“Leraren moeten de nuance terugbrengen”

Dat de afgelopen 4 jaar razend druk waren, met nauwelijks een vrije dag, vertelt Björn Soenens. Samen met het presidentschap van Trump startte ook zijn nieuwe opdracht als ‘Amerika-correspondent’ in New York. 4 jaar waarin het fatsoen van de politiek afbrokkelde en fake news en polarisering dagelijkse kost werden. Hoe hij het hoofd koel houdt bij zoveel extreem nieuws?

© Olivier Simille

Staat het grote publiek nog open voor die ‘waarom’?

“Kon je verwachten dat de Amerikanen Trump compleet zouden wegstemmen omdat hij feiten verdraait en statistieken verdonkeremaant? Nee! Eens de nuance weggevallen is, willen mensen die niet meer terug. Nuance is niet gemakkelijk: ze verwart en verontrust. Daarom krijg je groepen die feiten niet meer belangrijk vinden en een alternatieve waarheid aanhangen. Fake news is uitgegroeid tot een soort geloof waar je moeilijk doorheen prikt. Het maakt nu deel uit van de maatschappij.”

Welk tegenwicht kan je nog bieden als journalist? Maar ook als leraar?

“Mensen zitten vandaag steeds vaker in een echokamer: je spreekt er en het weergalmt naar jezelf. Ze sluiten zich op in groepen waar iedereen hetzelfde denkt. Er staat een muur tussen de verschillende visies. De muur rond je mening wordt alsmaar dikker en de conversatie stopt. Ik ga niet meer in discussie met Trump-aanhangers: ze zijn ervan overtuigd dat alles en iedereen deel uitmaakt van een complot, mezelf incluis.”

“Nuance is uit de mode. Maar nuance is alles. Aan de journalistiek en het onderwijs om ze te brengen. Als je in de geschiedenisles uitlegt dat Poetin dictatoriale trekken heeft en de Krim wil veroveren, dan ga je terug in het verleden en leg je uit hoe dat komt. Zodat je leerlingen de Russische actie begrijpen. Zonder ze daarom goed te keuren. In de journalistiek zoeken we vaak naar het conflict, naar het haar in de soep. Als nuance ons kompas is, begrijpen mensen beter dat ‘de dingen niet zo simpel zijn’. Uitleggen dat een wet moeilijk is om te maken, dat democratie traag is omdat mensen inspraak willen, dat alleen despoten snelheid maken.”

Is het Amerikaanse onderwijs in staat om die nuance te brengen?

“De Amerikaanse droom ligt voor iedereen binnen handbereik, als je maar hard genoeg studeert. Dat houden ze jongeren voor. Maar wie krijgt toegang tot de sterke scholen? Niet het Afro-Amerikaans meisje uit een kansarme buurt dat ik interviewde. Ze kreeg een beurs voor de universiteit, maar moet toch 50.000 dollar per jaar zelf ophoesten. Om die centen te verzamelen, combineert ze allerlei bijbaantjes. Een hels regime waardoor ze haar studie moet onderbreken. Het peperdure hoger onderwijs is een onbetaalbare droom voor veel jongeren.”

“In het lager en secundair onderwijs zijn er public schools – openbaar onderwijs – maar die krijgen onvoldoende financiële middelen. Er is niet één centraal Ministerie van Onderwijs dat het geld rechtvaardig verdeelt. Woon je in een arme buurt, dan is de school ook arm. Want de bevolking betaalt er minder belastingen. Dus zijn er minder middelen voor de scholen. Zo krijg je onderwijs aan verschillende snelheden. Waar je wieg staat, bepaalt je kansen. Als je in moeilijke omstandigheden geboren bent, kan je jezelf niet zomaar meer aan de haren uit het moeras trekken.”

Een grote sociale kloof dus. Wat met de kwaliteit?

