KOPP-kind in de klas: 7 tips

Soms bemoeilijkt de thuissituatie van leerlingen het leren. Als ze zich zorgen maken om een psychisch kwetsbare ouder, bijvoorbeeld. Anne Callewaert en Carol Rosseel van CGG Mandel en Leie begeleiden zulke ‘KOPP’-kinderen én hun leraren. “Met kleine ingrepen maak je als leraar een groot verschil.”

Anne Callewaert en Carol Rosseel van CGG Mandel en Leie over kopp-kinderen in de klas — **Anne Callewaert* en Carol Rosseel:** “De gezinssituatie van KOPP-kinderen kan heel bepalend zijn voor hun schoolloopbaan.”

Wat is een KOPP-kind?

“KOPP staat voor ‘kinderen van ouders met psychische problemen’. Het zijn gewone kinderen die door de psychische kwetsbaarheid van een ouder opgroeien in bijzondere omstandigheden.”

“Bovenop het huiswerk en de taakjes die alle leerlingen doen, nemen deze kinderen nog zorgtaken op zich. Soms praktische zaken als het huishouden, vaak ook ‘volwassen’ zorgen: ‘Is papa nu aan het drinken? Hoe zal ik mama aantreffen als ik straks thuiskom?’”

“Een paar voorbeelden: heel jonge KOPP-kinderen raken soms niet op school door hun thuissituatie. Een depressieve of verwarde ouder is zelf niet altijd in staat om op te staan, boterhammen te smeren of een boekentas te maken.”

“Oudere KOPP-kinderen melden zich soms ziek omdat ze hun ouder niet alleen durven te laten. Daardoor zijn ook zij soms ongewettigd afwezig en moeten ze leerstof inhalen.”

Hoe is het om een KOPP-kind te zijn?

“De gezinssituatie is heel bepalend. Het helpt als er een andere stabiele ouder in beeld is. Of een familielid, buur of steunend netwerk. Is dat niet zo, dan valt de zwaarste last op de schouders van het kind. Zeker als het van nature een zorgend karakter heeft.”

“Heel wat mensen ervaren in de loop van hun leven psychische klachten. Een burn-out heeft bijvoorbeeld ook impact op een gezin. Maar die problemen zijn meestal tijdelijk. Bovendien kan het gezin dan vaak terugvallen op de routine die al bestond voor de moeilijke periode. Familie, vrienden of kennissen worden sneller ingeschakeld: ze brengen de kinderen naar de jeugdbeweging of sportclub, ze helpen bij het huiswerk …”

Op school kan een KOPP-kind even kind zijn. Laat die dagen zo normaal mogelijk verlopen

“Als de psychische klachten chronisch zijn, dan overstijgen ze vaak de draagkracht van een gezin. Kinderen krijgen minder ondersteuning en cijferen zich in elke ontwikkelingsfase weg voor hun ouders: op jonge leeftijd, in de puberteit … Dat beïnvloedt bijvoorbeeld de manier waarop ze relaties opbouwen. Een steunende omgeving, zoals de school, beperkt die impact op de ontwikkeling van een kind.”

Zijn KOPP-kinderen zelf psychisch kwetsbaar?

“Ieder mens heeft zijn eigen kwetsbaarheid. Hoe groot die is, verschilt per individu. Uit onderzoek blijkt dat als ouders psychisch kwetsbaar zijn, 1 op 3 kinderen tijdelijk psychische problemen ervaart, 1 op 3 permanent en nog eens 1 op 3 nooit. Door KOPP-kinderen op tijd de gepaste aandacht en zorg te geven, kan je problemen op latere leeftijd voorkomen. Vaak groeien ze uit tot sterke, zelfstandige en veerkrachtige volwassenen.”

“Ook de manier waarop KOPP-kinderen hun zorgen uiten, verschilt. Sommigen reageren fel, anderen zijn net heel stil. Soms lijkt hun gedrag op ADHD of ASS. Dan is het de vraag wat er aan de basis ligt: de moeilijke thuissituatie, hun eigen ontwikkelingsproblemen, of beide? Het is belangrijk dat je als leraar niet direct een etiket kleeft, maar oog hebt voor al die factoren.”

Met deze ingrepen maak je als leraar een groot verschil voor een KOPP-kind:

1. Zorg dat de leerling zich ontspant

“School is een plek waar een KOPP-kind even kind kan zijn. Laat schooldagen daarom zo normaal mogelijk verlopen. Tijdens spelletjes op de speelplaats, sportwedstrijden, groepswerk en creatieve opdrachten kan de leerling zijn zorgen vergeten.”

