Met de campagne “Lesgeven is alles geven” wil Onderwijs Vlaanderen het imago van het lerarenberoep verbeteren, nieuwe mensen warm maken voor de job en alle huidige leraren waarderen.
Lesgeven is een bewonderenswaardige job. Het is elke dag het beste van jezelf geven om het beste te halen uit je leerlingen. Het is testen geven en getest worden. Kansen geven, een toekomst geven. Kortom, lesgeven is alles geven.
Specialist
“Leraar is een veeleisende job”
Er zijn zo van die dagen waarop je denkt: ik ben graag leraar, maar het is een veeleisende job. Onderwijspedagoog Geert Kelchtermans (KU Leuven) ontleedt waarom leraar zijn zo complex is. En hoe praat je daarover in een team?
Geert Kelchtermans, onderwijsexpert KU Leuven: “Is leraar zijn een zware job in vergelijking met een functie in de zorg of justitie? Ik vergelijk liever niet met andere veeleisende sectoren. Kenmerkend voor leraren is dat ze een belangrijke rol in een bepalende levensfase van kinderen en jongeren spelen. Bij leraren kan je de mens en de technische professional veel moeilijker scheiden van elkaar. Als je een leerling aanspreekt omdat die een huistaak niet maakte, bekijk je samen wat er scheelt of is een straf nodig. Daar zit een professionele doelstelling achter. Maar de manier waarop je het aanpakt, dat ben jij. Als je je communicatieve en sociale vaardigheden te technisch toepast, werken ze niet.”
“De beroepsvoldoening van leraren ligt in de resultaten van leerlingen, maar ook in het relationele. Een leerling secundair die met zijn kerstrapport binnenspringt, maakt de dag van zijn leraar in de lagere school goed. Die relaties hebben natuurlijk 2 kanten, want ze kunnen ook een bron zijn van frustratie, burn-out, klachten … Het relationele is fundamenteel, maar valt nauwelijks technisch te controleren of te sturen. Je hebt er weinig vat op of je leerlingen je appreciëren en of het klikt tussen jullie.”
“Om verschillende redenen is leraar dus een complex beroep. Leraren worden niet alleen technisch-professioneel aangesproken, maar ook als mens. Mentaal en emotioneel moet je het toch allemaal maar managen.”
Leraar is een veeleisende job, maar de maatschappij ziet het niet?
Geert Kelchtermans: “Leraar worden levert je geen maatschappelijk prestige meer op. Geen brede waardering voor de beroepsgroep in elk geval. Want als je praat met ouders krijg je vaak wél waardering en vertrouwen.”
“Door het gebrek aan maatschappelijke status wordt de job van leraar soms een negatieve keuze. Dat baart me zorgen. Net zoals het feit dat mensen met de juiste capaciteiten niet meer voor de klas willen staan. Want als onderwijs je plan B is, hou je het niet vol. Met kinderen werken en resultaten boeken moet je echt wel gelukkig maken. Tegen je goesting in het onderwijs staan, is puur masochisme. Daar is de job van leraar te veeleisend voor.”
“Soms komt de voldoening of erkenning pas na jaren. Een leraar is tevreden als een leerling goede punten op een toets Frans haalt. Als die leerling in het hoger onderwijs voor Frans of een Franstalige werkplek kiest, kan je dat moeilijker een-op-een linken aan jouw inspanningen. Laat staan dat jij daar nog een pluim voor krijgt jaren later.”
Kiezen minder mensen voor een job als leraar door negatieve berichtgeving?
Geert Kelchtermans: “Hoewel het lerarenberoep vaak aan bod komt in de media, komen zelden de positieve aspecten op de voorgrond. Leraren zijn bijvoorbeeld heel sterk betrokken op hun leerlingen en gaan tot het uiterste voor hen. Die sterke relatie is lastig, maar motiveert ook. Meer genuanceerde berichtgeving kan het lerarentekort een duwtje in de goede richting geven.”
“Niet alleen de media, maar ook leraren uiten zich al eens negatief over hun veeleisende job. Ventileren over lastige aspecten is nodig. En positieve verhalen op café of op een familiefeest scoren nu eenmaal niet. Bovendien zijn frustraties een teken van engagement: je leerlingen laten je niet koud. Onverschillig zwijgen is schadelijker.”
