Debat in de klas? Tips van Ruben Mersch

1. Start simpel

‘Zijn jullie bereid om minder vlees te eten om het klimaat te redden?’ Vertrek van een eenvoudige vraag en maak het debat stap voor stap complexer. Vaak heeft niet elke leerling voldoende kennis over het onderwerp. Voor jou de kans om bijvoorbeeld te vertellen dat kippen minder broeikasgassen uitstoten dan koeien. Zo voeg je telkens extra lagen toe aan je debat. Wie weet brengt die eenvoudige beginvraag je uiteindelijk bij complexe discussies zoals de handel in emissierechten.

2. Deel je klas niet op in ‘ja’ en ‘nee’

Als je bij de start van het debat vraagt wie voor is en wie tegen, plaats je je leerlingen lijnrecht tegenover elkaar nog vóór het eerste argument gevallen is. Je debat heeft plots meer weg van een stammentwist: niemand luistert nog naar de andere partij. Het enige wat de deelnemers nog willen bereiken, is het gelijk van hun eigen kamp bewijzen. Jammer, want een debat is geen robbertje vechten met een winnaar en een verliezer. Het is de hoop dat we er samen uit kunnen geraken.

Wat je wél kan doen: vraag je leerlingen om zichzelf te situeren op een continuüm, een genuanceerde positie tussen pro en contra. Pin leerlingen tijdens het debat ook niet vast op hun vorige uitspraken. Dan dwing je ze om hun standpunt te verdedigen en ontneem je ze de kans om hun standpunt aan te passen.

3. Laat de tegenstem aan het woord

Geef die ene leerling met een afwijkende mening de ruimte om zijn standpunt te verdedigen. Het vergt moed om iets te zeggen waar de meerderheid het niet eens mee is. Stel zelf de standpunten in vraag waarover de hele klas het eens lijkt. Als je leerlingen enkel uitspraken horen die de heersende opinie binnen die groep versterken, polariseert de mening van de hele klas.

4. Stel vragen, geef geen antwoorden

Soms wil je je in het debat mengen. Zeker als je onzinnige of extreme standpunten hoort. Dat werkt zelden. De tegenpartij zal haar standpunt met nog meer vuur verdedigen. ‘Kan je uitleggen hoe het verder moet als we alle auto’s afschaffen?’ Als je vragen stelt, dwing je mensen net om over hun standpunt na te denken.

5. Blijf in je rol

Laat jouw mening het debat niet beïnvloeden. Je bent moderator, geen deelnemer. Drijven leerlingen je in een hoekje en willen ze absoluut weten wat jij vindt? Zeg dat jouw ideeën er op dat moment niet toe doen. Leg uit waarom je aan je rol vasthoudt. En geef je mening desnoods ná het debat.

6. Waardeer elk argument, ook als het idioot lijkt

Een leerling die voorstelt om naar Mars te verhuizen om de klimaatcrisis te ontlopen. Of vluchtelingen een plek te geven in dunbevolkte gebieden op aarde, zoals Siberië. Als de rest van de klas die leerling uitlacht en jij niet ingrijpt, is de kans groot dat hij toeklapt of het debat net gijzelt met steeds extremere standpunten om ‘wraak’ te nemen. Onderschat de waarde van die uitspraken niet. Natuurlijk kan je vluchtelingen niet naar gebieden sturen die quasi onbewoonbaar zijn. Maar je kan je afvragen aan welke eisen zo’n toevluchtsoord wél moet voldoen. En zo heb je weer een interessante discussie.

7. Zoek naar gemeenschappelijke grond

‘Zijn we het erover eens dat je recht hebt op asiel als er oorlog woedt in je thuisland?’. Met zulke vragen zoek je naar verbinding en stimuleer je dat mensen naar elkaar luisteren als het gaat over de punten waarop ze van mening verschillen.

8. Spreek je waardering uit

Mensen die met elkaar in debat gaan, naar elkaar luisteren en bereid zijn om van elkaar te leren: allesbehalve evident. Slagen je leerlingen daarin? Benoem die prestatie. Wie heeft zijn mening bijgesteld na dit debat? Ook in die vraag schuilt veel waardering. Het vergt moed om openlijk je standpunt te wijzigen.

Ruben Mersch is filosoof, bioloog en auteur. Met zijn eerste boek ‘Oogklepdenken’ legde hij de denkfouten van ons brein bloot. In ‘Van Mening verschillen’ vertelt hij waarom we in een discussie zo graag ons eigen grote gelijk halen en hoe je wél een constructief debat kan voeren.