Effectief leren: “Soms botst buikgevoel met wetenschap”

© Katoo Peeters

“Onze eigen ervaringen – als leraar, maar net zo goed uit onze eigen schooltijd – botsen wel eens met wat wetenschap zegt. Zo geeft onderzoek aan dat we ons geheugen vaak overschatten en het nut van herhaling te snel onder de mat vegen.”

“Komt daarbij dat ook ouders hun kinderen meegeven wat ze menen te weten. Markeren met fluostift, opdreunen en eindeloos hardop herlezen? Goedbedoelde adviezen, maar zelden efficiënt. Ze voelen als hard werken, maar dat betekent niet dat je brein op dat moment actief leert.”

“Leerstrategieën komen te weinig aan bod tijdens de les. Daar liggen grote winstkansen voor de leraar. Schakel leerstrategieën in als instructiestrategie: ‘hoe verwerken we de leerstof in de klas?’. En breng ze ook aan als studeerstrategie: hoe prenten mijn leerlingen de leerstof thuis in?”

“Het loont als we die leerstrategieën expliciet benoemen, onze leerlingen vertellen waarom we het zo aanpakken. Zodat leerlingen beseffen: leren kost zweet. Het is heel menselijk dat ze overschrijven verkiezen boven dieper nadenken. Tenzij ze weten dat die strategie hun echt iets oplevert. ”

“Je opdracht stopt niet als je de leerstof kent en helder overbrengt. Je moet je leerlingen ook begeleiden bij de verwerking ervan. Kost dat tijd? Het vraagt zeker om een investering. Maar een les opnieuw moeten geven omdat de leerstof veel te ver zit: dát is tijdverlies.”

“Door corona hebben we nóg minder grip op het leerproces van onze leerlingen. Minder live lescontacten, en leerstof die vorig jaar ook niet optimaal bleef hangen. Meer dan ooit hebben we nood aan leerstrategieën met effect.”

“Uiteraard speelt de zorgleraar of de leerlingbegeleider een rol voor leerlingen die niet efficiënt studeren. Maar ‘leren leren’ gaat veel verder dan een paar uurtjes om te leren plannen, tips om afleiding te bannen en nachtrust te bewaken. Nuttige kennis, maar onvoldoende om de transfer te maken naar specifieke leerstof.”

“Dat je vlot woordenschat studeert, betekent niet dat je weet hoe je een chemische formule toepast. Anders gezegd: leren leren moet aan bod komen in elk vak, in elke les. En elke leraar moet weten hoe ons brein leert, hoe we onthouden.”

“Heel wat leerlingen rooien het lang zonder leerstrategieën. Maar ooit botst iedereen op zijn grens. In de lagere school, het secundair, sommigen pas in het hoger onderwijs. Problemen duiken vaak op als de leerstof complexer wordt en de gehelen groter. Sommigen breken zelf door dat plafond en ontwikkelen eigen strategieën, maar de overgrote meerderheid heeft minder succes.”

“Laten we ze niet te lang in het duister tasten, terwijl de antwoorden binnen handbereik liggen? De meeste leerlingen hebben nood aan heldere uitleg, voorbeelden en feedback over leren. In elke les, in elk vak.”

© Katoo Peeters

“Toon ze wat kan werken, en waarom. Als leerlingen merken dat ze minder tijd verliezen en meer bereiken, overtuig je ze wel. Motivatie groeit immers uit succeservaringen. Leg leerlingen ook uit waarom je voor een bepaalde strategie kiest en bouw variatie in. De ene leerling werkt graag met flashcards, de de andere waagt zich liever aan ‘test jezelf’-vragen met gesloten boek. Allebei oefenen ze hun geheugen om leerstof te herinneren, wat een prima strategie is.”

“Bied je leerlingen de juiste ondersteuning en bouw die voorzichtig af. Spreiding en herhaling zijn zó efficiënt, maar uitstelgedrag is menselijk. En dus is het logisch dat leerlingen pas de dag voor de toets hun boek openslaan. Zorg voor de juiste triggers. ‘Vat tegen morgen de les samen in 100 woorden’ of ‘bedenk 3 toetsvragen’: zo schieten je leerlingen sneller in actie voor die toets van volgende week en heb jij tijd om bij te sturen.”

“Tot slot: praat over leerstrategieën. Hoe bereidde jij de toets voor? Bij wie haalde dat wat uit, bij wie niet? Hoe komt dat, en wat kunnen we anders aanpakken? Zo merken je leerlingen dat jij niet enkel het doel weet staan, maar ook exact kan vertellen wat ze moeten doen om raak te schieten. Reken maar dat dat besef ook voor de verstandhouding in je klas een mooie zaak is.”

Voor deze reeks werkten we samen met Kristel Van Hoyweghen en haar collega’s van het Expertisecentrum voor Effectief Leren. Een dankbaar vertrekpunt was ‘Wijze Lessen. 12 Bouwstenen voor effectieve didactiek’. Dat kan je hier downloaden.