8 mythes over differentiëren

Ik heb vrijdag een nascholing bijgewoond in Leuven: "Differentiatie binnen de lessen aardrijkskunde, een haalbare kaart !" Uitermate boeiend en interessant. Met dat materiaal ga ik vrijdag aan de slag in de klas. Ik ben al benieuwd naar het resultaat !

Los van de concrete punten verwoord via acht mythes, en met alle respect voor collega Struyven, wil ik hier vooral reageren op de algemene strekking van dit item. Ik ben het er helemaal mee eens dat differentiëren een belangrijk en noodzakelijk didactisch principe is. Maar het is m.i. volstrekt onjuist het zo voor te stellen dat hoe meer er gedifferentieerd wordt hoe beter het is. Dat elke leerling de beste kansen geboden moet worden om te leren is vanzelfsprekend, maar dat doe je niet door voor alle leerlingen te differentiëren. Belangrijk is te weten met welk doel men wilt differentiëren. Dient het om leerlingen die wat achterblijven met de stof extra leertijd aan te bieden om bij te benen, dan spreekt men van 'convergente' differentiatie en dat is uitstekend. Op deze manier lukt het de leerkracht immers om voor alle leerlingen de leerdoelen te halen. Dient differentiatie echter om het onderwijsidee van 'onderwijs op maat' in de praktijk te brengen, dan is er een groot probleem. De gedachte dat sterk geïndividualiseerd onderwijs iedere leerling de beste leerkansen geeft, klinkt voor velen wellicht heel aannemelijk, maar is in strijd met heel wat onderwijservaringen maar ook met recente bevindingen uit wetenschappelijk onderzoek. Ik geef onmiddellijk toe dat deze bevindingen weinig of niet bekend zijn in de onderwijswereld, maar ze zijn zeer overtuigend. Omgekeerd, voor de effectiviteit van dergelijke 'divergente' differentiatie is er helemaal geen empirische onderbouwing. Wat is het probleem? Onderwijs op maat onderschat schromelijk de kracht van het sociale aspect van onderwijs, ja dus van de klas en het klassikale. Aansluiten bij het niveau en de leefwereld van het kind, betekent in de praktijk helaas vaak ook teveel aansluiten bij diens zwaktes. Anders gezegd, onderzoek en ervaringen leren ons dat de leerling daardoor veel te weinig uitgedaagd wordt en de leerdoelen onvoldoende gehaald worden. Onderzoek laat zien dat voor om het even welke vaardigheid er een sterk wetmatig verband bestaat tussen het gemiddelde van een klas en de spreiding in een klas, m.n. hoe hoger het gemiddelde, hoe kleiner de spreiding. Ook omgekeerd geldt deze wetmatigheid: hoe groter de verschillen gemaakt worden (en divergent differentiëren leidt daar gemakkelijk toe), hoe lager het klasgemiddelde. Kortom, indien men de hier gegeven adviezen en vooral de aangehangen onderwijsvisie zou gaan volgen, dan zijn de dramatische voorspellingen gemakkelijk te maken. Het Vlaamse basisonderwijs, dat het in internationale peilingen nog altijd goed doet, zal onherroepelijk dalen in niveau en de verschillen tussen leerlingen zullen sterk toenemen (onbeperkt differentiëren betekent letterlijk 'verschil maken'). Die verschillen zullen overigens meer dan nu het geval is, samenhangen met de sociale achtergrond van de leerling. Onze Vlaamse sociologen zullen in dat geval terecht lamenteren over ontoelaatbaar sterke sociale effecten van ons onderwijs.

Beste leerkrachten, twijfelt u na het lezen van deze kritische bemerkingen over de te volgen aanpak, speel dan tenminste op zeker, en differentieer verstandig, d.w.z. 'convergent'.

