Aanvangsbegeleiding directeurs: "We laten ze niet verdrinken"

Een school door woelig water navigeren, in je eentje dreig je kopje onder te gaan als directeur. Stedelijk Onderwijs Antwerpen gooit reddingsboeien uit. Startende directeur Gwendy, 3 jaar aan het roer van BS Polderstad, en netwerkdirecteur Véronique vertellen over hun veelzijdige aanvangsbegeleiding.

Reddingsboei 1: heldere verwachtingen

Véronique Verlackt, netwerkdirecteur*: “De juiste directeur matchen met de noden van de school? Een absolute win‑win. Als netwerkdirecteur toets ik de verwachtingen van het team. Als leraren zeggen dat hun toekomstige directeur vooral aanwezig en bereikbaar moet zijn, bespreek ik dat tijdens het selectiegesprek: ‘Hoe ga jij connecteren met het team? En met de ouders?’ Een kandidaat die zegt dat die zich voortdurend terugtrekt in het bureau om documenten door te nemen, past niet bij die school. Dat is dan snel helder.”

“Een schoolleider moet van vele markten thuis zijn: leider, manager en coach. Een leider neemt een team mee op sleeptouw, inspireert maar hakt ook knopen door. Een manager beschikt over het nodige organisatietalent en bewaakt het overzicht. Als coach is het cruciaal om aandachtig te luisteren en op een warme manier met mensen om te gaan. Tijdens de selectieprocedure checken we of de kandidaat die competenties in zich heeft en daarin kan ontwikkelen.”

“We vertellen aan startende directeurs dat ze tijd en ruimte krijgen om te groeien. Onze werkgroep aanvangsbegeleiding spreidt hun verplichte aanvangsbegeleidingstraject, met formele opleidingen en informele leerkansen, over 3 jaar. Ze baseren zich op studies, legden het nieuwe kernprofiel voor directeurs ernaast.”

“Wat tijdens de opleiding aan bod komt? Workshops die hen versterken als schoolleider zoals constructieve gesprekken voeren, data kwalitatief inzetten, werken aan een sterke schoolvisie.”

“Daarnaast omringen we hen met een sterk netwerk, voorzien we intervisie, reflectie met collega’s en coaching. We weten dat directeurs die actief betrokken zijn op de klasvloer mee zorgen voor leerwinst bij leerlingen. Zij coachen hun leraren en praten met hen over onderwijs. Klinkt logisch, maar die stap zetten, blijft een grote uitdaging. Beginnende directeurs daarin versterken, vormt de rode draad van onze aanvangsbegeleiding.”

Gwendy De Jaegher, directeur BS Polderstad: “Deze school werd de afgelopen 25 jaar mijn tweede thuis. Ik begon als leraar, nam zorgtaken op en werd beleidsondersteuner. Toen onze directeur 3 jaar geleden ziek uitviel, kriebelde het. Maar het was ook best spannend om die overstap te maken. Collega’s kennen je en je weet wat de school nodig heeft en wat anders moet. Toch voelde ik me soms onzeker of ongeduldig. Tegelijkertijd was ik leergierig en nieuwsgierig naar feedback en bevestiging van collega’s. Weten dat je aanvangsbegeleiding krijgt, geeft je net dat extra duwtje.”

**Gwendy De Jaegher, directeur BS Polderstad**: “De job van directeur kan eenzaam aanvoelen, maar je staat er niet alleen voor.”

Reddingsboei 2: groot netwerk

Gwendy, directeur BS Polderstad: “De job van directeur voelt soms ‘eenzaam’ aan. Dat ik goed omringd ben, maakt een groot verschil. 3 jaar geleden begon ik het traject aanvangsbegeleiding met een 10-tal startende directeurs uit verschillende onderwijsniveaus. Samen leren in een kleine groep zorgt voor veiligheid en vertrouwen. Je leert elkaar, de eigenheid en de uitdagingen van elke school beter kennen en er is ruimte om in te zoomen op ieders problemen. Heel inspirerend!”

