Methode of eigen cursus: wat je zelf doet, doe je beter?

Tim Surma: “Daar is de wetenschap niet uit. 1 ding is wel zeker: als je elke les helemaal zelf bedenkt en uittekent, werk je jezelf te pletter. Je moet je de vraag stellen of je les kan tippen aan het materiaal dat uitgeverijen met een hele batterij leraren ontwikkelen. Niets houdt je tegen om zelf lessen te maken. Maar doe dat dan voor je stokpaardjes, de onderwerpen die je zelf razend spannend vindt of een stukje uitbreiding dat jij noodzakelijk acht.”

Tim Surma: “Die kans bestaat ook als je wél met een methode werkt. Leraren denken soms dat ze de leerplandoelstellingen behalen als ze het handboek volgen. Maar er is geen externe controle die nagaat of methodes de inhoud van de leerplannen volledig dekken. Methodemakers springen daar bewust mee om, maar ze leggen wel hun eigen accenten en behandelen sommige leerplandoelen veel uitgebreider dan andere. Dat moet je altijd in je achterhoofd houden. Niks aan de hand zolang je zelf de leerplannen kent. Als leraar ben jij de gids die de weg uitstippelt om die doelstellingen te bereiken. Niet de kaartlezer die blindelings de methode volgt.”

Tim Surma: “De invloed op de klasvloer is best groot. Auteurs van methodes krijgen de rol van kennismakelaar. Welke literaire tekst lezen we bij Nederlands om de romantiek te illustreren? Welk experiment komt aan bod in de les fysica? En vanuit welk perspectief kijken we naar onze geschiedenis? Methodes beïnvloeden en bevestigen elkaar ook in hun keuzes. Zo krijg je een selectie die sterk bepaalt wat leerlingen te horen krijgen.”

Tim Surma: “Die houden een interne kwaliteitscheck. Ze denken samen na over de inhoud van elk hoofdstuk. En ze lezen mee bij de hoofdstukken die een collega uitschrijft. Die auteurs zijn gemotiveerde, competente leraren die naast hun lesopdracht gigantisch hard werken. Maar niemand kan op elk domein expert zijn. Er bestaan studies die erop wijzen dat leerlingen beter scoren met de ene methode dan met de andere. De kwaliteit ligt dus niet altijd even hoog.”

Tim Surma: “Ik ben niet volledig tegen dat idee, maar je moet er voorzichtig mee omspringen. In Duitsland kijkt het Georg Eckert Instituut, een onafhankelijke instelling, naar methodes met een kritische blik. Soms naar inhoud, maar vooral naar kwesties als gender en identiteit. Is de vakman op de illustratie ook eens een vrouw? Stelt enkel Jasper zich voor in de dialoogjes bij Engels, of doet Jaouad ook mee? Misschien kan de pedagogische begeleidingsdienst leraren adviseren bij de keuze voor deze of gene methode. Overheidssteun kan een duwtje in de rug betekenen om methodes te ontwikkelen en op te volgen. Maar de overheid die de inhoud van een methode bepaalt, dat gaat voor mij te ver.”

Tim Surma: “Ook zonder controle van bovenaf streven uitgeverijen naar kwaliteit. Natuurlijk moeten ze winst maken om te kunnen bestaan, maar ze willen ook een methode op de markt brengen die voldoet aan de eisen van de leraar. En de auteurs zijn gemotiveerde leraren die na hun uren aan de slag gaan en weten dat ze er niet rijk van worden.”

Tim Surma: “Dat argument duikt inderdaad op. Meestal heeft dat te maken met de manier waarop methodes in elkaar zitten. Die leraren knappen af op instructies zoals ‘overleg pe 2’, ‘denk in stilte na en schrijf op hoe je je voelde bij het lezen van de tekst’. Of een methode voor chemie waarin leerlingen tot een bepaald inzicht en leerplandoel komen via een zelfstandig uit te voeren experiment. Een prima aanpak, tenzij je les chemie op vrijdagmiddag ligt en de klas die vrijheid niet aankan.”

Tim Surma: “De formule handboek plus werkboek is – zeker bij jongere leerlingen – grotendeels vervangen door het leerwerkboek. Een strak leermiddel dat je naadloos van theorie naar oefening en weer terug loodst. Er valt veel te zeggen voor leerwerkboeken. Minder complex voor de leerlingen dan 2 boeken. Efficiënter voor de leraar, want minder tijdverlies tijdens de les. Dat is tegelijkertijd de valkuil. Je kan met je klas gewoon het uitgestippelde pad volgen zonder over je aanpak na te denken. En de invuldidactiek loert om de hoek. Het theoretische luik ligt bezaaid met stippellijntjes omdat zo’n leerwerkboek nu eenmaal wat meer moet bieden dan een klassiek handboek. Voor je het weet is je les niet meer dan een rondje termen invullen.”

Tim Surma: “Dat kan ook op andere manieren. Kies voor een methode waarin alle belangrijke info zwart op wit beschikbaar is. Als je verwacht dat leerlingen cruciale kennis zelf noteren, zijn de zwakkere leerlingen altijd in het nadeel. Waar moeten ze checken of hun notities wel kloppen? Dat geldt trouwens voor elke vorm van vrijheid in het leerproces: wie het moeilijk heeft, is gebaat bij duidelijke structuren. Natuurlijk wil je leerlingen vanaf een bepaalde leeftijd leren om zelfstandig notities te nemen. Een geleidelijk leerproces waarbij invulboeken misschien een handige tussenstap vormen, maar op termijn remmen ze die groei naar zelfstandigheid af.”

Tim Surma: “Leerwerkboeken zijn duurder dan de klassieke ‘handboek-met-werkboek-formule’. Dat handboek kon je over verschillende jaren afschrijven, en het werkboek was goedkoper want niet in kleurendruk. Bij deze een warme oproep aan uitgeverijen: overweeg de terugkeer naar een klassiek handboek. Een bijbel die alle cruciale info bundelt en die leerlingen jaar na jaar opnieuw kunnen huren. Daarnaast oefenmateriaal dat de leraar volgens zijn inschatting kan inzetten. En tot slot een handleiding die een duidelijk houvast biedt.”

Tim Surma: “Papier afschaffen, daar moet je voorzichtig mee zijn. Wie met de hand notities maakt, neemt meer informatie op. Logisch, want je tempo ligt lager. Je moet bewust kiezen wát je noteert en dus verwerk je de leerstof actiever. En je hoeft niet constant te weerstaan aan online verleidingen.”

Tim Surma: “Over 1 ding is onderzoek het gloeiend eens: je kan de rol van de leraar onmogelijk overschatten. Als die niet competent is, maakt de kwaliteit van de methode – digitaal of niet – bitter weinig uit. Liever een fantastische leraar met een gruwelijk handboek dan een leraar die gelaten meelift op een sterke methode.”