“Stop met stappenplannen, kies voor klooien in de klas”

5 jaar stond comedian Henk Rijckaert voor de klas. Daarna ruilde hij zijn boekentas in voor een werkkoffer, zijn schoolkrijt voor houtschaven, bankschroeven en materialen. Schetsen en gedachtesprongen sieren de muren van het toilet in zijn makerspace. Henk is een maker, van tv-programma’s, comedy en … dingen. Kon hij dat talent onvoldoende kwijt in onderwijs?

“Uit het onderwijs stappen, vond ik echt lastig. Het eerste jaar hunkerde ik naar het één-september-gevoel. Kinderen kijken met een dubbel gevoel naar die dag, net als leraren. Het is altijd spannend, dat gedoe aan de schoolpoort. Ik ging zelfs stiekem kijken, ’toevallig’ moest ik met de auto passeren aan de school.”

© Thomas Sweertvaegher

Wat voor leraar was je?

Waarom koos je voor wetenschappen?

“Tijdens mijn ingenieursopleiding ontdekte ik pas echt de gigantische speeldoos die je met wetenschappen opent. De ongelooflijke creativiteit die je kan botvieren. Je combineert theorieën en opeens zie je grenzen tussen vakken vervagen. Dat fysica, biologie en chemie een grote overlap hebben en je wetmatigheden uit het ene vak in het andere kan gebruiken.”

“Experimenteren en samen met jongeren creatief omgaan met kennis, daarvoor ben ik in het onderwijs gestapt. Want hoe leg je wetenschappen uit aan gasten voor wie het gewoon deel uitmaakt van hun lessenpakket? Mijn ouders, allebei leraar, hoorde ik zeggen dat doceren niet altijd een geschikte werkvorm is. Dan is het best geestig als je al een tijdje voor de klas staat zonder pedagogisch diploma, op zaterdag in de lerarenopleiding een nieuwe didactische werkvorm leert, en denkt: zal ik dat maandag toepassen in mijn les? In dat jaar ben ik geen betere leraar geworden, ik ben leraar geworden.”

Krijgen creativiteit en experiment voldoende ruimte in onderwijs? Of zijn we met z’n allen onhandig geworden, zoals je stelt in je comedyshow ‘Maker’?

“Niets leuker en leerrijker dan dingen maken. Als comedian bricoleer ik mijn decorstukken. Op mijn YouTube-kanaal De Koterij post ik daarvan video’s. Deels om zelf bij te leren en me te bekwamen in digital storytelling en muziek. En deels om mijn eigen leerproces in handen te nemen. Elke dinsdag post ik een video. Die deadline dwingt me om wekelijks iets te maken of af te werken. Ik merk ondertussen, 3 jaar later, dat ik daarin veel beter geworden ben.”

Maken is ook klungelen, fouten maken. Tonen je video’s het moeizame proces?

“Dat geklungel werkt heel drempelverlagend. Vaak krijg ik de reactie: ‘Ik begon met radio’s of broodroosters open te schroeven omdat ik jou online zag klungelen’. Vanuit het idee: als Henk mag prutsen, mag ik dat ook. We zijn zo bang om te falen, terwijl in trial and error een ongelooflijk sterk leerproces zit.”

Moet iedereen weer met hamer en beitel leren werken?

“Op de Maker Faire, een beurs voor makers die we sinds vorig jaar organiseren, ontvangen we verrassend veel leraren op zoek naar nieuwe projecten of ideeën. Als we de ‘call for makers’ doen, vellen we geen waardeoordeel. Zowel de kleinste als meest ambitieuze projecten zijn welkom. Van vilten poppetjes tot een Formule 1-wagen.”

“Er zijn heel veel mensen die dingen ineensteken op zolder, in schuurtjes en garages. Verborgen talenten die daar niet mee naar buiten stappen. Die makers brengen we samen om elkaar te inspireren. Hoe mooi zou het zijn als die leraren met hun passie aan de slag gaan in hun lessen? Kinderen stimuleren om af en toe zelf te creëren, zonder een waardeoordeel te vellen?”

© Thomas Sweertvaegher

Missen we creativiteit en makersmentaliteit in het onderwijs?

“Ik ben een groot voorstander van STEAM. Die Arts moeten erin, voor het creatieve, het design thinking en problem solving. Want voor mij werden wetenschappen pas immens interessant toen die muurtjes tussen vakken wegvielen. Toen groeide mijn motivatie om te studeren.”

