School zonder straf: “Wacht niet tot iemand een stoel door de klas keilt”

© Illias Teirlinck

De school van onderdirecteur Wim schafte sancties af. Een school met een groot aandeel bso- en buso-leerlingen. Vaak leerlingen met een rugzakje. Maar hoe graag ik het verhaal van een school zonder straffen wil geloven, na 13 jaar voor de klas heb ik er mijn bedenkingen bij. Soms lijkt straffen je enige optie.

“Ik weet waarover ik spreek”. Wim ziet mijn bedenkelijke blik. “15 jaar geleden zaten we met een gigantisch probleem. Vandalisme. Verbale en fysieke agressie. Intense conflicten. En leraren die een na een uitvielen. We verkrampten en scherpten ons sanctiebeleid op. Met een indrukwekkende piramide aan straffen voor elk vergrijp. Noemde je de leraar een b*tch? Uurtje nablijven. ‘B*tch’ en je bank omgooien’: uurtje extra. Blufpoker die eindigde met leerlingen die het best stoer vonden dat ze al 4 woensdagen op hun naam konden schrijven. En conflicten die we in het beste geval even de kop indrukten maar nooit oplosten.”

“‘Zo kan het niet verder’. Daar was iedereen het over eens. Met instemming van het team namen we radicale beslissingen. Geen straffen meer. Grotere klassen om meer uren in te zetten op crisisinterventie. En extra budget om leraren een methodiek rond herstelgericht werken bij te brengen. Jarenlang hadden we geprobeerd om leerlingen aan te passen aan onze school, maar dat werkte niet. Dus pasten we onze school aan ons publiek aan. Enkele leraren vertrokken omdat ze die aanpak niet zagen zitten. Met wie bleef, begonnen we aan ons nieuwe project. Met vallen en opstaan, maar vandaag durf ik zeggen dat we de juiste keuze maakten. Luister eens?”

Even valt de stilte in ons gesprek. Het is het laatste lesuur voor de vakantie, en toch is het rustig. Ik hoor geen leraren die hun stem moeten verheffen. Geen leerlingen die roepen of net voor de vakantie toch nog een opstootje uitlokken. Don Bosco Groenveld is een school met een ‘stevig’ publiek. Maar met vooroordelen over leerlingen uit bso en buitengewoon kom je hier bedrogen uit.

“Vergis je niet”, zegt Wim. “Er zijn dagen waarop ik de hele tijd moet bijspringen omdat er conflicten blijven opduiken. Dagen waarop je je afvraagt waar je mee bezig bent. Goed mogelijk dat we ons gesprek moeten onderbreken en ik een half uurtje weg moet. De leerlingbegeleider kwam me net nog vertellen dat een leerling boos door de gangen loopt. Omdat ze een voorval van vorige week niet verteerd heeft. Zo’n meisje zegt dan dat ze het me betaald zal zetten. Maar wat ze echt wil, is praten. Óf ze stormt hier straks binnen, óf ik zoek haar zelf even op.”

© Illias Teirlinck

“Als ik tekeer ga, dan wil ik je iets vertellen. Een straf neemt mijn verhaal niet weg. Een straf is vaak niet meer dan wraak. Geen verwijt aan leraren die via sancties gedrag proberen bij te sturen. Dat is hun goed recht, en ze doen het met de beste bedoelingen. Maar het werkt niet. Straffen doen we vaak uit machteloosheid, omdat we er niet in slagen om boeiend les te geven en tegelijk elke leerling de zorg te bieden die hij nodig heeft. Want dat is onbegonnen werk.”

“Bijsturen doen we hier wel. Een leerling gaat al eens met een nota naar huis. Of moet thuis die taak afwerken die hij in de klas liet liggen. Kleine akkefietjes waarvoor je niet meteen extra zorg inschakelt. Wat telt, is dat we altijd reageren vanuit bezorgdheid. Nooit bestraffend, want dat is dodelijk voor een positieve relatie. Achter onze deur staat geen stok. Wees maar zeker: leerlingen voelen dat verschil haarfijn aan.”

“Sancties leiden enkel tot nóg meer sancties. Tot kampen die met getrokken messen tegenover elkaar staan. Dat straffen erbij hoort, zit helaas diep ingebakken in ons denken. Denk aan schuld en boete in het christelijk geloof. En ons rechtsysteem eist gerechtigheid en een vorm van vergelding. Maar het werkt niet. Hoe meer gevangenissen we bouwen, hoe voller ze zitten.”