“Geschiedenis wordt als een bijvak weggezet en krijgt nauwelijks uren. Dat vak is toch even essentieel als wiskunde? Mensen begrijpen de wereld vandaag steeds minder omdat hij zo ingewikkeld is geworden. Dan zijn vakken zoals geschiedenis en aardrijkskunde cruciaal: weten waar een land ligt en hoe mensen daar leven. Sommige historische periodes komen in het Amerikaanse onderwijs niet aan bod. Zelfs de Vietnamoorlog is een voetnoot terwijl die een schokgolf door de wereld joeg en het Amerika van vandaag mee getekend heeft.”

“Je moet in onderwijs – net zoals in de journalistiek – het hele plaatje geven: niet alleen ‘wat is er vandaag gebeurd?’, maar ‘waar komt dat vandaan?’ en ‘hoe begrijpen we dat beter?’ Als jongeren het nieuws beter snappen, staan ze sterker in hun schoenen, zijn ze kritisch, vinden ze rust in hun hoofd. Anders haken ze af. En dan resten er nog brood en spelen. Daarom is onderwijs superbelangrijk. Hier en in België.”

© Olivier Simille

Er zijn veel parallellen tussen journalisten en leraren. Had je ook leraar kunnen zijn?

“Ik ben een leraar, absoluut. Ook als journalist. Ik ben zo blij als ik mensen iets mag vertellen. Als er bij duizend van die één miljoen kijkers iets blijft hangen of mijn verslag doet ze dieper nadenken, dan is mijn missie geslaagd. Niet omdat ik een goeroe wil zijn of mensen wil overtuigen, maar omdat ik de poorten wil openen naar kennis. Dat is wat leraren ook doen. Jongeren zoeken naar de bron, je graaft mee totdat het water eruit spuit.”

Je mag een interim geschiedenis doen in een secundaire school. Welke leerstof schotel je je leerlingen voor?

“Ik ben er zeker van dat zelfs de minst geïnteresseerde leerling gefascineerd blijft volgen. Je moet ze meepakken. Als mensen in de ban zijn van een tv-serie is dat omdat ze goed gemaakt is. Leraren moeten opgeleid worden in verhalen vertellen. Passie tonen. Passie geven, is passie krijgen. Een leraar die veel geeft, krijgt veel terug.”

“Maar liever dan lesgeven in het secundair, zou ik de laatste 5 jaar van mijn loopbaan graag voor de klas staan in het zesde leerjaar. Door de toename van het aantal vakleraren verliezen we een beetje het universele karakter van het leraar-zijn. In de lagere school heb je dat nog. De leraren geven alle vakken. Daar in de basisscholen vorm je de mentaliteit van leerlingen, zet je ze op gang. Daarom is het zo’n mooie plek.”

“Met goede leraren maken we de samenleving beter. Als leraren hun impact en taak onderschatten, vormen we generaties die niet meer geïnteresseerd zijn in kennis, die niet meer willen nadenken over de wereld. Ik sta nog altijd versteld van hoeveel mensen me vragen ‘Björn, leg me dat eens uit?’. Ze kunnen het gemakkelijk zelf opzoeken, maar ze zijn de weg kwijt. Leraren moeten gidsen zijn in deze complexe maatschappij.”

Je volgt heel wat wereldleiders. Welke mag meteen starten als leraar?

“We hebben leiders nodig die waarden propageren en zich kwetsbaar opstellen. Leiders moeten geen superhelden zijn die – zoals de Obama’s – onfeilbaar en moreel onkreukbaar zijn. Die perfectie creëert onzekerheid. Dat zag je bij Trump-aanhangers. Als Michelle Obama tips gaf over gezonder eten, zien ze dat als neerbuigend of belerend.”

“Een goede leraar mag daarom niet te belerend zijn, te moraliserend. Hij moet gewoon one of us zijn, tussen de leerlingen staan. Tonen dat je ergens kan geraken als je je inspant. In die zin kan Biden een soort ‘opa-leraar-voorbeeld’ voor de wereld zijn. Als hij voldoende vrijheid krijgt en niet voortdurend gesaboteerd wordt.”