Hoe zet je expert-leraren goed in?

Alles staat of valt met wat de te begeleiden leraar ervaart als tastbaar resultaat van de ondersteuning door de expert.
Ik ben er van overtuigd dat die senior-leerkrachten het meest nut opleveren als ze effectief mee en naast de beginner in de klas opereren en dat vanaf de eerste dag van de beginneling en zo lang als nodig is om die starter voldoende zelfvertrouwen te laten opbouwen.

Zeg niet “expert-leerkrachten”, maar wel “leerkracht-leiders”
De woorden waarin we spreken en denken over onderwijs en opvoeding zijn belangrijk. Woorden zijn immers niet zomaar neutrale etiketten die we kleven op een werkelijkheid buiten ons. Hoe we iets noemen bepaalt hoe we zinvol over iets (kunnen) spreken en denken. En de taal waarin we naar iets verwijzen bepaalt in die zin mede wat de sociale werkelijkheid is en kan zijn. Daarom wil ik even reageren op het gebruik van de term “expert-leerkracht” in het interview.
Dat woord wordt in het artikel gebruikt als vertaling voor de internationaal gangbare term “teacher-leadership”. De kern van die term is het uitoefenen van leiderschap, hetgeen we elders omschreven hebben als “een proces van sociale beïnvloeding, uitgevoerd door één of meerdere organisatieleden. Het omvat activiteiten gericht op het bereiken van wenselijk en noodzakelijk geachte organisatiedoelen”( Kelchtermans, G. & Piot, L (2010) ”Schoolleiderschap aangekaart en in kaart gebracht”, Acco, p. 18). Leiderschap is dus niet alleen iets dat de schoolleider of directeur uitoefent, maar dat –in verschillende vormen- gespreid is over meerdere leden van de school en dus gestalte krijgt in heel uiteenlopende praktijken. Daarom is de term “leerkracht-leiders” (ofschoon wellicht niet meteen kandidaat voor een schoonheidsprijs) in elk geval accurater en preciezer dan “expert-leerkracht”. De kerntaak van leerkracht-leiders is immers het aansturen, stimuleren, ondersteunen, coördineren… van collega’s bij het realiseren van doelen die de school wenselijk of noodzakelijk acht. De kwesties die in het (internationale) onderzoek over “teacher-leaders” naar voren komen hangen rechtstreeks samen met het feit dat men leiding dient te geven aan collega’s. Het is die leiderschapsopdracht die ervoor zorgt dat er spanningen kunnen ontstaan in wat voorheen een gewone collegiale relatie was, dat teacher leaders het soms moeilijk hebben om legitimiteit te verwerven of sociaal erkenning te krijgen en daardoor dus minder effectief kunnen zijn in hun werk. Die leiderschapsopdracht zorgt er ook voor dat het krijgen van erkenning door de andere collega’s voor je specifieke leiderschapstaak belangrijk wordt als teacher leader: het gaat immers over een stuk van wie je bent als professional. Al die essentiële kwesties worden verduisterd of raken uit het oog verloren als men de term “expert-leerkracht” gebruikt. Die term suggereert iets helemaal anders dan leiderschap, namelijk een tegenstelling tussen de expert enerzijds en de minder goed functionerende niet-expert anderzijds. In die zien verwijst hij dus naar een hiërarchische verhouding in professionele kwaliteit tussen collega’s. En daarover gaat het dus niet.
Een bijkomende reden om enige zorgvuldigheid te hanteren in de woordkeuze is het feit dat de term “expert-leerkracht” ook in het loopbaandebat al enkele keren gefigureerd heeft, waardoor het risico op ongewenste begripsverwarring nog groter is.

Geert Kelchtermans
Gewoon Hoogleraar, Centrum voor Onderwijsvernieuwing en de Ontwikkeling van Leraar en School, KU Leuven

Hoewel op de klasvloer -gelukkig- meer en meer vertrokken wordt vanuit de noden van de leerling, merk ik dat de organisatie van het beleid volledig de andere richting uit gaat. Wie blijft er over als sterke klastitularis die het lesgeven én het begeleiden van leerlingen in de vingers heeft? Wie is nog de juf of meester die voldoende tijd heeft om de leerlingen en hun situatie te kennen en er rekening mee te houden? Wie zorgt nog voor continuïteit wanneer de puzzel van de 1/2de en 4/5de opdrachten nog verzwaard wordt met leerkrachten die enkele uren per week verdwijnen om de tekorten van de lerarenopleiding weg te werken?
Het siert de directeur te willen en durven inzetten op gedeeld leiderschap. Ook dat vraagt weer overleg dat meer dan waarschijnlijk wordt ingepland wanneer de leerlingen op de schoolbanken zitten.
Als ander wetenschappelijk onderzoek aantoont dat onze lagere schoolkinderen geen nadeel ondervinden van voortdurend wisselende gezichten voor de klas, keer ik natuurlijk meteen mijn kar. We zijn dan op zijn minst vertrokken vanuit de noden van het kind.

Ik zet al jaren leerkrachten in op expertise in onze kleuterschool. Dit gaat van een leerkracht met een opleiding bij 'Hoogbloeiers' over een leerkracht die kleiacademie volgt tot leerkrachten uit het DKO voor muziek en drama. Buiten 3 jaar de 'kunstkuursubsidie' heb ik de rest steeds met eigen middelen gedaan of uurtjes die 'over ' waren. In de vette jaren was dat al eens een dag, in de magere jaren 3 of 4 lestijden. De inspectie prees me daar enkele jaren geleden voor. Maar bij mijn vraag aan hen(na het voorlezen van het inspectieverslag) of we het onderwijs niet beter zouden ondersteunen met vakleerkrachten op bepaalde gebieden (ik denk maar aan muziek/zingen..want wie kan er nog juist zingen en begeleiden met muziek?) gaven ze deze reactie: " maar jij bent een creatieve directeur, gebruik dat talent verder..." En daar moet je het dan mee doen. Geen cent, geen uur meer kregen we. Alles romen ze af naar beneden als het kan. Maar ik doe (probeer) het nog steeds zo...als ik al volk vind en als ze voor dit mindere loon willen blijven komen
Want tja, ik moet ze dan wel aanstellen als kleuteronderwijzer en dat geeft hen minder centen. En ze kiezen dan na verloop van tijd toch voor het geld. Dus een stevige geldinjectie moet het onderwijs krijgen zodat ook experten of leiders het onderwijs aantrekkelijk vinden. Maar daar krijg ik of niemand geen gehoor naar...blijkt nog steeds. Met deze experten kunnen we onderwijs naar een nieuw niveau tillen. Nu blijven we ter plaatse trappelen en ook het veranderen van leerplannen zal daar geen beterschap in brengen. Dat is de papierenwinkel waar we in het onderwijs niet van houden. We hebben voetvolk nodig, kracht van onderuit. Wanneer gaan ze dat 'van bovenuit' eens willen horen en begrijpen?