerika en Canada vervoerde mensen van overal.

“Waarom de rode ster?” is de vraag waarbij ze ons doet stilstaan. Ze wijst ter illustratie naar de pictogrammen van de vestiaire en de toiletten. “Je kan die makkelijk herkennen”, zegt Ayas Ali terecht: ook zonder lees- of schrijfvaardigheid was de ster voor iedereen representatief.  

Bij de ingang horen we stemmen van mensen van overal. Ze nemen ons mee terug in de tijd. “100 jaar geleden reisden de mensen naar Amerika en Canada met de boot.” “Een boot van de Red Star Line”, verduidelijkt juf Eva.  

We staan stil bij een foto van de passagiers in de derde klasse.  Zij moesten eerst langs de dokter in het controlegebouw. “Was je gezond? Dan mocht je naar Amerika. Niet gezond? Dan mocht je niet mee.”

Op andere foto’s zien we mensen met koffers. “Zien ze er gelukkig uit?” vraagt Yasmin. “Nee”, antwoordt de groep. “Ze kijken sip, verdrietig”, voegt Yasmin toe terwijl ze een handgebaar maakt van een traan. Ze moesten wachten en waren nerveus voor de medische en administratieve controle.

“Wie zie je op de foto’s?” vraagt ze, en ze tracht wat woordenschat aan te reiken. “Veel vrouwen”, horen en zien we. “De mannen waren vaak al in Amerika”, verklaart ze. Eva voegt toe: “Zoals jullie”, en wijst naar Najeebullah. “Jij bent al hier, en je familie is nog daar.” De mannen gingen als eersten werken in Amerika, om geld te verdienen waarmee ze dan een ticket konden kopen voor hun vrouw en kinderen.

Landverhuizers

We zetten koers naar de volgende exporuimte ‘In het spoor van de landverhuizers’. “Welke 2 woorden zitten er in het woord ‘landverhuizers’?” vraagt Yasmin. Samen komen we tot het begrip dat het over migratie gaat.

In de rondleiding en workshop vandaag zullen we praten over migratie en heimwee. “Wat is heimwee, denken jullie?” vraagt ze en ze legt uit: “Ik kom uit Syrië, ik heb daar een mama en papa, en vriendinnen. Ik mis mijn land. ” “Ik mis …”, zegt Faten. Haar echtgenoot Mostafa merkt op: “Als het regent, dan ruik ik en denk ik aan Syrië.”  

We volgen Yasmin die ons met een koffertje in de hand naar een reeks zwart-witfoto’s leidt. Ze toont ons een jong meisje, Irene, met haar mama en papa. Irene woont in België als haar ouders in 1928 beslissen naar Amerika te verhuizen. Daar werkten ze 3 jaar in de John Deere-tractorenfabriek. Ze hadden er een goed loon en woonden in een groot huis. 

Tot de Amerikaanse Wall Street crash in 1929 hen hun baan kostte en ze noodgedwongen terugkeerden. Eerst richting Verenigd Koninkrijk, om zich uiteindelijk weer definitief in België te vestigen. Op de foto is Irene 6 jaar. Het woord ‘verdriet’ klinkt opnieuw als we naar haar gezichtsuitdrukking kijken. 

© Katrijn Van Giel

Gepakt en gezakt

We stappen langs posters, pancartes en beeldmateriaal naar de exporuimte met koffers en objecten. Een tweede foto toont Irene met enkele valiezen. Jurken, klompjes, snoepjes, een autootje, een lampje. Met de voorwerpen uit haar koffertje illustreert Yasmin Irenes verhaal en geeft ze betekenis aan de nog onbekende woorden.  

“Welke kledij draagt Irene?” vraagt Yasmin, terwijl ze uit haar koffertje een zomerjurk opduikt. “In Amerika droeg Irene deze jurk zonder mouwen, en korte kousen.” Ze tovert vervolgens een donkere jurk tevoorschijn. “In België droeg ze jurken met lange mouwen en kousen tot aan de knie”, verklaart ze. 

Haar leren laarsjes ruilde Irene in voor houten klompen in België. Dat was niet zo comfortabel, begrijpen we als het klompje rondgaat. In Amerika kon Irene snoepen van popcorn, marshmallows en hotdogs. Wat ze in België aten? “Frietjes, chocolade en wafels”, denken de cursisten. Bruin brood met soep leunde meer aan bij de realiteit. 

Dat ze de auto moest inruilen voor de fiets. Hun grote huis met lampen voor een boerderij zonder elektriciteit waar water geput moest worden. Dat Irene Engels sprak, en opnieuw Nederlands moest leren. Dat ze kerst niet meer – zoals op de foto – op de boot met haar vriendinnen kon vieren.

Naast de nieuwe woorden, begrijpen de cursisten ondertussen heel goed wat het woordje ‘heimwee’ betekent. “Irene heeft verdriet, ze mist Amerika.” We leren van Yasmin dat Irene in 2017 op 95-jarige leeftijd overleed.  

Maar ze was lang niet de enige die met de Red Star Line reisde. “Op het eerste schip zaten 2015 personen!” zoekt Ayaz Ali op. Er zijn nog heel wat foto’s, objecten en levensverhalen te lezen en beluisteren in dit museum. 2 miljoen bekende en minder bekende passagiers maakten met de stoomschepen van Red Star Line de oversteek van Antwerpen naar Noord-Amerika. Dat zelfs Albert Einstein reisde met de Red Star Line maakt indruk!