“Daarnaast heb ik 2-wekelijks overleg met mijn collega’s uit mijn scholengemeenschap: een mix van oude rotten en beginners. En ik kan terugvallen op de kennis en expertise van ondersteunende diensten van het schoolbestuur, bijvoorbeeld voor personeelsbeleid, aankoopbeleid of gebouwen.”

“De netwerkdirecteur is mijn aanspreekpunt, vertrouwenspersoon en eerste evaluator. Vreemde combinatie? Niet voor mij, ze gaan hand in hand want ook de netwerkdirecteur is leider, manager en coach. Véronique is mee verantwoordelijk voor de kwaliteitsontwikkeling van onze school. Ze nam ook deel aan onze leerwandelingen. Een extra paar ogen voor mij. Ook leraren waarderen dat de netwerkdirecteur in de klas komt. De hiërarchie valt weg en praten over onderwijs gaat vanzelf.”

Véronique, netwerkdirecteur: “Door de klasvloer te voelen, krijg ik een juist beeld van wat er leeft op elke school. Na de leerwandeling leggen we onze bevindingen en inzichten samen: in 5 van de 8 klassen kwam het thema ‘vakantie’ rijk aan bod. Maar in de andere klassen zijn er groeipunten: koffers of woordenschat ontbreken. Of we zien hoe een leraar bij het thema dinosaurussen een boeiend stukje geschiedenis aanreikt. Inspirerend voor collega’s. Krachtig om die goede praktijken met het team en over scholen te delen.”

Reddingsboei 3: enkele prioriteiten

Gwendy, directeur BS Polderstad: “’Waar wil jij volgend jaar op inzetten?’ was de hamvraag die Véronique me voorschotelde. Werken aan onze schoolvisie, focusroepen opstarten, doelen bepalen en met het team ons beleidsplan uitwerken. Je ziet een hele berg werk en wil tempo maken. Als je geen keuzes maakt, loop je het risico om nergens te landen. Neem je te veel het heft in eigen handen, dan schrijf je in je eentje het beleidsplan in plaats van met je team.”

Véronique, netwerkdirecteur: “Onderwijskwaliteit versterken en borgen blijft een van de grootste uitdagingen van scholen. Startende directeurs zetten vaak op te veel tegelijkertijd in of werken acties voor taal of wiskunde uit zonder grote lijnen uit te zetten. Geen overbodige luxe om af en toe het schip even voor anker te leggen en te kijken of je doelen nog steeds op koers zitten.”

Reddingsboei 4: tijd om te professionaliseren

Véronique, netwerkdirecteur: “Welke kennis hebben onze directeurs nodig om hun school sterk te leiden, zodat ze impact hebben op het leren van leerlingen? Rond die kernvraag werkt ‘team aanvangsbegeleiding’ een aanbod rond 3 thema’s uit. In het thema strategie zoomen we in op kwaliteitsontwikkeling, leerwinst en leerlingbegeleiding. Het thema cultuur pakt impactvolle personeelsvergaderingen, schoolreglement, constructieve gesprekken en coachend leidinggeven vast. Het thema structuur behandelt aankoopbeleid, schoolreglement en selectiegesprekken.”

Gwendy, directeur BS Polderstad: “Liefst spons je al die kennis op kortere tijd op, maar dat is niet realistisch. Elke maand 1 of meerdere dagen in een onderwerp duiken, geeft me zoveel energie. En het blijft niet bij theorie. Na een sessie strategie ging ik samen met mijn team aan de slag rond onze schoolvisie: ‘Hoe ziet onze droomschool eruit? Wat zie je daar gebeuren?’ De resultaten bundelden we in een krantenartikel. Daarna selecteerden we enkele thema’s om verder uit te werken. Onmiddellijk voel je het effect: veel verbinding en de neuzen in dezelfde richting.”

“Ik heb zelf een diploma lager onderwijs op zak en gaf heel veel jaren les. Op dat terrein voel ik me als een vis in het water. Kleuteronderwijs zit nog niet helemaal in mijn vingers. De module kwaliteitsvol kleuteronderwijs opende mijn blik rond ontluikende geletterdheid. Dankzij de inzichten van een expert kreeg ik meer zelfvertrouwen om samen met het team de lijnen voor de komende jaren uit te zetten.”

