Hoe maak je een hechte klas? Benut de 'gouden weken'

Een hechte klasgroep is niet alleen een kwestie van geluk. Tijdens de gouden weken bij de start van het schooljaar heb je als leraar heel wat impact op de eerste fases van groepsvorming. “Dat kost tijd, maar die win je terug”, zegt specialist Maarten Van de Broek. “Want met een goede groepsdynamiek lopen je lessen vlotter en groeit de motivatie van je leerlingen.”

Maarten Van de Broek, Vonk en Visie: “In september liggen de ‘gouden weken’: een periode waarin je als leraar samen met je leerlingen de klassfeer en een hechte klasgroep boetseert. Bij de start van het schooljaar is de klas nog een verzameling individuen. Die worden pas een groep als ze samen ervaringen opdoen. Wanneer je dat proces stapsgewijs en doelgericht begeleidt, bouw je vertrouwen in elkaar en emotionele veiligheid op.”

“In die groepsvorming zien we 4 fases: forming, storming, norming en performing. Tijdens de gouden weken doorloopt je klasgroep de eerste 2 fases. Maar aan groepsvorming werk je een schooljaar lang. Niet enkel tijdens de sportdag of klasactiviteiten, ook gewoon tijdens je les. Door je af te vragen: met welke werkvorm haal ik mijn leerdoelstelling en werk ik intussen aan de groepsdynamiek?”

“Niet elke klasgroep schopt het tot de derde en vierde fase. Als leraar is het goed om te weten in welke fase je klas zit. Want dat bepaalt niet enkel hoe je met de groep omgaat, maar ook hoe je de les aanpakt. Is je groep niet klaar voor een bepaalde werkvorm, dan heeft het vaak weinig zin om die te vroeg te introduceren.”

“Tot slot: een hechte klasgroep heeft een sterke invloed op de individuele motivatie van een leerling. Want naast autonomie en competentie is verbondenheid een basisvoorwaarde voor motivatie.”

Fase 1: FORMING
De groep leert elkaar beter kennen

Maarten Van de Broek: “In deze fase moeten je leerlingen nog op verkenning en bestaat ‘de groep’ nog niet. Met kennismakingsactiviteiten zorg je ervoor dat iedereen met elkaar in contact komt. Die eerste activiteit mag oppervlakkig zijn, zodat je leerlingen snel ontdekken wat ze gemeenschappelijk hebben.”

Zo begeleid je fase 1:

Een kennismakingsbingo, een speeddate of ganzenbord: op KlasCement vind je meer dan genoeg ideeën. Of laat je leerlingen eens een handleiding van zichzelf schrijven.
Laat de leerlingen niet alleen info uitwisselen, maar laat ze ook samen dingen doen. Samen afwassen en samen spelen zijn ook goede ijsbrekers.
Leg zelf duidelijke basisregels op om veiligheid te creëren: je steekt je vinger op als je iets wil vragen, je volgt de spelregels, je levert een taak op tijd in. Samen met je klas afspraken opstellen lukt pas als er een vorm van basisveiligheid is. Die is er niet noodzakelijk op de eerste schooldag.

Gouden weken - Illustratie fase storming

Fase 2: STORMING
Het botst binnen de groep

Maarten Van de Broek: “In deze fase gaan leerlingen op zoek naar gelijkenissen en sluiten ze verbonden. Wie draagt dezelfde kledij, heeft dezelfde hobby’s? Subgroepjes zijn logisch in deze fase: als ik me veilig voel bij enkelen, voel ik me veiliger in de grote groep.”

“Tegelijkertijd zoeken leerlingen naar hun eigen positie in de klas. De ene past in de rol van leider, de andere zorgt voor humor of blijft graag op de achtergrond, nog iemand anders draagt graag zorg. Als leerlingen dezelfde positie willen innemen, kan dat tot conflicten leiden.”

Zo begeleid je fase 2:

Stimuleer wisselende contacten. Laat de leerlingen in kleine groepjes werken, varieer de plaatsen in de klas. Belangrijk: wissel de samenstelling van die groepjes voldoende, zorg voor veel onderlinge contacten. Anders komen subgroepjes ook vast te zitten in ‘kliekjes’.
Creëer wisselende groepjes en laat het toeval bepalen: leerlingen werken samen volgens het seizoen waarin ze verjaren of volgens het nummer dat ze trekken.
Zorg voor variatie in je lessen zodat alle leerlingen de kans krijgen om ergens goed in te zijn. Zo vinden ze makkelijker hun plek in de groep.

