Zo help je leerlingen spreekangst in de klas overwinnen

Heel wat leerlingen vinden het spannend om te spreken in de klas. Bijvoorbeeld vanwege een spraak- of taalstoornis of omdat ze pas Nederlands leren. “Win eerst vertrouwen en bouw de spreekkansen geleidelijk op”, adviseert Mark Meersman, docent Logopedie en Audiologie aan Thomas More.

spreekangst: Mark Meersman, docent Logopedie en Audiologie aan Thomas More — Mark Meersman – docent Logopedie en Audiologie

Wanneer is er sprake van spreekangst in de klas?

Mark Meersman: “Niemand wordt met spreekangst geboren. Spreekangst ontstaat wanneer kinderen negatieve associaties beginnen te koppelen aan spreken in een groep. Bijvoorbeeld als ze vaak verkeerd begrepen worden, moeilijk kunnen tussenkomen in een gesprek of commentaar krijgen op hun uitspraak.”

“Spreekangst in de klas kan verschillende oorzaken hebben. Zo bestaan er diverse spraak- en taalontwikkelingsproblemen, waarvan stotteren misschien de meest bekende is. 1 à 2 % van de mensen doet dat, ongeveer 10 leerlingen in een school dus.”

“Spreekangst kan ook een afgeleide zijn van sociale angst. In extreme gevallen uit zich dat als selectief mutisme: het kind praat in sommige situaties normaal en in andere helemaal niet.”

“Ook anderstalige nieuwkomers gaan wel eens door een stille periode, zeker als zij de taal nog niet goed beheersen en de rest van de klas wel.”

“Al die verschillende situaties kunnen leiden tot spreekangst, maar dat hoeft niet. Een kind dat stottert en sterke sociale vaardigheden heeft, vangt zijn stoornis misschien met humor op. En kan zo zelfs uitblinken in spreekbeurten. Maar meestal blijft spreekangst in de klas onopgemerkt, zeker als er een mix van problemen speelt.”

Hoe herken je spreekangst bij een leerling?

Mark Meersman: “Leerlingen met spreekangst zijn kampioen in vermijden. Het woord nemen tijdens een kringgesprek? Hun hand opsteken als je een vraag stelt? Verslag uitbrengen van een groepswerk? Ze doen het zelden. En áls ze spreken, zijn ze vaak gespannen en maken ze geen oogcontact.”

“Vermoed je dat een leerling worstelt met spreekangst? Spreek hem daar op een veilig moment over aan. Mogelijk zal de leerling zijn angst minimaliseren, omdat hij vreest voor de gevolgen. Pols daarom ook eens bij de ouders. Al bestaat de kans dat zij ook geen praters zijn, want vlot spreken leer je door je ouders na te doen.”

Spreekangst in de klas overwinnen: hoe begin je eraan?

Mark Meersman: “Om met succes voor een publiek te spreken, heb je 3 dingen nodig. Allereerst kennis: van de taal, de leerstof, hoe je de opdracht aanpakt … Ook verbale en non-verbale communicatievaardigheden komen van pas. En motivatie: de durf en goesting om in de klas te spreken. Op dat laatste kan je bij leerlingen met spreekangst extra inzetten.”

“Probeer in de eerste plaats te voorkomen dat een leerling nog meer negatieve ervaringen opdoet met spreken in de klas. Dingen die voor veel leerlingen evident of zelfs plezant zijn – even iets gaan vragen in een andere klas, bijvoorbeeld – zijn voor een leerling met spreekangst hels.”

Spreekangst in de klas blijft meestal onopgemerkt, zeker als er een mix van problemen speelt
Mark Meersman
docent Logopedie en Audiologie

“Hamer niet op tijdsdruk als een leerling met spreekangst moet antwoorden of voorlezen. Laat hem rustig nadenken, kom kalm tussenbeide en zorg voor duidelijke beurtwisselingen. Een leerling met spreekangst geef je het best snel de beurt, maar niet altijd als eerste. Dan is het alsof je hem eruit pikt. En ook niet meteen na de grootste spraakwaterval van de klas, want dan denkt hij dat hij zich daarmee moet meten.”

“Bij het voorlezen is het beter om niet het rijtje af te gaan, maar willekeurig leesbeurten te geven. Anders begint een leerling met spreekangst meteen te tellen: bij welke zin is het aan mij? Oei, zoveel tekst! Dat kan ik niet. Dat is een self-fulfilling prophecy.”

