Hoe smeed je verbinding in een superdiverse school?

avAnt Campus Brialmontlei ligt op een boogscheut van station Antwerpen-Centraal, ingebed tussen kerken, moskeeën, synagogen en huizenvandeMens. Het is een zonnige lentedag en de school is net uit. Aan de ene kant van de straat knoopt een groepje moslima’s hun hijab om. Aan de andere kant klinkt luide feestmuziek: het is vandaag joods carnaval.

In de lerarenkamer schuiven de leraren rooms-katholieke, protestantse, orthodoxe en islamitische godsdienst én de leraar niet-confessionele zedenleer rond de tafel. Enkel de leraar joodse godsdienst is afwezig, vanwege het carnaval.

Wat volgt, is een stoomcursus ‘interlevensbeschouwelijke competenties’.

Een sterk team, waar iedereen meetelt

Wil je op school meer verbinding tussen verschillende religies, tussen gelovige en niet-gelovige leerlingen? Geef dan zelf het goede voorbeeld. Toon interesse in de verschillende levensbeschouwelijke vakken. “Wij zijn het niet over alles eens, maar we behandelen elkaars levensbeschouwing met respect. We benoemen de verschillen en bekijken ze met een open geest. Een beetje humor helpt ook.”

Het bevordert de sfeer als leraren levensbeschouwing zich een volwaardig lid van het

schoolteam voelen. avAnt koos bewust Pieter Pauwels, leraar orthodoxe godsdienst, als voorzitter van de vakgroep.

“Soms heb ik maar 1 leerling”, vertelt hij. “In sommige scholen beland je dan uit plaatsgebrek op de gang of in de refter. Niet de beste plek om een diep gesprek te voeren. Op avAnt heb ik mijn eigen lokaal, een verademing. Ik besef dat dit niet in elke school evident is, maar zoek dan een compromis. Misschien kan je het lokaal delen? Of samen lesgeven?”

Speeddates met álle levensbeschouwingen

avAnt vindt het belangrijk dat elke leraar levensbeschouwing benaderbaar is voor álle leerlingen. “Elk schooljaar organiseren we voor alle eerstejaars, van de 3 vestigingen, de speeddate ‘Meet The Teacher’. Via een doorschuifsysteem leren ze dan alle levensbeschouwingen kennen.”

“Meet the Teacher verlaagt de drempel om vragen te stellen aan een leraar van een andere levensbeschouwing. Tijdens een toezicht stappen ze sneller op je af. Het gebeurt ook dat leerlingen in de les een vraag stellen namens een klasgenoot.”

© Katoo Peeters

Natuurlijk telt niet elke school zoveel levensbeschouwingen als avAnt. “Sinds kort ontvangen we op onze speeddates ook leerlingen van het Koninklijk Lyceum, een school met een homogener publiek. Samenwerken met een school in je buurt kan dus werken. Of gastsprekers? Of wat dacht je van een wandeling langs levensbeschouwelijke huizen?”

Elke school in Vlaanderen moet 6 uur ‘interlevensbeschouwelijke competenties’ invullen. avAnt doet dat via projecten, bijvoorbeeld rond stemrecht of herinneringseducatie. “Maar ad hoc samenwerken is ook belangrijk.”

Toen leraar rooms-katholieke godsdienst Jeff Spiessens ontdekte dat zijn protestantse collega Stefan Van Calster een tijd bij de Amish had geleefd, nodigde hij hem uit om daar in zijn les over te vertellen. “Dat spontane, menselijke gesprek maakte diepe indruk. De leerlingen spreken er nu nog over.”

Co-teaching kan ook in andere vakken. Misschien heeft een collega levensbeschouwing een inspirerend verhaal dat kan dienen als luisteropdracht? Of kan je samen een project als Wereldaidsdag (Sensoa) of Schrijf-Ze-VRIJdag (Amnesty International) uitwerken?

Bewaar de Holocaust voor de oudsten

avAnt werkt niet bewust vanuit een leerlijn ‘interlevensbeschouwelijke competenties’, maar onbewust zit er wel een opbouw in de keuze van onderwerpen. “Die is organisch gegroeid. Bij elk onderwerp stellen we ons de vraag: voor welke leeftijd is dit geschikt? Behandelen we dit het best gezamenlijk, of liever in kleinere groepen?”

“Sommige onderwerpen vragen dat leerlingen zich in de positie van een ander plaatsen: de Holocaust bijvoorbeeld, of ethische kwesties waarrond snel polarisatie ontstaat. Die vergevorderde interlevensbeschouwelijke competentie bewaren we voor de derde graad, want met jongere leerlingen beland je snel in een ‘wij-zij-verhaal’.”

“We beginnen daarom met leerlingen positief nieuwsgierig te maken naar elkaars levensbeschouwing via de speeddates. In de tweede graad geven leerlingen een presentatie over een historische of hedendaagse held uit hun levensbeschouwing. Natuurlijk sensibiliseren we jongere leerlingen wel. We praten altijd met respect over andere levensbeschouwingen. We leggen uit dat je niet alle moslims, joden of christenen over één kam kan scheren. En dat terrorisme niet aan een bepaalde religie gelinkt is, maar in elke levensbeschouwing voorkomt.”