“Een andere opleiding waar ik veel aan had? Omgaan met weerstand. De eerste maanden als directeur loopt alles van een leien dakje en surft je team mee op die roze wolk. Tot je de eerste signalen van weerstand detecteert. ‘Tiens, die doet plots vervelend, waarom doet die nu niet meer mee?’ Dankzij de opleiding weet ik hoe ik weerstandgedrag herken, vastpak en niet in de kiem mag smoren. Wat we nastreven? Leraren die openlijk op een personeelsvergadering zeggen dat ze het ergens oneens mee zijn.”

**Véronique Verlackt, netwerkdirecteur Stedelijk Onderwijs Antwerpen**: “Directeurs die actief betrokken zijn op de klasvloer zorgen mee voor leerwinst bij leerlingen.”

Reddingsboei 5: gesprekken met een coach

Véronique, netwerkdirecteur: “Al onze directeurs kunnen een beroep doen op een coach. Medewerkers binnen het Stedelijk Onderwijs nemen die rol naast hun vaste taken op. Een traject start met een intakegesprek waarbij coach, directeur en netwerkdirecteur samen de coachingsvraag scherpstellen. Bijvoorbeeld: hoe ga ik om met weerstand in mijn team, hoe maak ik echt tijd voor klasbezoeken, hoe bewaak ik mijn agenda? Je moet als directeur wel open kaart spelen want alleen dan geraken we verder.”

Gwendy, directeur BS Polderstad: “Een coaching is een moment om bewust stil te staan en te ontkoppelen aan de waan van de dag. Je reflecteert samen met de coach over je eigen handelen, krijgt inzichten en groeit in je rol als directeur. Samen blikten we terug naar een gesprek dat ik had met een leraar. Non‑verbaal zag ik, hier klopt iets niet, wat ik bedoelde kwam anders binnen. Je kan dat gevoel dan naast je neerleggen of het bij de coach op tafel leggen. Door er samen op in te zoomen, ontdekte ik wat ik anders had kunnen doen. De volgende dag sprak ik mijn leraar er opnieuw over aan. Die reageerde heel positief: het gesprek was bij ons allebei blijven plakken.”

Reddingsboei 6: open feedbackcultuur

Véronique, netwerkdirecteur: “Als de startende directeur 1 of 2 jaar aan het roer staat, organiseren we een feedbackcirkel op school. Bij Gwendy testten we een nieuwe methodiek uit. We brachten het voltallige team samen en vroegen om mondeling input te geven over Gwendy’s zichtbaarheid en bereikbaarheid. Wanneer was ze op haar sterkst en welke tips hebben jullie voor haar?”

“Van anoniem feedback noteren op papier naar je mening open in de volledige groep delen: het bleek een (te) grote stap. Ondertussen stuurden we onze aanpak bij. We splitsen op in groepjes van 12. Zo ervaren leraren meer veiligheid. Een blad waarop leraren een fles inkleuren is een handige werkvorm om het gesprek op gang te trekken. Hoe sterker de directeur iets onder de knie heeft, hoe voller de fles.”

Gwendy, BS Polderstad: “Feedback krijgen is mijn stokpaardje. Ik ervaar het als een groeikans. Ik was heel nieuwsgierig: hoe ervaren collega’s mijn aanpak, waar ben ik sterk in, wat kan of moet anders? Meer aanwezig zijn op de klasvloer was mijn werkpunt. 21 klasbezoeken organiseren: er leek geen beginnen aan. Dus ik stelde het altijd uit. Leraren maakten mijn werkpunt haalbaar: kom gewoon af en toe 10 minuten langs in onze klas. Die grote berg werd plots een heuveltje.”

“De netwerkdirecteur porde me om het concreet te maken en de klasbezoeken ook effectief in mijn agenda te plannen. Klinkt simpel, maar je moet het wel doen. Resultaat? Win-win: ik groei in mijn werkpunt en leraren zien me vaker in hun klas.”

*Stedelijk Onderwijs Antwerpen kiest bewust voor netwerkdirecteur. In andere schoolbesturen beter bekend als coördinerend directeur.

Rebecca De Clerc