“Leraren zijn geen superhelden. Wat we van Myriam vroegen, was onmogelijk. Je kan geen conflict ontmijnen terwijl je leerstof overbrengt. En dus laten we leraren doen waar ze goed in zijn: lesgeven. Een leerling die doelbewust je les blijft storen, vraag je om de klas te verlaten. Niet om je gezag te laten gelden, wel vanuit bezorgdheid. Leraren detecteren problemen en verwijzen door. ‘Ik merk dat je het lastig hebt. Ik denk dat je beter even uit de klas gaat’. Wat we nooit doen, is dat gedrag negeren, zoals Myriam ten einde raad toen deed.”

“Onze opvang wordt voortdurend bemand door 2 mensen. Een permanentieteam dat draait op een pedagoog, een psycholoog en een opvoeder. Zij gaan het gesprek aan. Sinds de start van ons nieuwe zorgbeleid werken we met LSCI, een gesprekstechniek die uitgaat van luisteren en mikt op inzicht en herstel. Elke leraar die hier meer dan 2 jaar werkt, volgt de opleiding.”

© Illias Teirlinck

“Een leerling die zijn boekje te buiten gaat, komt nooit met een simpele sorry de klas weer in. Pas als je oprecht inzicht hebt in wat er fout liep, ben je klaar voor een herstelgesprek. Die aanpak kost tijd en moeite. We maakten de klasgroepen groter, want de uren voor het permanentieteam moet je ergens halen. Maar omdat we vroeg ingrijpen, zien we veel minder conflicten in de klas. Logisch, want je wacht niet tot iemand een stoel door de klas keilt. Je zorgbeleid begint wanneer een leerling zijn hoofd niet van de bank wil halen. Doe je dat niet, dan is het enkel een kwestie van tijd voor de boel ontploft.”

“Onze visie op zorg is doordrongen van die herstelgerichte aanpak. Het ABC van zelfdeterminatie vormt de basis. We laten leerlingen ervaren dat ze zelf hun leven in handen kunnen nemen. Onze leraren voelen zich verbonden als team, en elk leerling weet zich welkom. En we tonen leerlingen waar hun talenten liggen. Wie hier aanklopt, heeft vaak al een pijnlijke waterval achter de rug. Cruciaal dat je jongeren dan in hun sterktes zet. Aan die 3 kernwaarden voegden we een vierde toe: altruïsme. ‘We zijn er voor jou, ook als het moeilijk gaat. En hier op school zorgen we voor elkaar zonder altijd iets terug te verwachten’.”

“Zeg niet hoe leerlingen zich moeten gedragen. Toon het. Dan pas geloven leerlingen je. Mijn leraren zijn steengoede professionals, maar vooral ook mensen. En mensen maken fouten. Consequentie van zulke uitschuivers: een herstelgesprek. In onze school krijgt iedereen de kans om zijn fouten recht te zetten en wordt iedereen rechtvaardig behandeld. En dus voelt iedereen zich hier ook veilig. Dat bleek ook uit een anonieme bevraging bij leraren en leerlingen.”

“Als ik over onze aanpak een lezing geef, doe ik vaak een klein experiment om mijn publiek te laten ervaren hoe belangrijk veiligheid is om te leren. ‘Straks ga ik in crisis. Gillen, over de grond rollen, schelden: ik weet nog niet precies wat ik zal doen. Ik geef iemand een tik op de schouder, en die moet mij proberen te kalmeren.’ Ik stap dan door de aula, vertraag, ga tussen de rijen. Na dat intimiderende rondje vraag ik de aanwezigen welke oplossingen ze bedachten toen ik naast hen stond. ‘Geen enkele’, is steevast het antwoord. Je enige gedachte op zo’n moment: ‘Hopelijk kiest hij mij niet.’ Dat is exact wat je leerlingen meemaken als jij ze een vraag stelt in een onveilig klasklimaat.”

© Illias Teirlinck

“Op zulke momenten moet je je leraren opvangen. Als ze kapseizen in de klas, of als het thuis rommelt. Kost dat veel tijd? Natuurlijk. Maar los van het menselijk leed dat je misschien verzacht, kan je de waarde van die investering onmogelijk overschatten. Tel maar uit wat er gebeurt als een collega uitvalt: de werkdruk bij collega’s stijgt, klassen worden onrustig, jij kan op zoek naar een vervanger die onvindbaar blijkt. De dominoblokjes blijven vallen en voor je het weet wankelt je hele team.”

