Wat zijn executieve functies of EF’s?
Bekijk deze korte video.
Specialist
Hoe werk je aan ‘executieve functies’ in de kleuterklas?
Hoe maak je als leraar het verschil voor kwetsbare kinderen in je klas? Docent kleuteronderwijs Sanne Feryn zoekt het uit in de klas van juf Jelke. Hoe werkt zij aan het werkgeheugen van kleuters, hun emoties en impulsen en hun aanpassingsvermogen aan nieuwe situaties? Samen met prof. orthopedagogiek Dieter Baeyens legt ze uit waarom executieve functies zo belangrijk zijn.
Bekijk in deze video hoe je zelfsturing of ‘executieve functies’ kan aanleren in de kleuterklas
Wat zijn executieve functies?
Dieter Baeyens: “Om op school en in de maatschappij te functioneren, redeneringen op te bouwen, problemen op te lossen of te plannen, heb je goed ontwikkelde executieve functies nodig. Ze zorgen ervoor dat je je gedrag, je emoties en gedachten kan sturen en gericht kan inzetten. We worden niet met die skills geboren, maar kunnen ze vanaf de kleuterklas ontwikkelen via krachtige interacties en oefeningen.”
Hoe herken je die executieve functies in de klas?
Dieter Baeyens: “Een kind van wie de impulscontrole niet voldoende sterk ontwikkeld is, wordt vaker afgeleid en kan zijn aandacht moeilijk richten. Tuur kan zijn aandacht bv. niet bij zijn rekenspel houden omdat Mohammed in de andere hoek met autootjes speelt. Of je merkt het aan Lowie die niet meteen kan stoppen met bewegen als de muziek ophoudt of aan Amina die haar antwoord eruit flapt voor de leraar haar aangeduid heeft.”
Sanne Feryn: “Het werkgeheugen stelt ons in staat om 2 dingen tegelijk te doen en plannen en instructies van anderen te onthouden. Zo kan Jamal bij een gezelschapsspel in de kleuterklas goed onthouden wie er telkens aan de beurt is. En heeft Yassir problemen om verschillende instructies in één keer te onthouden, bijvoorbeeld ‘ga naar het toilet, neem je jas en ga naar de speelplaats’.
© Kevin Faingnaert
Dieter Baeyens: “Kinderen die cognitief flexibel zijn, kunnen zich vlot aanpassen aan nieuwe situaties en tussen 2 of meer taken wisselen. Als Finn op een probleem botst, kan hij gemakkelijk een andere manier bedenken om het op te lossen. Cognitieve flexibiliteit heb je nodig om iets vanuit een ander perspectief te bekijken, te plannen, bij te sturen en een andere aanpak uit te proberen.”
Sanne Feryn: “Al deze voorbeelden focussen op de puur cognitieve aspecten van de executieve functies. Maar die 3 functies – impulscontrole, werkgeheugen en cognitief flexibel zijn – worden ook ingezet in emotioneel geladen situaties, en dan komt er ook emotieregulatie aan te pas. Probeer maar eens 24² uit het hoofd te rekenen als je weet dat je er een hoofdprijs mee kan winnen.”
“Voor kleuters geldt hetzelfde: als hun emoties ze overrompelen, kunnen ze niet optimaal functioneren. Leer kinderen stil te staan bij hun eigen emoties, ernaar te kijken en te kanaliseren. Als Jonie beseft dat hij boos was en daardoor zijn vriendje heeft pijn gedaan en de juf dus kwaad is, heeft hij een belangrijk inzicht verworven.”
De kleuterleeftijd is een cruciale fase voor de ontwikkeling van die executieve functies?
