Wanneer wordt roddelen in de lerarenkamer toxisch?

Spits jij je oren bij een nieuwtje over je directeur of collega? “Heel menselijk”, zegt professor communicatiewetenschappen Charlotte De Backer (UAntwerpen). Maar wanneer gaat roddelen over collega’s te ver? En hoe reageer je dan? 6 uitspraken over roddelen gefileerd.

“Roddelen is eigenlijk iemand zwartmaken”

Charlotte De Backer: “De meeste mensen associëren roddelen over collega’s met kwaadsprekerij. Maar de wetenschappelijke definitie gaat breder. In onderzoek is roddel social talk waarbij je praat over een persoon die niet aanwezig is. Het onderwerp? Gedrag dat afwijkt van wat de meesten in de groep doen, of van wat we gewoon zijn van die persoon. Denk aan de collega die meestal een glaasje wijn drinkt op een feestje, maar die ene keer niet. Zou ze zwanger zijn?”

“Het meeste roddelgedrag is noch negatief, noch positief. Dat geldt zelfs voor de roddelblaadjes waarover ik onderzoek deed. Vaak staan daarin dingen als: ‘Prinses Charlotte brengt haar kinderen zelf naar school op de eerste schooldag’. Eerder saai, maar niet echt kwalijk.”

“Face-to-face kan de mogelijke verontwaardiging van je gesprekspartner een natuurlijke rem zijn. Maar op WhatsApp of Facebook zien we de lichaamstaal van anderen niet. Dan trap je makkelijk in het cockpit-effect: ook mensen die in een oorlog bommen droppen, zien de menselijke impact niet. Daardoor overschrijden ze de grens steeds meer.”

“Iedereen roddelt toch wel eens”

Charlotte De Backer: “Hoeveel we roddelen over collega’s, is moeilijk te meten. Mensen gedragen zich minder spontaan als ze weten dat hun gesprek wordt opgenomen. Toch zijn er een paar onderzoeken waarbij mensen een bakje droegen dat hun gesprekken registreerde. Rond de 55% van wat ze zeiden, viel binnen de ruime definitie van roddelen. Het leeuwendeel zijn vrij neutrale praatjes, en volgens de onderzoekers best saai. Slechts een kleine minderheid is echt negatief.”

“Of iemand van roddelen houdt, hangt samen met persoonlijkheidskenmerken. Mensen die eerder pro-sociaal zijn, stellen groepsbelangen voorop en plaatsen anderen vaak voor zichzelf. Net deze mensen houden van roddelen, omdat het de groepsdynamieken bewaakt. Het zorgt ervoor dat iedereen zich aan de normen houdt en dat overtreders afgestraft worden.”

“Mensen die meer pro-zelf georiënteerd zijn, stellen eigenbelang voorop. Als het moet, ten koste van de groep. Ze vrezen de signaalfunctie van roddelen, want ze overtreden zelf vaker de norm als dat voordelen biedt. Als er roddels over anderen circuleren, weten ze dat dit ook over hen gebeurt. Pro-zelftypes vinden dat bedreigend.”

“Ik roddel niet, ik deel informatie”

Charlotte De Backer: “De intentie waarmee je een boodschap verspreidt, is cruciaal. Wil je duiding geven over een leerling op een klassenraad, dan heb je het misschien over zijn thuissituatie, ouders, broers en zussen om begrip te creëren of resultaten te kaderen. Krijgen je collega’s zo een vollediger beeld van die leerling, dan is die social talk inderdaad heel waardevol.”

“Andere roddels hebben dan weer een sociale leerfunctie. ‘Arya kreeg een parasiet in haar amandelen nadat ze sushi at.’ De nadruk ligt hier op wat er gebeurd is, niet op de persoon. Die roddel houdt een boodschap in: ‘Voorzichtig wanneer je de volgende keer rauwe vis eet!’”

“Via roddels leer je ook uit het gedrag van anderen. Niet elk soort gedrag ligt zwart op wit vast in een wettelijk kader. Op het werk zie je hoe een collega geprezen of net verguisd wordt om iets wat die heeft gedaan. Zo leer je wat er sociaal aanvaard is binnen je gemeenschap, en wat niet.”

