“Een loopbaan op maat voor al onze leraren”

Dertigers combineren lesgeven geregeld met een jong gezin. Dus botsen ze tegen andere grenzen aan dan vijftigers. Een deel van die anciens staat dan weer te popelen om ervaring te delen. Scholengemeenschap Sint-Donaas tekende daarom een hr-aanpak op levensfasen uit.

Directeur Goedele Brys over loopbaan op maat — **Goedele Brys, directeur:** “De indeling in levensfasen geeft richting, maar we pinnen leraren er niet op vast.”

“’In september kom ik niet meer terug want ik kan dichter bij huis werken. Of ’Ik trek het niet langer, de job wordt te zwaar.’ Dat hoorden we de afgelopen jaren steeds vaker”, vertelt Goedele, 1 van de directeurs van Sint-Jozef Sint-Pieter in Blankenberge, als ze me meeneemt naar haar bureau. “Een wake-up call. Zonder een sterk, stabiel en gemotiveerd team sta je nergens. Leraren zijn cruciaal om leerwinst bij leerlingen te boeken.”

Leraren vinden en houden

Sint-Jozef Sint-Pieter: dat is een secundaire school met grote ramen in een dichtbebouwde straat. Met een brede toegangspoort die de de school verbindt met de buitenwereld, symbool voor de toekomst van de leerlingen. Vorig jaar werd de school verbouwd. Oud en nieuw blenden vandaag mooi samen: open leerruimtes en klassieke instructielokalen, smartboard en krijtbord. 800 leerlingen uit de 3 finaliteiten lopen er samen school. 5 jaar geleden werd dit de nieuwe werkplek van Goedele.

Goedele Brys, directeur: “Vervanging rond voor de zieke collega? Startende leraar gevonden? Aanvangsbegeleiding opgestart? Vaak focus je je als directeur enkel op de rode lichten. Maar we merken: de ene starter is de andere niet. Vroeger waren ze zeer jong, vers van de schoolbanken. Nu kiezen meer zij-instromers met een pak ervaring uit andere sectoren bewust voor onderwijs. Ze verdienen allemaal aanvangsbegeleiding op maat. En even belangrijk: ook die andere 80 procent van je team verdient aandacht. Dat vergeten we vaak. Ze zijn goed vertrokken, denken we. En dus laten we ze los.”

“Hoe creëren we aantrekkelijke loopbanen en bewaken we de drive en draagkracht van alle collega’s? In 2022 was dat de hamvraag voor de werkgroep Waarderend personeelsbeleid. Boeiend om met collega-directeurs en onze hr-specialist in wetenschappelijke inzichten te duiken. ‘Loopbanen in beweging’ van professor Ans De Vos liet ons zien hoe je een win-win realiseert voor je organisatie en je teamleden. Uit de bevraging psychosociaal welzijn haalden we preventiemaatregelen die het risico op uitval verminderen voor elke levensfase. En de ABC-theorie van Maarten Vansteenkiste leerde ons hoe we leraren motiveren en laten groeien.”

Extra bril

Het resultaat na 2 jaar onderzoeken en uitproberen? Het canvas ligt geprint voor ons: een A3’tje. Goedele: “De loopbaan telt 5 periodes: de startfase (tot en met 25 jaar), de spitsuurfase (26-35), de stabilisatiefase (36-45), de balansfase (46-55) en de verzilveringsfase (55+). We verzamelen per fase de meest voorkomende noden, risico’s, kernbehoefte en kracht.”

“Jonge dertigers willen zich graag specialiseren of verdiepen, maar tegelijkertijd loert door overbelasting en de combinatie met het gezin een burn-out soms om de hoek. Bij veertigers lijkt alles vaak goed te gaan, maar sijpelt soms een beetje motivatie weg. Belangrijke info om mee te nemen tijdens gesprekken over professionalisering en welbevinden. En het werkt in 2 richtingen: ik kan vragen of ze zich herkennen, leraren kunnen op een veilige manier aangeven dat er iets speelt.”

“Die indeling is natuurlijk geen harnas: de leeftijd geeft richting, maar we pinnen leraren er niet op vast”, duidt Goedele. “Niet elke dertiger zoekt naar meer werk-thuisbalans, niet elke twintiger tovert met ICT. En niet elke ancien is kritisch voor het beleid. Maar de indeling is wel een extra bril die ons als directeur helpt om naar ons team te kijken.”