Een neus vol herinneringen

We verhuizen – niet van land – naar de picknickplek op de eerste verdieping. Daar wekken de geuren van kruiden herinneringen op. Op de lange tafel staan potjes kruiden en specerijen met hun Nederlandse benaming. “Kies een potje, vertel van welk land je komt en waarom je die kruiden koos”, luidt de opdracht van Yasmin. Ze geeft een voorbeeldje, en dan krijgen we wat tijd om op geurtocht te gaan. 

“Koffie doet me denken aan wanneer mama en ik in de tuin koffie dronken en luisterden naar de zangeres Fairuz”, deelt de Syrische Mostafa, die het meteen heeft begrepen. Groene thee met kardemom is wat Yasser altijd dronk in Pakistan. “Kruidnagel”, weet Ayaz Ali uit Afghanistan, “werkt goed tegen tandpijn.” De geur ervan ontroert Nebie. Haar Bulgaarse oma gebruikte dat als parfum bij het poetsen. Samen met de Syrische Rawea pinkt ze een traantje weg.

Aida denkt terug aan haar ouders in Venezuela bij de geuren van kamille, kaneel, sinaasappel en koffie. “Eerst koffie, dan werken”, was de dagelijkse leuze van Okubay uit Eritrea. De gedachte leidt Faten dan weer naar haar vader. Die had een koffiewinkel in Syrië. Zijn kleren geurden altijd naar koffie. De Pakistaanse Muhammad kiest chilipoeder, vast ingrediënt in zijn keuken. “Eieren met chilipoeder!” flapt Ayaz Ali er vervolgens uit. Dat maakte zijn mama voor hem als hij thuiskwam na het voetballen.

© Katrijn Van Giel

Van beelden naar woorden

De andere kant van de tafel ligt bezaaid met stickers van bloemen en plantjes, en afbeeldingen van diverse landschappen en mensen. Medewerker Nadia komt erbij en toont ons wat we zullen doen om de herinneringen een mooi plekje te geven. 

We vullen elk een linnen zakje met onze kruiden. Vervolgens kiezen we een afbeelding en sticker. Nadia strijkt ze voor ons op het zakje. Dat mag straks mee naar huis. Als het af is, delen we onze verhalen en herinneringen met de groep. Al komen de verhalen vanzelf naar boven tijdens de workshop.

Muhammad kiest een foto van spelende kinderen; die doet hem denken aan zijn kindertijd. Faten kiest een afbeelding van een gerecht dat haar moeder vaak kookte. Op het zakje van haar man Mostafa prijkt een boot. Hij was visser. Zijn boot doopte hij Zainab, naar hun dochter. Abdirashid uit Somalië speelde graag kaart, ontdekken we.

Ayaz Ali doet ons lachen met het beeld van zijn vader met hem op 1 fiets onderweg naar school. Naast de fiets tekent hij een Afghaanse en Belgische vlag. Rawea vertelt over de natuur, de planten en de zee. Najeebullah over de tuin in Afghanistan, en Yasser over hoe ze na het voetbal thee met kardemom dronken onder de bomen.  

“De cursisten van module 1.2 hebben al wat meer woordenschat. Zij bezochten het Red Star Line Museum en werkten dan in de klas rond toekomstplannen”, vertelt Eva. “Toen Ayaz Ali vroeg om naar een museum te gaan, tipte mijn collega’s me de rondleiding met de workshop ‘Heimwee’. Die reikt op een veilige en herkenbare manier basiswoordenschat aan.”

“Wat de cursisten van deze dag vonden?” vragen Yasmin en Nadia. “Heel mooi!” Ze gaan naar huis met een zakje dat geurt naar vroeger, en gevuld is met nieuwe woorden en herinneringen. Het Red Star Line Museum heeft nog heel wat in petto voor ze. “Wordt vervolgd!” lacht juf Eva.  

© Katrijn Van Giel

Over Red Star Line Museum 

In het Red Star Line Museum ga je aan boord van de rederij die miljoenen landverhuizers meenam via Antwerpen naar Canada en Noord-Amerika. Foto’s, objecten en beeldmateriaal nemen je mee op reis met de passagiers naar hun geboortedorp en nieuwe bestemming. Wij volgden de rondleiding met workshop ‘Heimwee’ voor cursisten NT2. Die zet in op woordenschat en een thuisgevoel. Bij de workshop ‘Heimwee’ werd ook een hoorzine ontwikkeld.

• Red Star Line Museum – Montevideostraat 3 – 2000 Antwerpen
• Gratis met je Lerarenkaart in plaats van 10 euro. 
• Er is een museumshop en een vestiaire, en er zijn lockers in de kelder.
• Vanuit De Loods waar je binnenkomt, kan je met een trap of lift naar de toren. Daar heb je een mooi zicht op de stad en de stroom. Picknicken kan ter plekke.
• Ontdek het educatief aanbod met rondleidingen, workshops en lesmateriaal voor kleuter-, lager en secundair onderwijs, en programma’s op maat voor cursisten NT2.  
  Een groepsbezoek kan zowel met als zonder gids. Er is een gratis handleiding en lesmateriaal om je museumbezoek voor te bereiden of te behandelen in de klas.  
  Schoolbezoeken zonder gids die vooraf gereserveerd worden, zijn gratis.