Ten slotte, de stelling in het stuk: "elke leerling leert op zijn eigen, unieke manier", is een echte mythe die door cognitief en leerpsychologen al lang ontkracht is, maar recent ook goed als mythe bekend is bij onderwijsspecialisten (zie bijv. het aardige boekje van Pedro De Bruyckere en Casper Hulshof "Jongens zijn slimmer dan meisjes en andere mythes over leren en onderwijs", waarin de eerste mythe die er moet aan geloven luidt: "mensen hebben verschillende leerstijlen").

Ik ben blij dat ik in het artikel een aantal bevestigingen te lezen krijg. Niet enkel op 'niveau' differentiëren, maar ook op interesse en leerstijl, bijvoorbeeld. Dat werkt prima in mijn klas.
Ook de tip om met je school handboeken te gaan strippen naar het meest essentiële vind ik een goed idee. Zowel in lager als in secundair hoor ik veel collega's klagen over het te volle leerplan. Zo kan ik meer tijd creëren voor extra aandacht aan lln die dat vragen. Op alle vlak. Want er is wel meer dan het cognitieve. Samenwerken, creativiteit, het emotionele. En dat is zelfs een voorwaarde om goed te kunnen leren. Dat kan je lezen in een wetenschappelijk onderzoek van Maslov. Iets met piramides, denk ik.
In de reactie van de professor lees ik veel verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek dat niet bekend is, maar ik zie weinig links. Dat zou handig zijn. Ik ben erg benieuwd naar dat wetenschappelijk onderzoek, want de resultaten druisen in tegen mijn overtuigingen. Maar dan lees ik het liever zelf.

Verder ben ik zelf ook niet bezig met het klasgemiddelde in mijn klas. Ik raad de ouders ook aan van daar niet naar te kijken. Dat zegt absoluut niks over de vooruitgang van een kind. Een individuele aanpak in het onderwijs is in mijn ogen zeer noodzakelijk. Ik wil de professor wel eens zien lesgeven aan 25 kinderen waarvan één met het syndroom van Down, 3 ADD'ers, 4 ADHD'ers, 6 dyslectiekers en nog wat concentratiestoornissen. Ik rijm jouw uitleg alvast niet met het M-decreet. Dat laatste is vandaag in mijn klas, school en de onderwijswereld wel de dagelijkse realiteit. En zal dat het niveau van het Vlaamse Onderwijs naar beneden halen? Dat kan best. U bedoelt dan waarschijnlijk dat jongeren geen datums meer kennen van geschiedkundige gebeurtenissen of rivieren kunnen tekenen op een blinde kaart. Ja, dat kan. Maar misschien leren ze wel met verschillen omgaan, empathisch denken, veerkrachtig zijn, creatief denken ... Volgens mij heeft de wereld daar net iets meer nood aan vandaag.

Samengevat: fijn artikel. Ik voel bevestiging. #iederzijnmeningzeker

Misschien moeten al die geleerde professoren maar eens een maandje komen meedraaien aan de basis...

