"Klimaat moet een positief verhaal worden, ook op school"

Sinds hij op Antarctica met eigen ogen de gletsjers zag wegsmelten, liet het klimaatprobleem leraar Koen Meirlaen (Leiepoort Deinze, campus Sint Hendrik) niet meer los. “Ik wil juiste kennis bij de burger krijgen, en ze inspireren tot actie.” Beginnen deed hij alvast bij zijn eigen leerlingen en collega’s. Maar hij breekt ook uit zijn school.

Klimaat alternatieve projecten — **Koen Meirlaen:** “Ook vandaag geloven sommige leerlingen dat het gat in de ozonlaag de grootste oorzaak is van de opwarming.”

Koen Meirlaen: “Leerlingen vragen me soms tijdens de les: ‘Meneer, stap jij dan nooit meer in een vliegtuig?’ Toch wel. Niemand is honderd procent consequent, ook een leraar aardrijkskunde die zich inzet voor het klimaat niet. Leerlingen verbieden om op vliegtuigen te stappen, daarmee bereik je niets. Maar je moet wel over de sector praten, anders gebeurt er niets. Ik wijs ze op de systeemfouten in de luchtvaart: is het fair dat je voor dertig euro heen en terug naar Barcelona vliegt? En ik bespreek een waaier aan verleidelijke alternatieven, zoals een treinreis naar de prachtige watervallen in Kroatië in plaats van die vliegreis naar Thailand.”

“Met het vingertje zwaaien of onrealistische eisen stellen, doet leerlingen afhaken. Overlaad ze niet met alle zonden van Israël. Gids ze door de materie met betrouwbare informatie en serveer ze andere keuzes. Dan motiveer je leerlingen om die te maken. Het is cruciaal dat zij de conclusies zelf trekken.”

“Bij de start van het nieuwe schooljaar blikken we terug op de zomervakantie. Leerlingen getuigen over ondergelopen scoutskampen of hittegolven op reis. Zullen we vanaf nu elk jaar zo’n natte zomers beleven, vragen ze zich af. Om dit te duiden komen begrippen als de straalstroom aan bod. Ook merken ze dat de klimaatcrisis alleen maar actueler wordt en dat het niet bepaald een goednieuwsshow is. Ik vraag hen om de schouders niet te laten hangen en samen uit te kijken naar de belangrijke klimaattop in Glasgow en uit te zoeken hoe wij met de klimaat- en milieuraad van onze school verder aan de slag kunnen.”

Corona en het klimaat vertonen heel wat parallellen. Het moment om je leerlingen ervoor te motiveren
Koen Meirlaen
leraar aardrijkskunde

Verbouwereerde pinguïns

Koen Meirlaen: De leerlingen richtten die klimaat- en milieuraad jaren geleden zelf op, na een schoolwedstrijd van The International Polar Foundation. In 2010 overtuigde ik drie klassen van het vijfde jaar secundair om deel te nemen. Een klas won en mocht het AHA-project lanceren: tijdens het eerste trimester vroegen ze Aandacht voor de klimaatopwarming, ze ontleedden het klimaatprobleem Holistisch, en legden linken met voeding, mobiliteit en energie. Tijdens het derde trimester lanceerden ze hun Actie: een bedenkerswedstrijd voor scholen van Maasmechelen tot Oostende. Als leraar mocht ik drie maanden op Poolstage naar de Prinses Elisabethbasis op Antarctica. Daar zag ik samen met de pinguïns hoe de klimaatopwarming hun gletsjers wegvreet.”

“Een verblijf op de zero-emissie-basis zat er voor mijn leerlingen helaas niet in. Wel workshops in Brussel: ze bouwden de smeltende poolkap na in een groot aquarium. En werden weggeblazen door de getuigenis van Jean-Jacques Derwael, een krasse zeventiger die in de jaren 60 al naar Antarctica trok. Die buitenschoolse projecten lanceerden hen om hun engagement verder uit te dragen. Met de slogan ‘Draag zorg voor onze aarde. We kregen ze niet van onze ouders, maar in bruikleen van onze kinderen’, pakten ze hun vrienden en hun ouders in.”

Grootkeuken, klein lapje vlees

Koen Meirlaen: “Tijdens de klimaatmarsen in januari 2019 wilden tientallen leerlingen ook van onze school meer engagement. Ze bliezen de klimaat- en milieuraad nieuw leven in: in vijf werkgroepen zochten ze oplossingen voor de speelplaats, mobiliteit, voeding, infrastructuur en afvalbeheer. Een groep leraren en de directie sprongen mee op de kar. Belangrijk, want leerlingen kunnen sneller iets veranderen op school als het schoolteam mee is.”

“We lanceerden herbruikbare drinkflessen, een milieumaatregel. En voortaan biedt de school dagelijks een vegetarische optie aan in de refter, een ingreep voor het klimaat. Maar we mikten ook op vleeseters: een deel van hen liet telkens een groot stuk kip of worst liggen. Grootkeukens bieden vaak één formaat aan. Onze leerlingen kunnen nu een kleinere portie opscheppen. En leraren kopen voedseloverschotten aan die niet bij het buffet belanden. Zo reduceren we onze voedselverspilling. Kleine beetjes, maar op jaarbasis scheelt het wel een grote hap.”