“Dat lag al lang op mijn lever”

Charlotte De Backer: “Ventileren is een belangrijke functie van roddelen over collega’s. Al verlaagt het de stress niet noodzakelijk, volgens recent onderzoek. Negatieve roddels brengen vooral bij pro-sociale mensen meer stress teweeg.”

“Stel: een van je collega’s deed iets wat je niet leuk vindt, en je wil dat aankaarten bij de anderen. Dan loop je het risico dat je zelf reputatieschade lijdt, dat je collega’s het ‘not done’ vinden dat je de andere basht. Zeg je vooraf: ‘Er is iets gebeurd tussen mij en X, en ik moet dat gewoon even kunnen luchten’, dan valt de boodschap veel beter. Anderen luisteren beter naar wat je precies zegt, blijkt uit onderzoek.”

“Ventileer je elke dag, dan daalt je krediet misschien. Maar onderzoek toont ook aan dat mensen die nooit roddelen, net minder vertrouwd worden. Roddelaars geven tegelijk veel over zichzelf prijs. Mensen die weinig over anderen praten, lossen vaak ook minder over zichzelf. Dat kan wantrouwen opwekken.”

“Roddelen is hetzelfde als pesten”

Charlotte De Backer: “Naast de roddels met sociale leerfunctie onderscheiden communicatiewetenschappers de reputatieroddel. ‘Harry slaapt nog steeds met zijn teddybeer’, daar ligt de nadruk op de persoon. Al naargelang dat Harry Styles, prins Harry van Engeland of Harry van het 4e leerjaar is, zal de persoon meer of minder reputatieschade lijden. Let wel: je verandert niet alleen de reputatie van de andere, maar indirect ook die van jezelf. Je geeft aan dat er niet voor terugdeinst anderen schade te berokkenen.”

“Waarom mensen dat doen? Niks is zo verbindend als samen negatieve informatie delen over iemand anders. Je weet allebei dat je eigenlijk iets fout doet, dus je moet elkaar ten volle vertrouwen en een bondgenootschap aangaan. Dat kan heel positief aanvoelen voor de roddelaars, waardoor ze telkens een stapje verder gaan.”

“Maar ook over die personen zal weer geroddeld worden, door mensen die hun gedrag net afkeuren. Het controlemechanisme van roddelen treedt dan in werking. Anderen krijgen een waarschuwing: ‘Zorg ervoor dat je niet in dat soort gesprekken verzeilt.’”

“Roddels moet je meteen de kop indrukken”

Charlotte De Backer: “Verbied je roddelen, dan wordt het des te verleidelijker. Zoals je snoep in beslag zou nemen. Maar voor heel negatieve boodschappen kan je beter een aantal richtlijnen respecteren.”

“Praten collega’s op een heel giftige manier over leerlingen, andere collega’s of de directie? Misschien barst je wel uit: ‘Nu is het genoeg geweest!’ De roddelaars kunnen mogelijk je oordeel weglachen of verwerpen. Stel liever de vraag: ‘Waarom hebben jullie deze conversatie?’ Zo hou je een spiegel voor en leg je de verantwoordelijkheid bij hen.”

“Sommige mensen zullen de geviseerde collega verdedigen. Erg moedig, want dat is een kwetsbare positie. In de ogen van de roddelaars ben je dan een bondgenoot van de andere partij. Hou in gedachten dat roddelaars vaak gedreven zijn door onzekerheid. Ze spreken ‘achter de rug’ omdat ze iemand niet rechtstreeks durven te confronteren. Uit schrik voor een tegenreactie of ruzie. Moedig hen toch aan om hun klacht te uiten bij de persoon zelf.”

“Roddel je zelf, denk dan goed na over je intentie. Wil je ventileren of iemand terecht wijzen? Is het geen van deze intenties, verspreid de boodschap dan gewoon niet. En doe het in geen geval online. Roddelen over collega’s heeft zijn nut in face-to- face interacties, maar hoeft niet naar de online wereld verplaatst te worden.”

Femke Van De Pontseele