Even enkele korte reacties.
1) Het makkelijke verwijt aan het adres van academici dat ze geen voeling hebben met de praktijk, is helaas vaak juist. Het is echter niet op mij van toepassing: ik sta in voortdurend contact met de onderwijspraktijk (o.m. via vrouw en dochter die in het onderwijs staan) en ben daardoor juist goed op de hoogte van wat algemene tendensen zijn, maar ook hoe die praktijk kan verschillen (in tegenstelling tot particuliere ervaringen). De reacties op wat ik daarover schrijf of zeg zijn overwegend van deze strekking: "blij dat er nog iemand is die voeling heeft met de onderwijspraktijk en die hardop durft te zeggen wat wij al lang dachten".
2) De opmerking hoe je les moet geven aan een klas met daarin allerlei kinderen met een labeltje, is ironisch genoeg precies de opmerking die ik zelf altijd voor de voeten gooi van zij die in 'differentiëren' DE oplossing zien van alle problemen in het onderwijs. Ik bedoel daar dan mee dat zoiets natuurlijk niet lukt zonder het opgeven van goed onderwijs voor alle leerlingen, ook die zonder labeltje. Het gevaar om daarin toch de oplossing te zien wordt hier duidelijk geïllustreerd, nl. het niet belangrijk vinden van het gemiddelde niveau van een klas, het aangezet worden om leerstof te schrappen naar het meest 'essentiële' (terwijl uit alle internationaal onderzoek blijkt dat sterke leerplannen een noodzakelijke voorwaarde zijn voor kwalitatief onderwijs). Dergelijke ideeën werken niet kansenbevorderend, maar juist kansen ontnemend.
3) Er is zeker meer dan alleen maar het cognitieve: creativiteit, sociale vaardigheden, veerkracht, welbevinden etc. zijn zeker belangrijk. Het is echter een ernstige misvatting dat hier sprake zou zijn van een tegenstelling of verstoorde balans. Integendeel, om creatief te kunnen zijn, om veerkracht te ontwikkelen, om je goed te voelen, is kennis opdoen noodzakelijk. Er is in het onderwijs dan ook geen enkele goede reden om het belang van kennis te verminderen. Dat er nog verwezen wordt naar Maslow als inspiratie bewijst alleen maar dat onze lerarenopleidingen niet altijd op de hoogte blijken te zijn van de meest essentïële basiskennis m.b.t. kwalitatief sterk onderwijs (ook al zijn daar grote verschillen). Maslow heeft nooit onderzoek verricht en zijn theorie is volledig gefalsifieerd omdat zijn overigens uiterst elitaire theorie (slechts de happy few bereiken de status van zelfverwerkelijking) geen rekening houdt met de kern van wat men de 'cognitieve revolutie' noemt in de psychologie, nl. het inzicht dat cognitie een behoefte op zich is en dus niet afhankelijk is van de bevrediging van zgn. lagere behoeften (zoals welbevinden).
Slotsom: het wordt hoog tijd dat leerkrachten gevormd worden rekening houdend met de essentiële wetenschappelijke kennis en ook brede ervaringen uit het buitenland, i.p.v. ondergedompeld te worden in eng ideologische denkramen.

We hebben natuurlijk uw uitgebreide mening in de krant kunnen lezen, professor. Zoals ik al zei: meningen verschillen. Als u dan toch zo fundamenteel anders denkt dan Klasse, is het misschien ook voor u tijd om een tijdschrift te lanceren? Ik ben zeker dat er nog wel gelijkgezinde mensen interesse in zouden hebben.
Zo een dertig procent van de Vlamingen ongeveer, denk ik. Alvast veel succes.

Ik krijg dit artikel van vorig jaar dit schooljaar opnieuw onder ogen en kijk nu vanuit een andere bril gezien onze gewijzigde context in de derde graad basisonderwijs. Wij werken nu met niveaugroepen en binnen elke niveaugroep nog eens met een driesporenbeleid voor wiskunde en spelling. Van differentiatie gesproken.
Binnen deze context zijn de doelen ook belangrijk: Eindtermen, leerplandoelen( VvKaBao), curriculumdoelen die netjes opgelijst zijn. De basisdoelen waar iedereen over spreekt, vinden we helaas nergens terug. Ook bij de ped. begeleiding kunnen we die niet krijgen. Wie kan ons zeggen waar we die kunnen vinden. Hartelijk dank!

Ik ben een afrikaanse vrouw en ik voel het al aankomen groepjes van zogezegde sterke leerlingen die het altijd beter begrijpen en andere toetsen krijgen omdat ze een ander achtergrond hebben en aub zwijg me over gelijke kansen voor elke leerling want in de praktijk is dat niet zo en mijn kindjes tja een zogezegde taalachterstand hebben en het niet altijd begrijpen en al van bij de start als zwak bestempeld ...zo is dat bij mij gegaan al van dag 1 tot aan mijn middelbaar onderwijs die ik door die behandeling nooit op tijd heb kunnen afmaken want op lang termijn begin je het zelf ook te geloven dat j een ander aanpak nodig hebt ..dus daar gaan we weer....de rijken worden rijker de armen armer ook intelectueel heelaas.