Fase 3: NORMING
De groep legt de ongeschreven regels vast

Maarten Van de Broek: “In deze fase onderweg naar een hechte klasgroep hebben de meeste leerlingen het gevoel erbij te horen. Spontaan komt dan een andere behoefte naar boven: als uniek individu gezien worden. Leerlingen willen zichzelf kunnen zijn. Ze nemen kleine risico’s in anders zijn. Tonen de andere leerlingen respect, dan stimuleert dat om meer van zichzelf te tonen.”

“Op het einde van deze derde fase liggen de ongeschreven groepsrollen en -normen vast. Die regels kennen en je eraan houden, biedt lidmaatschap van een groep. De kans bestaat dat die ongeschreven regels niet altijd constructief zijn. Als de norm is dat we luisteren naar wie het luidste roept, is het tijd om dat te benoemen en samen afspraken te maken om dat op te lossen.”

Zo begeleid je fase 3:

Niets bindt een hechte klasgroep zo sterk als succeservaringen. Zorg dus voor groepsuitdagingen die een grote kans hebben op succes. Challenges in de sportles waarbij iedereen nodig is om te slagen, of leerstofonderdelen waarbij leerlingen elk een stukje kennis in handen hebben dat nodig is om de puzzel te leggen.
Zijn de ongeschreven regels niet constructief, bespreek dan het gedrag van de groep op een waarderende manier en veroordeel niet. Het risico bestaat immers dat een groep zich tegen de leraar keert omdat ze zich ‘als groep’ aangevallen voelen.
Benoem het groepsgedrag neutraal, laat de leerlingen vertellen wat de goede kanten ervan zijn. Help ze daarna ook de nadelen op een rijtje zetten. Zoek samen met je leerlingen naar nieuwe afspraken waarbij jullie de voordelen behouden. En laat ze elkaars kwaliteiten benoemen. Dat verstevigt de basisveiligheid.

Gouden weken - Illustratie fase performing

Fase 4: PERFORMING
De groep draait zelfstandig

Maarten Van de Broek: “Je kan deze fase niet met elke groep zomaar bereiken binnen een schoolcontext. In een dergelijke klasgroep maken leerlingen zich geen zorgen meer over afwijzing. Ze kennen elkaars verschillen en waarderen die. Leerlingen vullen elkaar aan en de groep wordt meer dan de optelsom van individuele kwaliteiten.”

“Een groep die deze fase bereikt, biedt voldoende veiligheid om constructief te werken, de samenwerking loopt steeds vlotter. Belangrijk dat je dat erkent, en de groep voldoende autonomie en verantwoordelijkheid geeft.”

Zo begeleid je fase 4:

Geef je klasgroep opdrachten waarbij ze samen moeten bedenken hoe ze die tot een goed einde willen brengen. Door zelf een stap achteruit te zetten, stimuleer je in deze fase de onderlinge samenwerking.
Tot slot: groepsdynamiek voor een hechte klasgroep is een proces waaraan je moet blijven werken. Tast doorheen het schooljaar af in welke fase van groepsvorming je klas zich bevindt. Dat merk je vaak al aan wat wel en niet gezegd wordt. Kan een leerling zichzelf zijn, is er voldoende veiligheid om te zeggen dat je iets heel anders ziet dan je klasgenoten? Of spreekt iedereen enkel vanuit de groep?
Je kan de interactie ook in kaart brengen met een sociogram. Elke leerling schrijft op met wie die graag optrekt, het liefste speelt, goed samenwerkt. Hoe kort of uitgebreid je die vragen houdt, kies je zelf. Je zet de namen van je leerlingen op een blad en trekt pijlen: wie kiest voor wie? Zo zie je snel de onderlinge verhoudingen binnen een groep, valt meteen op wie centraal staat, en of iemand buiten de groep valt.

Ballen (leerlingen kopjes) rollen kegel (leraar) om - Klasmanagement

In 4 weken naar beter klasmanagement?

Een leerling die niet meewerkt of groep waar je je onzeker voelt, élke leraar maakt het mee. Maar goed nieuws: klasmanagement kan je leren! Krijg inspiratie, tools en strategieën in je mailbox.

Schrijf je nu in voor de gratis tipreeks.

Femke Van De Pontseele & Seppe Goossens

Reageer ingeklapt

Hoe maak je een hechte klas? Benut de ‘gouden weken’