Dieter Baeyens: “Dat klopt. Die vaardigheden ontwikkelen zich samen met de voornamelijk prefrontale hersenkwabben. Tussen de leeftijd van 3 en 5 jaar staan de hersenen wijd open voor prikkels van buitenaf en ervaren kinderen hun meest spectaculaire groei: ze leren zich te focussen, afleidingen te weerstaan, hun beurt af te wachten, verschillende opdrachten te onthouden en door te zetten. Na hun vijfde is de groei veel kleiner. Al is de prefrontale cortex wel pas volgroeid in de jongvolwassenheid.”
Sanne Feryn: “Sterke executieve functies bij kleuters zijn van groot belang voor leerprestaties zoals rekenen en leren lezen, voor de schoolrijpheid (overgang naar het eerste leerjaar) en de sociaal-emotionele ontwikkeling van een kind. Ze werken bijna voorspellend.”
Dieter Baeyens: “Bovendien blijf je daarop nieuwe executieve functies bouwen: tieners die in de klas in staat zijn om te luisteren én tegelijk te noteren, die kunnen plannen en organiseren, die kunnen weerstaan aan de verleidingen van de social media en niet ontregeld geraken als mama zegt: ‘Ik zal wat later thuis zijn, let jij een beetje op je kleine broer?’”
Kinderen in armoede scoren slechter op die executieve functies? Hoe komt dat?
Dieter Baeyens: “Kleuters die opgroeien in een kwetsbare situatie lopen een groter risico op zwakkere executieve functies. Stressvolle contexten zoals armoede, maar ook verwaarlozing of geweld zorgen voor toxische stress die de neurologische ontwikkeling van de prefrontale cortex tegenhoudt. Bovendien is de kans groter dat hun ouders hen minder sterk ondersteunen om die functies te ontwikkelen, omdat die met ‘overleven’ bezig zijn. Het gevaar dat ze in de kleutertijd al een sociaal-emotionele en cognitieve achterstand oplopen, is groot.”
Sanne Feryn: “Uit onze nultest met 240 Vlaamse kleuters blijkt dat kinderen met SES-kenmerken significant lager scoren op executieve functies dan hun leeftijdsgenoten uit de middenklasse. Uit internationaal wetenschappelijk onderzoek blijkt dat wie als kleuter laag scoort op zelfregulering, later meer kans maakt om zonder diploma uit te stromen, het moeilijker krijgt om financieel alles op orde te krijgen en te houden en meer risico loopt om te roken op 15 jaar.”
Hoe werk jij aan executieve functies in je klas?
Doe de test en download hier de printbare zelfscan (A4 / PDF).
Via de executieve functies kan je dus aan armoede werken?
Dieter Baeyens: “Leraren hebben weinig invloed op de armoede thuis. Maar ze kunnen wel in de klas die executieve functies extra stimuleren en oefenen. Dat is goed voor elk kind, maar je maakt daarmee méér verschil voor een kind dat in armoede leeft. Het is goed dat leraren zich daar meer bewust van worden.”
Sanne Feryn: “Ik train kleuteronderwijzers om hun EF-bril op te zetten en te kijken hoe zij kleuters begeleiden, hoe ze hun klas kunnen organiseren en welke activiteiten ze kunnen aanbieden om die executieve functies te stimuleren. Als kinderen meester zijn over hun gedrag, kunnen ze actief leren en zijn ze niet langer slaaf van hun omgeving. Wie aan executieve functies werkt, verbetert het leren van (kans)arme kinderen duurzaam. En zo verhoog je de kans dat ze later een succesvol leven leiden.”
Met het project ‘Zet je EF-bril op’ vormt de stad Aalst, i.s.m. Odisee Hogeschool en KU Leuven, kleuteronderwijzers om de zelfsturende vaardigheden bij kleuters te stimuleren. Zo wil de stad een stimulans geven om kinderarmoede via onderwijs aan te pakken. Meer info op www.ef-bril.be
Het project ‘Kleine Kinderen Grote Kansen’ wil kinderarmoede en sociale ongelijkheid in Vlaanderen helpen aanpakken. In dat kader zetten alle lerarenopleidingen kleuteronderwijs in op kwaliteitsvolle interacties in de klas. Hoe creëer je een krachtige leeromgeving die de ontwikkeling van taal, denken en relaties in de klas stimuleert? Meer info op grotekansen.be
Voeg dit artikel toe aan je bewaarde artikels
Log in om te bewaren
Kwetsbare kleuters in je klas? Krijg tools, strategieën en inspiratie in je mailbox.
