Hoe werk je aan rijke taal in de kleuterklas?

Marlies Algoet: “Kinderen komen niet tot goede taalontwikkeling als ze geen kwaliteitsvolle gesprekken aangaan. De klas is daarvoor ideaal. Via die interacties leren ze bovendien relaties aangaan (socio-emotionele ontwikkeling) en ze prikkelen en stimuleren ook om na te denken en de wereld te ontdekken (cognitieve aspect).”

Marlies Algoet: “Er zijn 3 belangrijke taalgroeimiddelen in de klas: een kleuter kan een taal pas leren als er veel taalaanbod is, als er veel spreekkansen zijn, en als hij veel feedback krijgt. Het betekent dus vooral heel véél taal in de klas. Maar niet om het even welke taal. Er zijn leraren die de hele dag praten en zeggen ‘doe dit, doe dat’, ‘stop daarmee’, ‘dat mag niet’ … Dat is instructie- en managementtaal, controlerende taal.”

Marlies Algoet: “Het klasklimaat moet een veilige, krachtige leeromgeving zijn: aansluiten bij de leefwereld van de kinderen, aanzetten tot interactie met jou en de klasgenootjes. Zo’n krachtige leeromgeving is ook talig: een klas met boekjes, een telefoon, ingesproken versjes om mee te zeggen, een klas waar linken gelegd worden tussen wat (toevallig) gebeurt en de activiteiten in de klas. Als kinderen naar de boekjeshoek gaan, vraagt de juf daar ook naar: ‘Ik zag dat je de knuffels aan het voorlezen was. Wat deed je dat goed, zeg. Welk boek was je aan het voorlezen? Wat vonden de knuffels ervan?”

Marlies Algoet: “Dat klopt. Neem nu de zorgmomenten in de kleuterklas: jasje aantrekken, naar het toilet gaan, koekje eten, middagmaal. We spenderen daar bijna anderhalf uur per dag aan. En vaak gebruiken kleuteronderwijzers dan vooral managementtaal. Veel spreekkansen voor kinderen zijn er vaak niet, laat staan dat er dan feedback van de leraar is. Toch kan je die momenten taalrijk maken door te verwoorden wat je doet. Bijvoorbeeld bij een kind dat zijn jas niet dichtgeritst krijgt: ‘Kijk, ik steek dit kleine pinnetje in dat metalen stukje en nu trek ik de trekker van je rits omhoog’. Dat is leren in context. Een zorgmoment wordt zo een leermoment.”

Piet Van Avermaet: “Neem nu het onthaalmoment. Ook daar is vaak veel ‘wachttijd’ en is de juf vaak aan het woord. Ze stelt weinig open vragen, er is vaak weinig ruimte voor echte interactie. Daardoor wordt dat moment een routine. Als kinderen weten wat er gaat gebeuren, dreigt de taal te verdwijnen. Een kringgesprek moet ook soms een ‘chaotisch’ moment kunnen zijn. En als een klaspop een routine wordt en kinderen al op voorhand weten wat de vraag zal zijn en wat zal komen, gooi je die beter buiten.”

Marlies Algoet: “Aan mijn studenten vertel ik vaak volgende anekdote. Een kind komt naar de juf en zegt: ‘Juf, ik heef vannacht bij papa geslaapt’. De juf antwoordt: ‘Nee, Nona, ik HEB vannacht bij papa GESLAPEN’. Ze verbetert wat het kind zegt. Nona antwoordt: ‘Ik heef u niet gezien’. Die expliciete correctie, zoals hier het vervoegen van werkwoorden, werkt niet. De juf had kunnen zeggen: ‘Ah, heb jij bij papa GESLAPEN?’ Was er iets gebeurd misschien? Vertel eens’. Je lokt nieuwe taal uit. En misschien zal Nona nog regelmatig ‘geslaapt’ zeggen maar misschien toch ook al eens ‘geslapen’.”

Piet Van Avermaet: “Taalzwak? Die kinderen zijn even taalrijk als andere. Ze spreken andere talen dan Nederlands en leren stapsgewijs het Nederlands. Waarom labelen we ze als taalzwak? Daardoor gaan we vaak anders om met deze kinderen. Een kind dat volop het Nederlands aan het leren is, antwoordt in zijn leerproces in een 1-woord-zin of maakt veel grammaticale fouten. We zijn dan geneigd om met eenvoudig taalgebruik te antwoorden. Anders snapt dat kind het toch niet, denken we dan.”

Piet Van Avermaet: “Dat gebeurt heel onbewust. Kinderen uit kansarme omgevingen krijgen vaak meer gesloten vragen, kinderen uit kansrijke omgeving meer open vragen. We doen dat uit zorg. Als ik een vraag wil stellen en ik denk dat jij vlot zal kunnen antwoorden, dan is de kans groter dat ik je een open vraag zal stellen. Als ik denk dat je niet zal kunnen antwoorden dan zal ik je minder snel een open vraag stellen. Ik wil zo vermijden dat jij gezichtsverlies zou lijden.”

Piet Van Avermaet: “De taal die kinderen moeten leren is de ‘language of schooling’. Dat is onderwijstaal, de abstracte taal die we gebruiken om kennis te deconstrueren. In onze klassen wordt een repertoire van het Nederlands gebruikt om complexe, abstracte zaken te leren. In veel thuissituaties is dat een andere taal. Dat is geen achterstand die je in de klas moet bijspijkeren, maar een mismatch. Nogmaals, daarom spreken we beter niet van ‘taalzwakke’ kinderen.”

Piet Van Avermaet: “Veel leraren zitten met een diepgewortelde overtuiging dat de thuistaal toelaten op school ten koste gaat van het leren van Nederlands. Keiharde onderzoeksdata tonen aan dat dat niet zo is. De uitdaging zit in het overstijgen van die schijnbare tegenstelling. Dat begint met leuke meertalige activiteiten in de klas. Die bevorderen het welbevinden en de identiteitsontwikkeling van een kind.”