Amber had selectief mutisme: “Praten lukte pas in het 4de leerjaar”

Leerlingen met selectief mutisme praten niet, of alleen op fluistertoon, tegen leraren, vriendjes of onbekenden. Terwijl ze thuis soms echte tateraars zijn. Amber (14) had zo’n extreme spreekangst. “Leraren hoorden mijn stem alleen als ik met vriendinnetjes op de speelplaats speelde.”

“Mama vertelde me dat het de juf van de derde kleuterklas was die aan de alarmbel trok. Ik zei geen woord in de klas. Voor mama kwam die boodschap niet als een verrassing. Was ik op weg naar school nog een vrolijke, babbelende kleuter, dan ‘bevroor’ mijn gezicht van zodra mama en ik over de drempel stapten en de juf ons kon zien. Alle emotie trok eruit en mijn keel zat op slot.”

“Ik had die juf nochtans graag. Ik kroop bij haar op schoot en thuis speelde ik haar na. Wat de spreekangst dan wel triggerde, weet ik niet. Ik ging graag naar school. Daar sprak ik wel met mijn nichtje en met enkele vriendinnetjes, maar tegen de leraren lukte het niet. Ook niet als ik pijn had, mijn drinkbus niet kon openen of de wikkel rond mijn koek niet open kreeg.”

“Mama zocht hulp bij een psychotherapeut. Ik moest eerst mijn angst overwinnen om tegen haar te praten. We oefenden met kaarsjes uitblazen, dan geluiden maken enzovoort. Toen dat lukte, kwam mijn oude kleuterjuf erbij. Vaak is het gemakkelijker om te spreken tegen iemand die je wel vertrouwt, maar met wie je geen directe band meer hebt.”

“Van het eerste tot het derde leerjaar gebruikte ik een ‘lipleessysteem’: ik stak mijn vinger op en lipte het antwoord. Leestesten deed ik thuis en namen we op. Tijdens het schooltoneel kreeg ik een rol waarbij ik niks moest zeggen.”

Amber vertelt over spreekangst — **Amber:** “Een brood kopen? Dat kon ik niet. Nu sta ik geregeld op een podium.”

“Een brood kopen? Dat kon ik niet. ‘Dank u’ zeggen als ik in de winkel een snoepje kreeg? Ook niet. Het leverde wel eens geïrriteerde blikken op. Toen ik ouder werd, besefte ik dat ik anders was. Ik heb heel vaak geprobeerd om te praten, me afgevraagd wat me tegenhield, maar het lukte niet.”

“In het vierde leerjaar sprak ik voor het eerst in de klas. Ik beantwoordde een vraag van de juf over breuken luidop. Dat jaar was er ook opnieuw een schooltoneel. Verschillende ouders merkten op dat ik het luidst en duidelijkst van alle kinderen sprak.”

“Nu sta ik geregeld op een podium. Ik volg toneellessen. Mijn spreekangst heb ik helemaal overwonnen. Het kan dus, maar het vraagt tijd en geduld. Ik wil andere kinderen graag zeggen dat ze moeten blijven proberen en niet mogen opgeven.”

Selectief mutisme: tips

Psychotherapeut Goedele Vandewalle behandelde kinderen met selectief mutisme. Welke tips heeft ze voor leraren?

Trek op tijd aan de alarmbel

Sommige kinderen moeten langer wennen aan een nieuwe klassituatie dan anderen. Maar zegt een leerling na 1 maand nog steeds niks tegen je (6 maanden voor een anderstalig kind), bespreek je bezorgdheid dan met collega’s, directie, zorgteam, CLB. Vergelijk het met autorijden na een ongeluk: hoe langer je wacht om weer in de auto te kruipen, hoe moeilijk het wordt om de angst te overwinnen.

Zoek professionele hulp

Kinderen met selectief mutisme zijn niet dom, koppig of slecht opgevoed. Ze kunnen en willen praten, maar durven niet. Informeer je over selectief mutisme en breng de situatie in kaart: praat de leerling op de speelplaats tegen vriendjes? Komt hij graag naar school? Wat zijn zijn sterke kanten?

Bespreek je observaties met de ouders. Meestal komt het nieuws als een verrassing omdat de leerling thuis wel praat. Verwijs door om een diagnose te stellen (soms is er ook ASS of een sociale angststoornis in het spel) en een behandelplek te vinden. Logopedisten die zich specialiseerden in stottertherapie zijn vaak een goed aanspreekpunt voor een behandeling. Zij werken onder andere met cognitieve gedragstherapie.

Het ligt niet aan jou

Voel je niet persoonlijk afgewezen als een leerling niet tegen je praat. Hij is meestal niet bang van jou als persoon, maar gewoon bang om te spreken. Denk niet dat hij jou niet moet hebben.

Zet de leerling niet onder druk

Niet doen: dreigen met een 0 op 10. Blijf de leerling op een normale, warme manier betrekken bij de klas. Win vertrouwen en toon interesse voor de hobby’s, de huisdieren, het favoriete speelgoed. Laat ze taakjes doen die geen gesprek vereisen.

Voer eenvoudige, tijdelijke aanpassingen in

Die zorgen voor rust en veiligheid in de klas. Bespreek met de therapeut en de leerling welke aanpassingen nodig zijn. Ja-neevragen kan de leerling beantwoorden door te knikken. Soms lukt ‘lippen’, aanwijzen of het antwoord schrijven. Een klasgenoot tegen wie het kind wel praat, kan boodschapper spelen. Ook pictogrammen helpen bij het communiceren.

Mondelinge opdrachten kan de leerling thuis opnemen. Nadien is het onderhandelen geblazen: mogen de klasgenoten het ook zien of horen, komt de leerling er zelf bij, staat de leraar op de gang met de deur open zodat hij kan meeluisteren?

Zet kleine stapjes en heb geduld

Selectief mutisme overwinnen is een lang en intensief proces, vaak van jaren. Leg de lat niet te hoog voor jezelf en het kind. Het aflezen van een voorbereid en neergeschreven antwoord op fluistertoon kan een eerste succesje zijn. Op een voorspelbaar moment een rekenuitkomst durven zeggen een tweede. Het moeilijkst? In het middelpunt van de belangstelling staan of een creatief antwoord formuleren.

Bereid het schooljaar goed voor

Kinderen met selectief mutisme zijn heel gespannen voor die start. Zorg dat het kind met minstens 1 vriend in de klas zit. Een klasbezoek met de nieuwe leraar voor de eerste schooldag kan rust brengen. Ook een huisbezoek is een goed idee.

Groepswerk vraagt extra aandacht

Het is belangrijk dat je als leraar de groepssamenstelling mee bepaalt omdat een leerling met selectief mutisme soms niet gekozen wordt. Laat het ook toe dat de jongere zijn deel mag uitschrijven. Wie heel angstig is, mag daarvoor apart zitten.

Informeer de klas

Dat kan tijdens een klasgesprek, samen met de therapeut of zorgleraar. Wat kunnen klasgenoten doen? Hoe reageren ze als de leerling met selectief mutisme begint te praten? Neutrale reacties of kleine complimentjes werken het best. Te veel gejuich en een stortvloed aan vragen, kunnen het kind terug doen toeklappen. Wees ook alert voor pestgedrag.

Veerle Vanbuel