Wat als leerlingen weigeren om deel te nemen aan de zwemles?

Een open gesprek voeren, werkt het best in de strijd tegen zwemverzuim. Er kunnen heel wat redenen aan de basis liggen om niet mee te kunnen of willen zwemmen. Bespreek met welke concrete bezorgdheden leerling en ouders zitten. Pas dan kan je hen geruststellen of een compromis op maat vinden.

Wat zegt het wettelijk kader?

In het basisonderwijs is zwemmen een basisvaardigheid: deelnemen is dus verplicht. Zwemmen staat immers in de eindtermen van het gewoon basisonderwijs en in de ontwikkelingsdoelen voor het buitengewoon basisonderwijs (type 2). Volgt een leerling in het secundair onderwijs een richting en/of jaar waarin zwemmen behoort tot de leerplannen lichamelijke opvoeding? Dan is deelnemen aan de zwemlessen ook daar verplicht.

Zonder meer weigeren om deel te nemen, om welke reden dan ook, kan je dus beschouwen als een problematische afwezigheid, zelfs al is de leerling fysiek aanwezig tijdens de les.

Met een medisch attest van de huisarts is niet deelnemen wel gewettigd. Ouders kunnen ook zelf (max. 4 keer per schooljaar) een briefje schrijven waardoor hun kind gewettigd afwezig is wegens ziekte. Twijfel je aan de opgegeven verantwoording? Of blijft het niet bij sporadisch zwemverzuim? Ga dan het gesprek aan met de ouders. Bijkomend kan je ook het CLB inschakelen: de CLB-arts kan aan de huisarts vragen om het probleem nader te omschrijven. 

Een waaier aan redenen

De redenen waarom leerlingen niet mee zwemmen, kunnen sterk variëren. Ga er niet te snel vanuit dat jongeren gewoon geen zin hebben om deel te nemen aan je les. Vaak speelt er meer mee en ligt er een echte bezorgdheid aan de grondslag.

Naast watervrees kunnen kinderen en vooral tieners met complexen over hun lichaam zitten. Gewicht, borsten, beharing: het zijn fysieke factoren die voor schaamte kunnen zorgen. Leerlingen mijden de zwemkom misschien omdat ze zich niet comfortabel voelen in de voorgeschreven zwemkledij of ongemakkelijk worden in de collectieve kleedkamers. 

Ook de thuissituatie kan het zwemverzuim soms verklaren. Denk maar aan gezinnen die de financiële middelen niet hebben om op elke leeftijd het vereiste zwemgerief te kopen. Een leerling die thuis voor jongere broers of zussen moet zorgen, kan de (zwem)les ook sneller missen. En de kans is groot dat kinderen die het slachtoffer zijn van huiselijk geweld hun blauwe plekken ook liever niet openbaar etaleren.

Maandstonden

Een andere, vaak voorkomende reden die leerlingen opgeven om niet mee te zwemmen: menstruatie. Dat kan zeker een geldige reden zijn om niet mee te zwemmen. Vaak liggen hier medische redenen aan de basis: denk maar aan zwaar bloedverlies, ernstige pijn of andere klachten (eventueel met onderliggende problemen als endometriose). Het is dan ook niet aan de school of de leraar om het afgeleverde doktersbriefje in vraag te stellen.

Hou er ook rekening mee dat heel wat leerlingen zich, wanneer ze ongesteld zijn, niet comfortabel voelen in de kleedkamer. Ze durven of willen misschien geen tampon gebruiken, of weten nog niet goed hoe dat moet. Wees ook niet blind voor menstruatiearmoede: sommige leerlingen hebben helaas het geld niet om de juiste producten te kopen.

Religie

Sommige leerlingen menen dat ze niet mogen deelnemen aan de zwemles vanwege hun geloof. Maar achter ‘het mag niet van mijn geloof’ zitten meestal concretere bezorgdheden bij leerlingen of hun ouders. Ook hier zullen dezelfde vragen vaak weerkeren: zijn de kleedkamers gescheiden? Welke zwemkleding is toegestaan?

Zo ga je in gesprek

Weet jij als leraar niet wat er écht speelt? Nodig de leerling dan samen met de ouders uit voor een gesprek. Een tip: toets aan het begin van de conversatie meteen af of de ouders op de hoogte zijn van het feit dat je leerling zwemlessen skipt. Zijn alle partijen op de hoogte? En ligt er geen medische aandoening aan de basis? Dan is het tijd om te polsen naar wat er zich onder de waterlijn bevindt. 

Bevraag de concrete bezorgdheden van de leerling en/of de ouders. Als leraar is het belangrijk om daarbij onbevooroordeeld te zijn. Dat kan door niets te insinueren of in te vullen voor een ander. Wees empathisch en stel open vragen. Waar heb je het precies moeilijk mee? Probeer de vinger op de wonde te leggen. Maak het probleem tastbaar.

Soms leven er twijfels over de educatieve waarde van zwemlessen op school. Wijs daarom in ieder geval op het belang van de zwemles. Leren zwemmen is in de eerste plaats een essentiële vaardigheid die levens kan redden. Watergewenning is daarvoor cruciaal. Daarnaast is het soms een bepalende factor in de schoolloopbaan van het kind: actief deelnemen aan de zwemles is vereist om een B-code te vermijden.

Zoeken naar oplossingen

Wanneer de leerling en de ouders hun concrete bezorgdheid geuit hebben en jij als leraar het belang van de zwemles gekaderd hebt, kunnen jullie samen bekijken of een compromis mogelijk is. Kunnen leerlingen zich afzonderlijk omkleden? Zou het helpen om een badjas te dragen tot aan de badrand? Is een badpak met lange pijpjes een optie? Kan de school gratis tampons of maandverbanden op alle toiletten voorzien?

Tegemoetkomingen op maat kunnen de leerling aan boord houden. Al mag de school hier wel haar eigen grenzen bewaken: alles hangt af van wat er kan volgens de onderwijsregelgeving, de afspraken binnen het zwembad, de organisatorische haalbaarheid, enzovoort. En zelfs al is er geen gulden middenweg: het feit dat je met de ouders in gesprek gaat, kan op zich al het nodige gevoel van erkenning creëren.

Wil je als schoolteam liever voorkomen dan genezen? Ouders betrekken doe je liefst al van bij de start. Door bij de inschrijving bijvoorbeeld al voldoende tijd te voorzien om samen in het schoolreglement te duiken. Als school weet je bijvoorbeeld in welk zwembad de lessen plaatsvinden en welke zwemkledij daar toegestaan is. Ga er niet vanuit dat iedereen impliciete boodschappen intuïtief begrijpt. Maak tijd voor extra uitleg en ga na of alles duidelijk is.

Voor dit artikel werkte Klasse samen met het Departement Onderwijs en Vorming. Je vindt meer info in:

• Omzendbrief ‘Extra-muros-activiteiten in het basisonderwijs’
• Omzendbrief ‘Zwemmen’
• Omzendbrief ‘Extra-muros-activiteiten in het secundair onderwijs’