Kritisch denken in secundair: “Laat minstens 1% twijfel toe”

*Dit artikel werd gemaakt in de coronatijd. Het kan daarom beelden met mondmasker of maatregelen bevatten die vandaag niet meer van toepassing zijn.

“‘Mevrouw, jij bent zeker links’, lachte een jongen. Spel of speldenprik, hij sloot me op in een klein hokje. Zijn belangrijkste argument: ‘Alle leraren stemmen rood’. Ondanks zijn dunne bewijslast stond ik aan de grond genageld. Wat nu, trek ik in de tegenaanval of blijf ik authentiek?”

“Ik kocht tijd. Vroeg hem om zijn oordeel uit te stellen. ‘Spreken we over twee maanden nog eens?’ Dat ik intussen weet dat Jan Decleir en Dries Van Langenhove zijn droomduo is voor studiekeuzeadvies, is wellicht mijn mooiste troefkaart om te tonen dat iedereen meerduidig is.”

“Je oordeel opschorten, twijfel toelaten en écht luisteren, het zijn sterke stukken op het schaakbord van kritisch denken. Onze leerlingen van 6STW werken daar het hele schooljaar rond, tijdens het multidisciplinaire project burgerschap.”

© Illias Teirlinck

Eigen mening bevragen

“In september dompelen we leerlingen via 8 uur cinema onder in maatschappelijke thema’s als armoede, mensenrechten en mediawijsheid. In groepjes spitten ze een topic dieper uit en verzamelen ze meningen. Die moeten ze neerpennen met een vraagteken. Je mening uitschreeuwen is immers simpel, jezelf in vraag stellen veel lastiger. Maar net daar begint kritisch denken.”

“Daarna presenteren ze alle vragen, antwoorden en nieuw verworven inzichten aan hun klasgenoten. ‘Waarom hebben mensen in armoede een smartphone nodig? Nu weten we: het is hun toegang tot de wereld of ze gebruiken hem voor sollicitaties of afstandsonderwijs’. Je eigen mening bevragen betekent niet dat die bij het grof huisvuil moet. We willen dat leerlingen openstaan voor nuance en dialoog.”

Aan tafel met experten

“Tijdens het schooljaar halen we experten naar school. Een moreel consulent, een arts of een vluchteling, iedereen is welkom. We stellen slechts één voorwaarde: je preekt niet vooraan in de klas, maar schuift met onze leerlingen aan tafel. Die trainen we vooraf om goede vragen te stellen. Het verschil tussen ‘vluchteling’ en ‘migrant’ kunnen we zelf opzoeken. Hoe het voelt, weet alleen een ervaringsdeskundige. Klasgenoten die een ander thema uitwerken mogen aan de zijlijn zitten. In de refter leven die gesprekken altijd verder: leerlingen kauwen nog lang na op de nieuwe kennis en verhalen.”

“Een online lezing van de Gentse filosoof Johan Braeckman legt de valkuilen van ons denken bloot. Wat leerlingen vooral bijblijft? Zelfs slimme mensen zijn soms hun eigen idioot. Denkfouten maken wil niet zeggen dat je dom bent. Niets om je over te schamen dus als een feitencheck duidelijk maakt dat je even op een dwaalspoor zat.”

“Omdat de school een soort offline bubbel is, trekken we jaarlijks drie dagen naar Brussel. Even heen-en-weer tussen hoofdstad en Mechelen voor de kazerne Dossin is vaste prik. Daarna vullen we het programma met gesprekken of meeloopmomenten. Leerlingen die leraar willen worden, praten in een Molenbeekse school met het team en de kinderen. Hoe laat die diverse school elk kind voelen dat het veel waard is? Die ervaring kan ik ze niet geven in ons klaslokaal. Als ik een bus had, reed ik halve lesweken met mijn leerlingen door Vlaanderen. Om non-stop mensen te spreken en nieuwe perspectieven te ontdekken.”

© Illias Teirlinck

De actualiteit aan de deur

“Natuurlijk waait ook de actualiteit onze lessen binnen. Twijfels over het vaccin, omdat een verpleegkundige een prik weigert of door scherpe commentaren op sociale media. Zodra die twijfel kiemt, ruikt zelfs een FAQ-artikel met een expert op vrtnws.be verdacht: ‘Zie je wel dat er iets aan de hand is, anders beantwoordt de openbare omroep die vragen niet’. Als leraar mag je op zo’n moment niet wegkijken. We planden vier uur over vaccineren tijdens een volgend klasmoment. Een goed gesprek gaat nog altijd beter in de klas dan aan computers.”

“Leerlingen mogen eerst op Mentimeter anoniem vragen noteren. ‘Maakt het vaccin je onvruchtbaar? Hoe schadelijk is een prik op lange termijn?’ We benadrukken dat er niets mis is met nieuws halen op sociale media en dat kritisch denken start bij twijfel, maar leggen ook de kenmerken van complottheorieën bloot en hameren op dubbelcheck. ‘Vind je twee onafhankelijke bronnen die het eens zijn?’ Tieners weten welke media verder gaan dan een snelle sensatie. Maar daarom raadplegen ze die nog niet.”

Bagage op het festivalterrein

“In juni organiseren we een festival met panelgesprekken, installaties en geleide wandelingen, in bubbels. Een feestelijk slotakkoord, samen met kunstenaars, waarin we onze ervaringen openen voor ouders en medeleerlingen. Maar geen eindpunt voor kritisch denken. Als de bagage op het festivalterrein als rommel achterblijft, misten onze lessen hun doel.”

“De wereld staat niet stil. We willen reflexen meegeven die ze een leven lang kunnen inzetten: controleer of uitspraken betrouwbaar zijn, zet andere meningen niet zomaar weg als onzin, laat minstens 1% twijfel toe. En onderschat nooit je invloed: jouw kritische keuzes tekenen mee de maatschappij van morgen.”