“Leraren voelen druk om zich te verdedigen over hun job en didactische aanpak. Daar is niets mis mee. Elke professional moet daartoe bereid zijn. Alleen ligt het antwoord op de vraag ‘wat is de juiste aanpak’ in onderwijs niet vast. Daar zit de structurele kwetsbaarheid van je job als leraar. Je moet voortdurend kinderen en situaties inschatten, keuzes maken en handelen. En je bent nooit zeker dat je het juiste doet. Je moet je dus altijd verantwoorden en dat is niet comfortabel.”
Helpt onderzoek je om steviger in je schoenen te staan?
Geert Kelchtermans: “Verwacht niet dat onderzoek je vertelt wat je morgenochtend in klas 3B moet doen. Of dat een effectieve didactiek altijd garantie op succes geeft. Een one size fits all bestaat niet. Je hebt een reflectieve houding nodig om wetenschappelijke inzichten op de klasvloer in te zetten. Stel bij een onderzoek of nieuwe methode vragen vanuit je professionaliteit: wat betekent deze theorie voor mij en mijn klas? Wat lijkt me logisch om toe te passen? Wat past bij mij en kan ik uitproberen?”
“Leraren beseffen te weinig hoe vernuftig ze al bezig zijn. Ze zijn bijvoorbeeld specialist in non-verbale communicatie en oogcontact. De ene blik betekent: ‘Ik heb je gezien, het is oké’, de andere blik zegt: ‘Je bent gewaarschuwd!’ Leraren beheersen ook de kunst om zich betekenisvol in de klas te verplaatsen: dichter bij een babbelende leerling staan in de hoop dat die zwijgt, je hand op de schouder van een beweeglijke leerling leggen voor wat extra rust of aan de klasdeur leerlingen verwelkomen.”
“Leraren gebruiken die expertise vaak onbewust. Pas als ze een stagiair begeleiden, vragen ze zich luidop af: ‘Waarom doe ik dat? Waarom gebeurt er wat er gebeurt?’ Voor die antwoorden hebben we vaak geen taal en we praten er zelden over. We voeren te weinig die professionele dialoog onder collega’s.”
Hoe praten we in een team op een gezonde manier over de lastige aspecten van de job?
Geert Kelchtermans: “Ik doe al 30 jaar onderzoek naar het belang van verhalen over leraar zijn. Een goed idee om die verhalen structureel een plek geven op school. Start de volgende teamvergadering met een collega die 5 minuten vertelt over een top- of faalervaring. Collega’s mogen tussenkomen met waarom-vragen. Je eindigt met wat jullie daaruit samen leren: wat voor een leraar wil je zijn? Wat vind je belangrijk? Welke afwegingen maak je in de klas? En maak een spreukenmuur vol ‘quotes van de week’ van collega’s.”
“Alternatief? Neem elk een voorwerp mee dat symboliseert hoe jij in je job staat. Dat maakt het gemakkelijker om erover te praten. Je haalt er individueel of samen inzichten uit die je op het einde verzamelt. Een verslag hoeft niet, maar neem verhalen serieus door ze op een creatieve manier te documenteren.”
“De methodiek ‘het kritisch incident vignet’ vraagt meer tijd. Eerst beschrijft iedereen individueel een herinnering aan een goede of zwakke leraar van toen die zelf leerling was. Elk krijgt 3 minuten voor een concrete anekdote met een prikkelende titel. Op de achterkant analyseert elkeen wat die herinnering betekent voor hun job nu.”
“Daarna discussieer je in groepjes van 3: een verteller, klankbord en luisteraar. De verteller deelt kort de titel, herinnering en analyse mee. Het klankbord stelt enkel verduidelijkingsvragen en onthoudt zich van commentaar. De luisteraar mag daarna wel bedenkingen en interpretaties geven. Op het einde vat de verteller samen wat de vragen en reacties losmaken. Dan schuif je door zodat iedereen een keertje de verteller is. Na 3 keer 20 minuten komt iedereen samen om te delen wat de herinneringen onthullen en hoe ze nu over hun job denken. Een fijne en krachtige methodiek om te reflecteren op alle aspecten van leraar zijn.”
Prof. Geert Kelchtermans is hoofd van het Centrum voor Onderwijsvernieuwing en de Ontwikkeling van Leraar en School en auteur van ‘Leraar zijn, leraar worden’.
Log in om te bewaren
Laat een reactie achter