“In het geval van anderstalige nieuwkomers is het belangrijk dat jij als leraar je eigen taal aanpast. Natuurlijk wil je dat ze snel Nederlands leren, maar het leerrendement is het grootst als jij een niveau kiest net boven dat van hen. Anders raken ze geïntimideerd en blokkeren ze. Zak tot ooghoogte, verlaag je spreektempo en las pauzes in: zo voelen ze zich snel op hun gemak.”

Wat als een leerling met spreekangst een spreekbeurt heeft?

Mark Meersman: “Vrees je dat een spreekbeurt zal leiden tot nog meer negatieve associaties met spreken in de klas? En dus de spreekangst van de leerling erger maakt? Dan kan je de leerling een alternatieve opdracht geven. Thuis een video van zijn spreekbeurt opnemen, bijvoorbeeld. Of laat hem zijn spreekbeurt tijdens de pauze doen: eerst alleen voor jou, een volgende keer voor jou en 3 klasgenoten naar keuze …”

“Zoek samen naar een opdracht waarbij de leerling zich comfortabel voelt. Soms gaat een leraar ervan uit dat iets minder intimiderend is, terwijl het voor het kind net extra spannend is. Sommige kinderen praten liever tegen een onbekende die ze daarna nooit meer zien, dan tegen een vriend op wie ze indruk willen maken.”

“Een andere optie is om álle spreekbeurten heel kort te houden. Daar kan je al op jonge leeftijd mee beginnen. ‘Elien, vertel jij eens iets over deze bril.’ ‘Euh … kweenie, da’s een bril en daar zitten glazen in?’ ‘Goed zo. Sami, vertel jij nu iets over deze pen.’ Zulke kleine succesjes veranderen negatieve associaties met spreken in de klas in positieve. Pas wel op met complimenten. Een groot applaus door de hele klas, hoe goedbedoeld ook, is voor sommige leerlingen eerder een straf dan beloning.”

Zijn kringgesprekken voor zo’n leerling ook een nachtmerrie?

Marc Meersman: “In een kringgesprek kan je dezelfde truc toepassen als bij spreekbeurten: hou het kort. ‘Ik ben Redouane en ik hou van voetbal’ is voldoende. Zet de leerling vlak bij jou, zodat hij zich veilig voelt en snel aan de beurt is. Je kan ook werken met duo’s of kleine kringetjes van klasgenoten naar keuze. Leerlingen met spreekangst leren veel van leeftijdsgenootjes.”

“De sfeer in een klasgroep speelt een rol bij spreekangst. Het helpt als kinderen tolerant zijn voor elkaars verschillen. Leerlingen die op dat vlak een gunstige invloed in de groep hebben, kan je inschakelen als buddy’s. Gaan klasgenoten toch eens lachen, nadoen, vragen stellen of opmerkingen maken? Leg dan uit wat spreekangst is en moedig ze aan om geduldig te zijn.”

“Spreekangst expliciet benoemen in een kring, kan een opluchting zijn. Als de leerling ontdekt dat ook klasgenoten en zelfs de leraar het spannend vinden om te spreken in een groep, voelt hij zich minder abnormaal. Maar als de sfeer in de klasgroep onveilig is, kan het ook averechts werken. Dus ook dat doe je het best in samenspraak met de leerling.”

Moet elke leerling uitblinken in spreken?

Marc Meersman: “Niets moet natuurlijk, maar spreekvaardigheid is wel een belangrijke competentie. Ook wie niet graag spreekt in een groep, moet later toch eens een presentatie geven op zijn werk of zich voorstellen tijdens een cursus. Stel daarom duidelijke spreekdoelen, waarbij je de leerling geleidelijk met zijn spreekangst confronteert. Als hij denkt: ik doe dit niet graag, maar ik kan er wel beter in worden, dan heb je een belangrijk verschil gemaakt.”

“Voor sommige taal- of angststoornissen blijft een vorm van therapie nodig. Maar een logopedist die alleen met een kind in een kamertje zit, is niet meer van deze tijd. Ouders, leraren en de zorgcoördinator hebben daar allemaal een belangrijke rol in. Een ondersteuner van het ondersteuningsnetwerk kan je daarin begeleiden.”