“Let op dat de leerling niet geïsoleerd raakt. Sommige KOPP-kinderen vinden moeilijker aansluiting bij leeftijdsgenootjes. Make-up, muziek en uitgaan, daar zijn ze niet mee bezig. Anderen trekken zich juist op aan hun vrienden.”

2. Hou het schoolwerk haalbaar

“Focus op je kerntaak: lesgeven. Stimuleer KOPP-kinderen zodat ze uitblinken in hun talenten, maar overlaad ze niet met schoolwerk. Je mag niet onderschatten hoe zwaar het is om alles te combineren.”

“Huiswerk is voor een KOPP-kind slechts een kruimel in zijn takenpakket. Goed genoeg is ook goed. En als het heel slecht gaat met een ouder, bijvoorbeeld door een ziekenhuisopname, kan je dat huiswerk misschien een weekje overslaan.”

3. Versterk het netwerk rond de leerling

“Is er een volwassene die dicht bij het gezin staat? Vraag of de leerling bij die persoon terechtkan met zorgen. Misschien kan die thuis enkele praktische taken op zich nemen? Schakel ook op school de gangbare hulplijnen in: het zorgteam, CLB …”

“Een sportclub of de jeugdbeweging kan een KOPP-kind deugd doen. Probeer de drempel zo veel mogelijk te verlagen. Regel bijvoorbeeld dat het kind met een vriend kan meerijden.”

4. Luister zonder oordeel

“Vraag de leerling regelmatig hoe het thuis gaat. Bied een luisterend oor, op een niet-veroordelende manier. Alle kinderen zijn loyaal naar hun ouders, ook KOPP-kinderen. Zijzelf mogen harde dingen over hun ouders zeggen, een buitenstaander mag dat niet.”

“Als leerlingen ervoor openstaan, kan je samen nadenken over praktische oplossingen. Maar soms is het voldoende dat ze gewoon hun hart kunnen luchten. Ook met kleuters kan je zo’n gesprek voeren: ‘Is mama of papa soms in de war? Waaraan zie je dat?’ En als een leerling geen zin heeft om over de thuissituatie te praten, respecteer dat dan.”

5. Werk aan een veilig klasklimaat

“Geef gevoelens ook een plaats in de klas, bijvoorbeeld via (prenten-)boeken. Maak duidelijk dat leerlingen zich niet moeten schamen voor hun thuissituatie. En dat het oké is als het even niet gaat. Soms hebben meerdere leerlingen het thuis moeilijk, zonder dat ze het van elkaar weten. Weten dat je niet de enige bent, kan een grote steun zijn.”

Een KOPP-kind leert thuis niet altijd om grenzen te stellen. Als leraar kan jij daarin een rolmodel zijn.

6. Geef je eigen grenzen aan

“Ook al trek jij je het lot van een KOPP-kind erg aan, stel grenzen. Je bent leraar, geen therapeut. Zeg niet: ‘Je mag me altijd bellen.’ Wel: ‘Op deze momenten ben ik bereikbaar.’ Geef je grenzen aan wat betreft geheimhouding. Wat als je leerling vertelt dat die thuis mishandeld wordt of suïcide overweegt? Zoek een zorgleraar, CLB-medewerker of therapeut die de leerling gepaste hulp kan bieden. Dat geldt trouwens niet alleen voor KOPP-kinderen, maar voor alle leerlingen.”

“Het lijkt misschien alsof je de leerling zo in de steek laat, maar het tegendeel is waar. Een KOPP-kind heeft thuis niet altijd geleerd om zijn grenzen aan te geven. Als leraar kan jij daarin een rolmodel zijn. Laat zien dat het oké is om nee te zeggen. Dat je kan zorgen voor een ander én jezelf.”

7. Erken de ouder in zijn ouderrol

“Ouders met een psychische kwetsbaarheid stellen bepaald gedrag vanwege hun ziekte, niet omdat ze ‘slechte ouders’ zijn. Ze zijn heel gevoelig voor druk van de omgeving. Dat ze met jou in gesprek gaan, is al een grote stap.”

“Je hoeft niet akkoord te gaan met het gedrag van de ouders. Maar als je hen erkent in hun ouderrol, staan ze meer open voor hulp. Bekijk samen de situatie. Hou het neutraal: ‘Wat zijn oorzaken? Wie kan er helpen? Hoe kan de school mee zoeken naar oplossingen?’”

“Zie je zaken gebeuren die je echt ongerust maken? Blijf er niet alleen mee zitten, maar bespreek ze met collega’s uit het zorgteam. Zij kunnen de situatie inschatten en de juiste hulplijnen inschakelen, indien nodig.”

* Anne Callewaert is ondertussen met pensioen.

Over psychische kwetsbaarheid lees je meer op Psyche.