“We doen ook één-dag-acties. Op onze ‘Car Free Day’ bouwden we een go-cartbaan op de schoolparking. Vanuit verschillende windrichtingen fietsten leraren en leerlingen die dag samen naar school. Iedereen ontdekte dat trappen naar school meevalt. Sindsdien staan onze fietsrekken een pak voller. Zo’n actiedag moet je wel extra gewicht geven: we nodigden burgemeester en schepenen uit om mee te fietsen. Zo passeerden ze zelf de gevaarlijke punten. ’s Avonds volgde een lezing. Mooi om te zien dat leerlingen een stoel reserveerden voor hun ouders.”

klimaat alternatieve project — **Koen Meirlaen:** “Tijdens de klimaatmarsen in 2019 wilden leerlingen ook van onze school meer engagement.”

Tegenpolen

Koen Meirlaen: “Dat Greta Thunberg en de klimaatbetogers het thema hoog op de agenda zetten, is ontzettend knap. Maar daardoor hoor je meer ‘voor’ en ‘tegen’, meer polarisering. Zowel in de maatschappij als op school, zowel bij leraren als bij leerlingen. Dat is zeker niet erg, maar het is belangrijk vanuit de juiste info te vertrekken. Niet uit klassiekers als: de Chinezen leveren amper inspanningen, waarom zouden wij iets doen?”

“Veroordeel klimaatontkenners of -twijfelaars niet, maar zoek naar de oorzaken achter hun weerstand’, vertel ik mijn klimaatbewuste leerlingen. Mensen denken dat ze veel aan levenskwaliteit zullen inboeten of raken verstrikt in de informatiestroom op sociale media. Daar circuleert veel fake news, met misleidende grafieken.”

“Ook vandaag geloven sommige leerlingen dat het gat in de ozonlaag de grootste oorzaak is van de opwarming, of dat enkel wat minder plastic gebruiken onze wereldbol zal redden. Daarom hamer ik in mijn les op de essentie: de uitstoot door de verbranding van fossiele brandstoffen, steenkool, olie, gas, moet zo snel mogelijk naar beneden. Dat kan met een waaier aan oplossingen. En nee, we moeten niet terug naar paard en kar om de klimaatopwarming te tackelen.”

Netflix voor klimaat

Koen Meirlaen: “Als leraar kan ik samen met het schoolteam onze school in gang steken. Maar er zit een ongelooflijk potentieel in leerlingen en leraren van andere scholen. Als we allemaal onze schouders onder het klimaat zetten, krijg je pas echt een sneeuwbaleffect. Daarom probeer ik uit mijn eigen school te breken met lezingen en met mijn website sogetinformed.com

“Klimaatwetenschappers verzamelen immers fantastische kennis, maar maken geen flitsende presentaties. Vaak is het een verzameling pdf’s in taai Engels. Heel wat jongeren haken daarop af. Samen met een communicatiebureau ging ik voor een Netflix-model: elke tegel op de website behandelt een ander thema. Van elektrische auto’s tot bosbranden.”

“In het luik ‘Get involved’ kan iedereen klimaatacties posten. Van de rode ‘Oceans are rising’-streep die je op school uithangt als reminder voor de stijgende zeespiegel tot een groene speelplaats, opvang van regenwater of zonnepanelen op je schooldak. De site is een inspiratiebox. Op die manier ontdekken andere scholen dat een klimaatactie niet aartsmoeilijk is. Klimaat moet een positief verhaal worden, want we worden overspoeld met negatieve berichten over de opwarming.”

Leerlingen verbieden om in een vliegtuig te stappen, daarmee bereik je niks
Koen Meirlaen
leraar aardrijkskunde

Solidariteit

Koen Meirlaen: “De Coronacrisis heeft de klimaatcrisis overschaduwd in de media en in ons leven. Maar ze staan niet los van elkaar. De mens is diep doorgedrongen in de natuur waardoor virussen makkelijker overspringen van dieren op de mens. Globalisering versnelt de verspreiding onder de mensen. Net zoals de besmettingen bij corona volgt de toename van de CO2 niet zomaar een lineaire curve, dit leg ik uit mijn wiskundeles. En misschien wel de belangrijkste parallel: corona en klimaat zijn allebei solidariteitsproblemen.”

“Door wereldwijd in actie te schieten, kunnen we de crisis bedwingen. Het vinden van het vaccin heeft bewezen dat we heel wat kunnen bereiken als we het echt willen. En iedereen kan zijn steentje bijdragen, thuis, op school of in je jeugdbeweging. Dat besef wil ik mijn leerlingen meegeven. Dat lukt lang niet altijd. Maar als een oud-leerling me mailt dat hij hogere studies volgt om mee te strijden tegen de klimaatopwarming, dan warmt mijn hart op.”

Femke Van De Pontseele