“Ik vond vroeger van mezelf dat ik het best goed aanpakte als een leraar overstuur bij me aanklopte. De zakdoekjes stonden altijd klaar en ik vroeg wat hun probleem was. Gevolgd door wat goedbedoeld advies, en hup: ze konden er weer tegenaan. Dat dacht ik tenminste. ‘Je hebt een opleiding als leraar, je koos er uit vrije wil voor om in onze school les te geven. Dan kan je ertegen. Toch?’ Maar leraren voelden zich niet gehoord. Stortten hun hart uit in de lerarenkamer en bevestigden elkaar dat ze in de steek gelaten werden. Vielen uit. Tot ik stopte met te vragen: wat is jouw probleem? En de brug maakte naar: wat is ons probleem?”

“Ook bij leraren hanteren we LSCI. Dat betekent in de eerste plaats dat je luistert. Meestal zijn leraren beter dan leerlingen in staat om afstand te nemen. Als je samen een tijdslijn van het conflict opbouwt, komen ze vaak zelf al tot inzichten.”

“Elke botsing met een leerling is een stomp in je maag. Zeker als je met hart en ziel lesgeeft. Ik doe deze job al jaren, maar het went nooit. Je mag die conflicten niet normaal gaan vinden. Wie er niet over praat, raakt verbitterd en sluit zijn hart. En voor je het weet, doe je uitspraken over leerlingen die je als starter bij jezelf nooit voor mogelijk achtte.”

“‘Leerlingen scheppen er plezier in om ons het leven zuur te maken’. Die overtuiging broedt helaas in meer dan een lerarenkamer. Het gevolg van moral distress, zoals dat heet in welzijn. In die sector is de aandacht voor het psychosociaal welzijn van collega’s veel groter dan in het onderwijs. Terwijl leraren vaak net dezelfde confrontaties aangaan. Daarom is debriefen zo belangrijk. Bij je directeur of bij je collega’s. Heb oog voor elkaar, blijf vragen hoe het gaat. En verwerk dat wrange gevoel niet in je eentje.”

Zo meteen luidt de bel de start van de vakantie in. Ik stap buiten. Wim gaat op zoek. Naar die ene leerling die zo boos op hem was. Om de emoties te bekoelen. Om te luisteren. En om te herstellen wat fout liep, zodat hij en zijn leerlingen met een goed gevoel de deur van de school even kunnen dichttrekken.

© Illias Teirlinck

Wat is LSCI?

Life Space Crisis Intervention (LSCI) is een gespreksmethode om crisissen en grensoverschrijdend gedrag om te buigen tot leermomenten. De verschillende stappen loodsen de jongeren én de volwassene door het incident. Een volwaardige LSCI-training duurt enkele dagen. Hier staan de belangrijkste stappen in de gespreksmethode.

---

Fase 1. Zorg voor ontlading
‘Ik zie dat je boos bent.’

Na een conflict probeer je eerst de emoties te bekoelen. Bied steun en begrip, en erken hoe de leerling zich voelt.

---

Fase 2. Bouw een tijdlijn op
Wat gebeurde er?

Wat ging aan het conflict vooraf? Waar en wanneer vond het conflict plaats? Met wie? Kijk door de bril van de leerling en help hem om zijn verhaal te vertellen.

---

Fase 3. Zoek het centrale thema
Wat is er aan de hand?

Jongeren zoeken manieren om met gedachten en gevoelens om te gaan. Soms zijn die strategieën (zelf)destructief. Samen probeer je verder te kijken dan het conflict en de aanleiding en zoek je naar patronen. Waar draaide het conflict écht om? Of waar op de tijdlijn liep het mis?

---

Fase 4. Ga op zoek naar inzicht
Hoe lossen we dit op?

Help de leerling om de link te leggen tussen de stress, zijn gevoelens en gedachten, en wat er gebeurde. Daarna kan de leerling samen met jou een oplossing voor het conflict zoeken. Het is cruciaal dat de leerling voelt dat hij eigenaar is van dat plan.

---

Fase 5. Verken nieuwe vaardigheden
Hoe pakken we dit aan?

Trauma’s uit het verleden, een problematische thuissituatie: je kan als school de oorzaak van de stress zelden wegnemen. Bekijk elk conflict als een leerkans om constructief om te gaan met die overweldigende gevoelens en destructieve gedachten. Bouw samen een scenario voor een herstelgesprek en oefen dat in.

---

Fase 6. Maak de transfer
En nu concreet?

Maak samen duidelijke afspraken. Met een herstelgesprek sluit je het conflict af en kan de leerling opnieuw aansluiten bij de klas.