“Een tijd geleden maakte de ene vakgroep vaart. Ze boekten gemakkelijk een uurtje tussen de lesuren om de koppen bij elkaar te steken. De andere vakgroep ging met geen meter vooruit: onmogelijk om een overlegmoment te vinden. Door het canvas erbij te nemen en in te zoomen op de levensfases begreep ik dat de collega’s met een jong gezin om 16 uur naar huis willen en de 45‑plussers pas op dat moment iets vaker bandbreedte hebben om te overleggen.”

Leraar Silke Steelandt over loopbaan op maat — **Silke Steelandt, leraar:** “Veel dertigers worstelen met de combi werk en jong gezin.”

Twijfels in de spitsuurfase

Silke Steelandt, leraar: “Enkele jaren geleden volgde een reeks vernieuwingen in de eerste en tweede graad elkaar op. Ondertussen werd ik 2 keer mama. Een pittige combinatie. Ik had het gevoel dat ik overal achteropliep. Lessen voorbereiden lukte nog net. Maar die extra mijl lopen om leerstof in een andere werkvorm te gieten, dat ging gewoon niet meer. Ik werd er ongelukkig van.”

“Redacteur bij een uitgeverij, is dat iets voor mij? Ik schreef al enkele jaren mee aan een nieuw handboek wiskunde. Een nine-to-five-job: gewoon thuiskomen en meer tijd voor mijn gezin? Het aanbod lonkte en ik ging op gesprek. Confrontatie met de realiteit: fouten opsporen op elke bladzijde, niet 1 maar 7 keer herlezen. Verleidelijk? Die jobinhoud daagt me veel minder uit dan lesgeven aan tieners.”

“Dat we bewust stilstaan bij onze levensfase tijdens functioneringsgesprekken, zorgt voor herkenning. Je kan open en eerlijk zeggen waar je tegenaan loopt. Zeker als je hoort dat een pak perfectionistische dertigers te veel bordjes in de lucht moet houden.”

“Dankzij de levensfasen durfde ik vragen: kan ik minder kleine vakken of meer parallelklassen krijgen? Of enkele jaren op rij dezelfde opdracht? Dan krijg ik opnieuw meer grip op mijn loopbaan. En natuurlijk kan de directeur niet alle oplossingen uit haar hoed toveren, want die grote puzzel moet mogelijk zijn. Maar je gehoord voelen, maakt al een verschil.”

Loopbaan zuurstof geven

Goedele Brys: “Elk jaar investeren we tijd in functioneringsgesprekken met elke medewerker. De loopbaanfases zijn het kader, maar we starten met algemene ABC-vragen. Heb je het gevoel dat je je competenties en talenten kwijt kan? De antwoorden van leraren uit de ambitiefase en stabilisatiefase verrasten ons.”

“Een eerste groep leraren zegt volmondig: ‘Ja, ik voel me als een vis in het water’. Ze vertellen dat ze hun job graag doen, ervaring opbouwen en ruimte voelen om nieuwe dingen te ontwikkelen binnen hun vak. ‘Nu je het me vraagt’, lacht groep 2 met een twinkeling in de ogen als ze hun andere talenten uit de doeken doen. Een tijdje terug vertelde een leraar me dat die ook goed is in het organiseren van evenementen. Maar dat ze zich niet wil opdringen omdat andere collega’s dat al goed doen.”

“De laatste groep antwoordt ‘ik heb daarover al nagedacht’. Steeds meer mensen staan stil bij hoe ze hun loopbaan boeiend en haalbaar houden. Belangrijk: want zo kan ik als directeur mee bore-outs en burn-outs voorkomen. Tijdens een gesprek vroeg de leraar fysica om een vakcollega. Een kleine moeite om bij het uitschrijven van een vacature het profiel wat breder te zetten. ‘Eigenlijk ben ik heel creatief’, vertrouwde de wiskundeleraar me toe. In haar vrije tijd ontwerpt ze juwelen. De perfecte aanvulling voor haar lesopdracht, zo blijft ze in balans. Maar even goed kan je samen aan de slag: hoe kan die creativiteit een plek krijgen in onze school?”

