Cocreatief leiderschap: “Doe een beroep op de wijsheid van de groep”

Yves Larock: “Het is een vorm van gedeeld leiderschap waarbij je collega’s stimuleert en ondersteunt om samen, vanuit ieders expertise, oplossingen te bedenken voor complexe uitdagingen. Stel bijvoorbeeld: je krijgt een klacht over rommel in de gangen. Dan kan je als directeur top-down reageren: je praat met de ouder en plaatst een bericht in de mededelingen voor het team. Maar je kan ook een leraar aanspreken: ‘Roep jij een groepje collega’s samen om na te denken over hoe de school rond netheid kan werken?’ Dat is cocreatief leiderschap.”

Yves Larock: “Je kan moeilijk over een hype spreken wanneer een praktijk al bijna 20 jaar langzaam maar zeker binnen sijpelt in ons onderwijs. Vorig schooljaar peilden we bij 114 directeurs naar hun beweegredenen. In de top 3: het zorgt voor draagvlak, duurzame oplossingen en meer teamgeest. Cocreatie is per definitie oplossings-, toekomst- en actiegericht. Alleen al daarom ervaren veel scholen het als verfrissend. Vanuit het veld zijn er alvast steeds meer vragen naar begeleiding rond cocreatief leiderschap.”

Yves Larock: “De uitdagingen waar scholen als organisatie voor staan, worden steeds complexer. Door hogere verwachtingen vanuit de samenleving, onderwijshervormingen, een meer diverse schoolpopulatie, spanningen tussen generaties leraren, ongekwalificeerde uitstroom, juridisering van de maatschappij, infrastructuurbehoeften, bestuurlijke schaalvergroting, de dwingende vraag om innovatieve leervormen te integreren enz. Niemand heeft voor dat soort uitdagingen pasklare antwoorden. Om ze succesvol aan te pakken, doe je dus beter een beroep op de ‘gedistribueerde intelligentie’.”

Yves Larock: “Zeker niet. Directeurs denken soms ten onrechte: ik geef mijn team inspraak en dan is de beslissing wel gedragen. Dat is een instrumentele visie op inspraak: mensen mogen hun gedacht zeggen en we zien wel wat we ermee doen. Dat is voor leraren alleen maar frustrerend. De participatieve visie is: mensen betrekken en samen een oplossing ‘cocreëren’. Ook al blijkt die oplossing niet degene die jij als directeur voor ogen had.”

Yves Larock: “De mindset is belangrijker dan de technieken. Je er continu bewust van zijn: dit zijn mijn leraren, mijn zorgcoördinator, mijn secretariaat … en zij zijn competent. Als school wil ik actief gebruik maken van dat sociaal kapitaal. Die houding kan je bijvoorbeeld makkelijk toepassen in je personeelsvergaderingen. Vaak zijn dat informatievergaderingen. Besef dat er van zulke niet-doorgesproken informatie relatief weinig blijft hangen. Als je mensen daarentegen in groepjes zet en hen samen laat nadenken over wat de school met die informatie kan dóen, dan zet je dingen in beweging. Dat is dus vaak een goede eerste stap richting meer cocreatie.”

Yves Larock: “Het is goed om dat expliciet te benoemen. Anders dreig je inderdaad de reactie te krijgen: ‘Waar komt hij of zij nu weer mee aan?’ Je kan als directeur perfect zeggen: ‘Ik wil vanaf nu graag meer cocreatief met jullie aan de slag gaan, samen aan uitdagingen werken en niet als directeur zelf alle antwoorden verzinnen.’ Je kan ook meegeven dat je die nieuwe manier van werken tussendoor met het team wil evalueren. Misschien paradoxaal, maar je kan cocreatie dus gerust een beetje top-down introduceren.”