“Ik geloof in de kracht van projectwerk. Omdat je moet leren samenwerken en in groep creatief omgaan met vragen. Maar de harde theorie die je nodig hebt in wetenschappen, dreigt daardoor soms te verdwijnen. Leert iemand beter wiskunde als je alle leerstof geïntegreerd aanbiedt? Niet bewezen. Het zit ergens tussenin. Niet zoals vroeger, toen werd er te veel op de nagel van de theorie geklopt. Maar meer combineren met toepassingen, af en toe de muren tussen vakken neerhalen.”

Kan je verwachten dat alle leraren creatieve technieken en maakonderwijs aanbieden? Hoe moet bijvoorbeeld een kleuterjuf dat doen?

“Hetzelfde geldt voor techniek. Sommige leraren werken graag met hun handen maar steeds meer mensen zijn bang geworden van hun eigen huishoudtoestellen. Wat als ik de lamp vervang en ze springt?”

“Laatst maakte ik de vaatwas stuk. Ik zocht de fout, nam er een foto van en stuurde die naar de reparateur. 10 minuten werk, maar wel een afspraak uitgespaard omdat die technieker meteen het juiste stuk meehad. Plus een toffe namiddag met mijn dochter want wij hebben elk met een schroevendraaier aan die vaatwas zitten prutsen. ‘Papa, mag ik dat hier openvijzen?’ Het is je fantasie die je handen stuurt, wat kan er fout gaan? Dus ja, maaklessen geven kan voor elke kleuterjuf. Zeker als je durft zeggen aan je leerlingen: ‘Hoe kunnen jullie me helpen dit probleem op te lossen?’“

Zijn er kleine ingrepen die elke leraar kan introduceren om ook aan maakonderwijs te doen?

“Laat ze zelf een stalamp tekenen. Gooi die stappenplannen en zelfbouwpakketten overboord, en zet een doos ongedefinieerde materialen in je klas waarmee ze op tig manieren een stalamp kunnen maken. Als kinderen een soort auteursrecht krijgen over hun projecten, stimuleert dat hun goesting in leren en experimenteren.”

“En ik weet, doe dat maar eens in een klas met 25 kleuters die een geschenk voor Moederdag moeten knutselen. Natuurlijk zeg je dan: ‘Kom op jongens! Volg de stapjes: knippen, plakken en klaar’. Maar het zit ‘m ook in de opdracht die je geeft. Je hebt de beweging van ’thinkering’, uit het hoofd, in je handen: hier is de doos, maak iets. Of abstracter nog: ‘We maken een stad!’ Geef ze karton en voor je het weet, zijn je leerlingen een huis aan het bouwen. Stel daarna de vraag: ‘Hoe maken we je gebouw nog sterker?’ Dan ben je principes van sterkteleer en constructie aan het geven.”

Wat dan met evaluatie? Bereikt maakonderwijs nog zijn doel als je een punt plakt op het eindproduct?

“Moet dat eindresultaat per se afgebakend zijn? Wat als iemand in 2 stappen het eindresultaat bereikt? Een 8 op 10? En wat met zijn klasgenoot die een ongelooflijke weg aflegt, onderweg gigantisch veel bijleert en uitkomt bij een ander eindresultaat? Of bij een product dat nog niet helemaal af is. Mag je die grote sprong vooruit dan niet belonen? Die is toch ook ontzettend waardevol.”

Zou je nu nog dezelfde leraar zijn als 10 jaar geleden?

“Die krenten, daar zou ik vandaag nog meer werk van maken. Met vallen en opstaan, maar wel met kennis van zaken. Als leraar ken je je lesonderwerp. Een les over de bloedsomloop zou ik starten door samen met de leerlingen zo lang mogelijk onze adem in te houden en te kijken wat dat met ons doet.”

“Dat zit ook in engineering: constant alert zijn, dingen in twijfel trekken. Analyseren en terugkijken: we hebben een paar stappen gezet, maar met wat we nu weten, lukt het niet … Dat maakt het spannend. Ik zou met plezier terug voor de klas staan. Mijn werk als comedian geeft mijn leerlingen dan wel een catalogus aan informatie die ze me in de nek kunnen duwen. Interessante bijnamen verzekerd!”