Leraar Frederika Ducheyne over loopbaan op maat — **Frederika Ducheyne, leraar:** “Levenservaring, wijsheid en expertise: onze troeven geven we graag door.”

Expertise en ervaring verzilveren

Frederika Ducheyne, leraar: “Ik doe mijn job nog altijd graag. Toen mijn directeur tijdens het functioneringsgesprek polste of ik me kon herkennen in de risico’s van mijn levensfase als 55-plusser, floepte de ‘nee’ er snel uit. Stilstaan? Niets voor mij. Ik leid de vakgroep en volg nog altijd bijscholingen. Nieuwe inzichten om mijn lessen beter te maken: ik blijf ze najagen. En verbinding verliezen met de omgeving? Samen met enkele collega’s organiseer ik nog steeds studiereizen naar Parijs, Rijsel en Roubaix.”

“Best confronterend om plots te beseffen dat je in de verzilveringsfase zit. Maar toegegeven: als ik sommige aandachtspunten en noden doorlees, snap ik ze wel. We moeten er geen doekjes om winden: langer werken is een feit, ook in onderwijs. Op het einde van je loopbaan wordt je gezondheid kwetsbaarder.”

“Tijdens je gesprek helder mogen benoemen wat je sterk houdt, geeft rust. Wijsheid, expertise en levenservaring zijn onze grootste troeven. Die geven we graag door. Een zinvolle rol als aanvangsbegeleider, mentor of vertrouwenspersoon is ons daarom op het lijf geschreven. Bovendien houden wij het hoofd koel als er een storm voorbijkomt.”

“De tool geeft je een kader met belangrijke inzichten per levensfase. Stel dat je je wel geïsoleerd voelt op school, dan weet je dat je niet alleen bent. Samen met je directeur kan je zoeken naar oplossingen om opnieuw te floreren en niet uitgeblust te geraken. Spreken over je loopbaan is een gouden kans: een moment om terug te kijken en vooruit te blikken.”

Persoonlijk ontwikkelplan

Goedele Brys: “Mijn stokpaardje? Leraren die plezier en voldoening halen uit hun werk. Die zich blijven professionaliseren, voor zichzelf en de leerlingen. Tijdens functioneringsgesprekken zoeken we samen uit wat ze nodig hebben om de beste versie van zichzelf te worden. En dat gaat verder dan je vak door en door kennen.”

“Ik droom van een persoonlijk ontwikkelplan: vorig jaar wilde je meer leren over werkvormen, hoe ver sta je daarmee? Gelukt, prima. Wat is dan de volgende stap? Maar soms sneeuwt een mooi doel onder. Geen probleem, dan graven we samen naar nieuwe kansen. We zoeken nog naar het juiste format zodat het geen extra planlast oplevert. Stap voor stap lukt ons dat.”

Er ligt veel werk op het bord van de directeur. Hoeveel speelruimte blijft er dan over om binnen het urenpakket elke collega op te volgen? Benieuwd naar het geheime recept van Goedele? “Laat je niet afschrikken door de berg begrippen: functionerings-, loopbaan- of wensgesprekken. Combineer ze en bepaal per jaar een focus. Laat leraren een gesprek schriftelijk voorbereiden, daarmee win je veel tijd. En het ritme is belangrijker dan de lengte. Zelfs een kwartiertje stilstaan bij de noden, risico’s en kracht van je levensfase, maakt een verschil, liet een collega weten.”

“Of we vaak loopbaanwensen moeten weigeren? Dat valt mee. Leraren weten dat het niet in een vingerknip lukt. Maar nu we werken met levensfasen, weten we dat we voldoende spoorwissels moeten voorzien: een project trekken, een andere rol opnemen of volle focus op lesgeven. Zo blijft onderwijs een mooie, boeiende job. En blijven collega’s graag in onze school, ook als ze elders een aanbieding krijgen.”

Scholengemeenschap Sint-Donaas baseert het loopbaancanvas op volgende bronnen:

‘Loopbanen in beweging’ van Ans De Vos (Antwerp Management School) en Beatrice van der Heijden (Radboud Universiteit Nijmegen)
ABC-motivatietheorie van Maarten Vansteenkiste (UGent)
COPSOQ II risico’s psychosociaal welbevinden.

Rebecca De Clerc