Yves Larock: “Leerlingen en ouders verwachten traditioneel van leraren dat ze alle antwoorden kennen. Leraren kijken op hun beurt naar de directeur. Dat doorbreek je op beide niveaus met cocreatie. Als je als leraar ervaart dat je directeur je uitdaagt en je ondersteunt in je autonomie, heeft dat ook effect op het proces in de klas: leraren zullen ook meer de verantwoordelijkheidszin van de leerling aanspreken. Als een leraar tegenover zijn directeur een houding heeft van: ‘Vertel jij me maar gewoon het antwoord’, welke houding qua zelfsturing neemt die leraar dan waarschijnlijk aan in relatie tot zijn leerlingen?”

Yves Larock: “Met cocreatief leiderschap kan je je net heel daadkrachtig tonen. Het gaat dan niet zozeer om de inhoudelijke antwoorden die je geeft als directeur, maar hoe goed jij processen aanstuurt, coacht en ondersteunt. Hoe goed je erin slaagt open te luisteren en de antwoorden te laten komen vanuit de wijsheid van het team. Je hebt daar een voorbeeldfunctie in: want het is een rol die elke leraar kan opnemen in een werkgroep of vakvergadering. Ook daar zijn het nog vaak de beste praters die het meeste invloed hebben op beslissingen. En voor alle duidelijkheid: je blijft ook manager van je school en hoeft niet alles cocreatief te beslissen, dat zou tot chaos leiden.”

Yves Larock: “Je moet niet méér overleggen. Wel anders overleggen. In een school zag ik een directeur 10 minuten uitleg geven over het M-decreet. Daarna zette hij het team 50 minuten aan het werk in groepjes met een doorschuifsysteem. Op elke tafel lag een andere vraag: wat betekent dit voor onze school? Wat doen we nu al? Da’s een heel andere aanpak dan een directeur die zijn presentatie inhoudelijk tot in de puntjes heeft voorbereid met zijn zorgcoördinator en een uur lang uitlegt: ‘Dat, dat en dat kunnen we gaan doen.’ Wat is het meest duurzaam, denk je?”

Yves Larock: “Directeurs hebben vaak het gevoel: ik moet iedereen meekrijgen. Dat is een illusie. Er zijn meestal minstens een paar mensen die niet mee willen. Daarnaast heb je er vaak ook enkelen die meteen heel overtuigd zijn. De grootste groep is bereidwillig. Vooral die moet je uitdagen om samen na te denken. Bovendien, als je leraren vaker in kleine groepjes laat werken, dan verdeel je de ‘negativo’s’ en krijgen die minder invloed. Het is geen excuus om als directeur te zeggen: ‘Met mijn team gaat dat niet’. En je mag als directeur best duidelijk zeggen: ‘Elke leraar enkel zijn eigen vak of klas, dat kan niet meer.’”

Yves Larock: “Er is absoluut een link tussen cocreatie en motivatie. Want cocreatie impliceert dat de school een beroep doet op de competenties van leraren en andere collega’s, op hun autonomie, op hun verbinding met elkaar. Door cocreatie voelen medewerkers zich bovendien gewaardeerd. Wees dus als directeur niet bang dat je je team overbevraagt als je hen ‘ook nog eens’ cocreatief wil laten werken. Het tegendeel is waar: een cocreatieve context kan net een medicijn zijn om werklast te counteren. Maak dat aan je team ook duidelijk: cocreatie zal niet nog meer beslag op je tijd leggen.”

Yves Larock: “Ik geloof dat elke directeur cocreatief leiderschap in zich draagt, maar je moet je die leiderschapsstijl bewust meer eigen maken. En misschien ook je opvattingen over leiderschap in vraag stellen. Er bestaat trouwens zoiets als professionele authenticiteit. Als je weet dat de uitdagingen in onderwijs vandaag te complex zijn om alleen aan te gaan, dan behoort het tot je rol als directeur om daar op een andere manier mee aan de slag te gaan.”

Yves Larock: “Al of niet kiezen voor (meer) cocreatie in je school, hangt samen met de fundamentele vraag: wat voor school wens je jezelf toe? Wil je een school die geneigd is om de status quo na te streven? Of wil je een school die uitdagingen op een toekomst- en actiegerichte manier samen met alle betrokkenen aanpakt?”