Schrijf je in voor de tipreeks
Shirley Vandeput
30 april 2017Ik geloof inderdaad dat leerkrachten kansarmoede kunnen aanpakken in de klas, maar is het niet beter om kansarme gezinnen te stimuleren om werk te gaan zoeken of een opleiding te gaan volgen die hun interesseert om nadien de job te gaan doen die ze graag willen doen. Het is niet alleen de maatschappij die hun moet helpen, maar ze moeten zelf ook hun steentje bij dragen door ook zelf oplossingen te zoeken of hulp te vragen bij bv VDAB. Als we allemaal samen werken moet dit lukken.
Ellen
8 februari 2019Ik herken mijn eigen kind heel erg in de eerste jongen (Hermes, Ernest?). Wij zijn nochtans beide hoogopgeleid en ik ben leraar en naar mijn weten heeft hij geen moeilijke thuissituatie. Dus ik zou niet zo snel zeggen dat dit voorkomt bij kinderen met een moeilijke thuissituatie. Het kan bij elk kind voorkomen. Vooral het stukje met de memory zag ik hier bij mijn zoon ook helemaal gebeuren. Niet echt opnemen wat de instructie is, meer afgeleid zijn door het touwtje om zijn nek, niet onthouden waar de kaartjes liggen enkel deelnemen als het gemakkelijk wordt. We zullen dus meer zijn executieve functies moeten oefenen. Mijn zoon is heel sensitief en merkt ongelooflijk veel op. In de massa impulsen neemt hij vaak niet de instructie op en zal hij gewoon kiezen om te blijven kijken naar het drukke gebeuren dat zich voor hem afspeelt. Om een concreet voorbeeld te geven: de jongen vergeet dat hij de koekjes moet gaan halen voor de andere kinderen. Maar de plaats waar de instructie wordt gegeven is heel klein. Veel kinderen bij elkaar. Misschien wel wat geduw en getrek, veel plaatjes tegen de muur. Het plafond is vlakbij en zorgt misschien wel voor wat versterking van het geluid. Hij heeft duizend dingen om naar te kijken en te luisteren op dat kleine plekje. Ik vind het bijna logisch dat een sensitief kind de instructie mist, zeker als hij daarvoor eerst nog een aantal andere stappen moet doen (eigen spulletjes nemen). Is dit kind daarom een kwetsbaar kind? Nee, in een kleine, rustige, grote klas beter zou hij beter in staat zijn om zijn executive functies te ontwikkelen. Maar helaas is een grote rustige klas dat geen realiteit in ons kleuteronderwijs.
Ik onthou voor mezelf:
- een politiemannetje in je hoofd (werkgeheugen)
- Stop, denk na, en vragen wat de volgende stap is
- zelf je eigen denkstrategieën luidop zeggen
En natuurlijk, grote fan van juf Jelke! Super juf!
Sophie
14 maart 2021Ik sluit mij aan bij Shirley. Als leerkracht kunnen we inderdaad kansarmoede aanpakken in de klas. Maar het is inderdaad beter om het gezin te stimuleren om te gaan werken. Naast kleuteronderwijzeres ben ik ook de opleiding ergotherapie aan het volgen. Het zou een grote meerwaarde zijn, moesten die ook tewerkgesteld kunnen worden in het gewone onderwijs. Aangezien wij opgeleid zijn in verschillende handelingsgebieden. Zo kan er binnen de schoolcontext niet alleen met het kind gewerkt worden, maar ook ev met ouders, omgeving. Wat de maatschappij alleen maar ten goede kan komen.
Laat een reactie achter