© Katoo Peeters

“Voor de zesde- en zevendejaars organiseren we in een verkiezingsjaar ‘De Eerste Keer’ stemmen, in samenwerking met Villanella DE Studio. Dan leggen onafhankelijke experten de inzet van de verkiezingen uit, waarna de leerlingen in kleine groepjes met lokale politici spreken. De zesdejaars gaan ook naar Kazerne Dossin en Breendonk, in het kader van herinneringseducatie en actief burgerschap. Zo werken we samen met de leraren geschiedenis en PAV aan ILC en vakoverschrijdende eindtermen.”

Duidelijke afspraken rond levensbeschouwing

Levensbeschouwelijke tekens zijn verboden op avAnt. En ook over de evolutietheorie heeft de school een duidelijke afspraak. “Die hoort thuis in de wetenschappelijke vakken, niet in de lessen levensbeschouwing. De eerste onderzoekt waar mensen vandaan komen, de tweede hoe mensen zich verhouden tot elkaar en hun omgeving. Al zijn er natuurlijk raakvlakken: wie zorg draagt voor de aarde, doet dat vanuit een moreel kader.”

Maar de leraren hameren ook op respect voor de verschillende levensbeschouwingen. “Toen een leerling de livestream van de massamoord in Christchurch wilde tonen, trapte ik op de rem”, vertelt leraar niet-confessionele zedenleer Claudine Heirman. “Leerlingen hebben duidelijke grenzen nodig. En rebelleren ze, dan dragen ze de gevolgen.”

Leerlingen antwoorden zelf op levensvragen

“Jongeren snakken naar houvast in een snel veranderende wereld. Thuis, op school en op sociale media horen en zien ze verschillende dingen. Homoseksualiteit, monogamie: mag dat nu of niet? Als leraar levensbeschouwing begeleid je jongeren in hun zoektocht naar het antwoord.”

“We leren leerlingen dat je geloofstaal niet letterlijk mag lezen. Maar we wijzen ook op de filter bubbel van sociale media. We leren jongeren kritisch te denken en niet sociaal wenselijk te antwoorden, maar te ontdekken waar ze zelf voor staan.”

“In dat proces van identiteitsvorming zetten jongeren zich soms af tegen andere levensbeschouwingen: ‘Ik weet niet wie ik ben, maar dát zeker niet!’ Naarmate ze hun eigen levensbeschouwing beter leren kennen, worden ze vaak toleranter. Dan hebben ze de ander niet meer nodig om zich tegen te verhouden.”

“Sommige leerlingen zitten gewrongen tussen hun thuiscultuur en de schoolcontext. Dat geldt niet alleen voor moslims, ook christelijke leerlingen worstelen daarmee. Zeker als ze niet-westerse roots hebben, heeft religie vaak een grote plaats in hun leven. Dan zoeken we samen hoe ze hun geloof kunnen omarmen binnen een schoolcontext.”

Het komt ook voor dat leerlingen meer vrijgevochten raken. “Ik had ooit een leerling die naar een heel conservatieve kerk ging”, vertelt leraar protestantse godsdienst Stefan Van Calter. “Op weg naar school verwisselde ze stiekem haar rok voor een broek. Met haar ging ik op zoek hoe ze meer zichzelf kon zijn tegenover haar ouders.”

“Als een leerling opziet tegen de confrontatie, kan je samen het gesprek met de ouders aangaan”, adviseert islamleraar Mohammed Sefiani. “Bijvoorbeeld tijdens een huisbezoek. Of schakel de inspecteur Islam in, die kan als autoriteit uitleggen dat de islam vrijheid van persoon kent.”

Leraren levensbeschouwing op de klassenraad

De leraren levensbeschouwing kennen de thuissituatie van een leerling soms beter dan de klastitularis. “In de wiskundeles zegt een leerling niet snel: ‘armoede, dat ken ik ook’. Maar in een kleine groep met leerlingen van andere vestigingen, die ze soms maar 2 uur per week zien, zijn ze veel opener.”

Doordat ze leerlingen op een andere manier kennen, hebben de leraren levensbeschouwing op avAnt een belangrijke rol op de klassenraad. “Collega’s vragen expliciet onze mening. Het is al voorgekomen dat we klassenraden in een andere richting hebben gestuurd. En ook de leerlingbegeleiding vraagt soms input voor zorggesprekken.”

Daarom pleiten de 5 ervoor om, naast ‘interlevensbeschouwelijke competenties’, wel aparte levensbeschouwelijke vakken te behouden. “We moeten niet allemaal hetzelfde geloven, maar net leren om verschillende meningen te uiten. Als je die onder de mat veegt, zoeken leerlingen elders naar antwoorden. En dan werk je radicalisering in de hand.”

Werkten mee aan dit artikel: Claudine Heirman, leraar niet-confessionele zedenleer – Jeff Spiessens, leraar rooms-katholieke godsdienst – Pieter Pauwels, leraar orthodoxe godsdienst – Stefan Van Calster, leraar protestantse godsdienst – Mohammed Sefiani, leraar islamitische godsdienst