“Kleuteronderwijs wordt vaakst onderschat”

“Kleuteronderwijs verdient meer aandacht en respect. Dat zijn heus niet alleen de woorden van een pedagoog wiens plaat blijft hangen. Ook economen zeggen het, en ze staven die uitspraak met harde bewijzen. Denk maar aan de Heckmancurve, die toont dat de grootste economische winst voortvloeit uit investeringen in de eerste levensjaren. James Heckman becijferde dat elke euro die je vroeg investeert in kwetsbare gezinnen uiteindelijk een maatschappelijke winst van 7 tot 17 euro oplevert. Een no-brainer dus.” 

Waarom ziet niet iedereen kleuteronderwijs voor vol aan?

En dat beeld klopt niet?

“Ik bots op tegenkanting met deze uitspraak. Het klinkt extra hard omdat de softe boodschap in kleuteronderwijs zo dominant is. Het ervaringsgericht onderwijs heeft ons verlost van de zit-stil-en-wees-braaf kleuterklas. Maar tegelijk sloop de verwarrende boodschap binnen dat welbevinden zowel een voorwaarde tot leren als het doel ervan zou zijn.”

“Als de focus niet op leren ligt, ontneem je kinderen kansen. Kleuters kunnen op eigen houtje veel ontdekken, maar om de wereld te doorgronden is de hulp van een leraar erg welkom. Als leraar verhoog je de effectiviteit en de efficiëntie van het leerproces, En nog het meest bij kwetsbare kinderen.”

Hoe stel je hoge verwachtingen in de kleuterklas?

Kijk mee met kleuterjuf Gwenny.

Elke kleuter uitdagen dus?

“Kost die inspanning geld? Zeker. Aan leraren en professionalisering. Maar de investering weegt niet op tegen de winst, zoals Heckman al becijferde. Helaas hebben we niet snel de neiging om veel te investeren in problemen vóór ze aan de oppervlakte komen, en dat is exact wat in de kleuterklas wél kan.”

“Daarnaast heeft elke kleuterleraar zijn verantwoordelijkheid. Kinderen uitdagen is niet altijd fijn. En met enkel een ‘dikke duim’ help je kleuters niet vooruit. Sprekende voorbeelden zoals ‘Austin’s Butterfly’ tonen dat aan. Austin – een jongetje uit de eerste graad van het lager onderwijs – kreeg de opdracht om een foto van een vlinder na te tekenen. De eerste versie strookt helemaal met wat we van een 7-jarige verwachten. Maar van de kwaliteit van zijn zesde tekening val je steil achterover.”

“Austin kreeg keer op keer de vraag om met de feedback van zijn leeftijdsgenoten een nieuwe versie te maken. Hij aanvaardde hun kritiek, plooide zich dubbel en leverde een schitterend eindresultaat af. Met een hol compliment had Austin die voldoening nooit kunnen beleven. Wat voor Austin geldt, telt net zo goed voor je kleuters.”

© Eva Vlonk

Onderschatten we jonge kinderen?

“Sterke kleuterleraren slagen erin om te interpreteren wat een kind probeert te vertellen en haken erop in. Je krijgt die info zelden op een presenteerblaadje, maar dat maakt de interactie wel enorm boeiend. Als een kind tijdens het fruitmoment vraagt of hij zijn banaan mag ‘uitkleden’, is dat zoveel meer dan een grappige verspreking. Dat kind ontdekt de parallel tussen uitkleden en pellen. Daar kan je iets mee doen. En een banaan pellen we, maar een appel schillen we? Ook dat is een insteek waarop je verder kan bouwen.”

Slaagt elke leraar erin om kinderen maximaal uit te dagen?

“De grote vrijheid die je als kleuterleraar krijgt, vormt een extra uitdaging. Kleuters zijn ontdekkingsreizigers. Als jij het over de vorm en kleur van bladeren hebt, vragen zij zich af waarom die in de herfst van kleur veranderen. Ga je daarop in of blijf je bij je onderwerp? Je moet constant keuzes maken, terwijl leraren in het lager en het secundair onderwijs meer houvast hebben dankzij hun leerplannen.”

“Onderwijs – en zeker kleuteronderwijs – gaat er nog te vaak van uit dat leraren het curriculum niet enkel uitvoeren, maar ook ontwerpen. Welke thema’s kiezen we, welke doelen werken we uit? Petje af voor kleuterleraren die erin slagen om daar flexibel mee om te springen. Maar het is bijna een onmogelijke opdracht.”

Moeten we naar een meer schoolse aanpak in de kleuterklas?

“Onderzoek toont dat een gericht programma voor pakweg wiskunde, kinderen cognitief versterkt en hun welbevinden niet naar beneden haalt. Zo’n programma hangt niet vast aan thema’s maar bouwt logisch op. Kinderen leren voorwerpen classificeren en seriëren, ordenen. Een verzameling parels indelen op basis van 1 eigenschap, zoals kleur. Blauw, wit, rood of groen. En dan binnen elke kleur op grootte: eerst de grootste rode parel, dan de kleinere. ”

Taal & wiskunde vanaf de kleuterklas?

Kijk mee hoe directeur Lien en haar team dat aanpakken.

“Je moet al uit bijzonder straf hout gesneden zijn om die onderwerpen naadloos te koppelen aan de thema’s herfst, brandweer en grootouders, en intussen die opbouw voor wiskunde niet uit het oog te verliezen. Aan taal kan je makkelijker thematisch werken, maar ook daar is de uitdaging groot. Een kind kan moeiteloos de term ‘smelten’ gebruiken als het op een afbeelding een plas water ziet. Maar begrijpt het ook echt wat dat concept ‘smelten’ inhoudt?”

“Het kleuteronderwijs gaat de goede kant op. Internationaal onderzoek boomt. En al zijn we niet de primus van de klas: ook bij ons beweegt er stilaan wat, met de toegenomen aandacht voor executieve functies. Die zijn – net als de gerichte aanpak – voor elk kind belangrijk, maar nog meer voor kwetsbare kleuters. Als we daar werk van maken en elk kind de uitdaging durven schenken die het verdient, is de kleuterklas de grootste gelijkmaker in onze samenleving.”

Johan De Wilde leidt kleuterleraren op aan co-hogeschool Odisee Aalst en blogt op Kleutergewijs over innovatie en onderzoek in kleuteronderwijs