Executieve functies: “Zelfgestuurd leren kan je niet zelfgestuurd leren”

© Eva Vlonk

Wat zijn executieve functies of EF’s?

Bekijk deze korte video.

“We analyseren daarom nu met de leerlingen waar het misloopt. Vinden ze het lastig om in actie te schieten of kunnen ze hun werktijd niet realistisch indelen? Vergeten ze om de haverklap hun boek, is hun locker een boeltje of lezen ze opgaves maar half?”

“Wie thuis geen effectieve leerstrategieën inzet, scoort slecht op de toets. Wie bij elke hindernis opgeeft of niet in zichzelf gelooft, valt ook door de mand. Maar wel om heel andere redenen. En dat proberen we samen met de leerlingen scherp te krijgen.”

“Het beeld van een vliegtuig geeft ons een gemeenschappelijke taal. Met het icoontje van een startbaan hebben we het over taakinitiatie. Het navigatiesysteem doelt op het denkwerk in je werkgeheugen, de piloot staat voor je vermogen om te blijven focussen op je werk. Mij helpt het ook: ik haal geen vliegtuigmetaforen boven op het rapport, maar ik schrijf commentaren veel makkelijker nu ik gedrag bewuster benoem en verklaar.”

“Met de examens in aantocht zetten we het werkgeheugen extra in de verf. Leerlingen delen hun leerstrategieën én vergelijken hun werktijd voor een taak met de richttijd op het werkblad. Rennen ze door wiskunde, maar slenteren ze door Frans, dan calculeren ze dat voortaan in.”

“Ook faalangst krijg je makkelijker onder de duim als je leerlingen op papier laat reflecteren: hoeveel stress heb je vóór de oefening, hoeveel tijdens de oefening, hoeveel erna? Merken ze dat de stress zakt zodra ze opgeslorpt zijn door de taak, dan smelt de blinde paniek geleidelijk weg. Hun eigen inzicht blijft meer bij dan jouw ‘het zal wel gaan!’”

“Natuurlijk waarschuwen we nog wel: ‘Let eens op!’ of ‘begin eraan!’, maar je kijkt ook achter de façade. En we leggen de verantwoordelijkheid bij hen. Als 5 leerlingen vragen op welke pagina we zitten, antwoord ik niet meer. Via de boek-buur-baasmethode helpen ze elkaar voor ze met hun vraag naar de leraar stappen. Schreeuwen ze snel loze antwoorden door de klas, dan leg ik hen de stop-denk-doe techniek uit met posters. Zo trainen ze hun impulscontrole. We houden onbewust gedrag en blokkades tegen het licht, via de EF’s.”

“De energie die ik in executieve functies steek, krijg ik dubbel en dik terug. Onze leerlingen halen deadlines vaker. Tijdens zelfstandig werk schakelen ze zelf tussen vakken. Hun aandacht ligt hoger tijdens instructie, want ze beseffen dat die broodnodig is om vragen te stellen bij de oefeningen. Minder frustraties en energieverlies voor mij, meer succeservaringen voor mijn leerlingen.”

Met jouw ondersteuning naar succes

Nel Labeeuw, pedagogisch medewerker GO! Scholengroep Gent: “Al in de kleuterklas leren kinderen zelf beslissen in welke volgorde ze taken uitvoeren. Toch groeien die kleuters niet vanzelf uit tot volwassenen die op de werkvloer proactief in team én zelfstandig kunnen werken, zoals elke vacature tegenwoordig vraagt. Daarvoor hebben ze oefenkansen nodig, en de juiste ondersteuning.” 

“Als zelfstandig werk in de soep draait, is de verleiding groot om terug te grijpen naar een vertrouwd recept. Tine en haar collega’s tonen dat het wél kan, als je de tijd neemt om te oefenen en bij te sturen: modelleren, benoemen wat leerlingen al goed kunnen en concrete feedback richting het doel geven. Zelf het goede voorbeeld geven, samen reflecteren, ervaringen delen en van daaruit oefenen, geeft leerlingen concrete groeikansen én inzicht in hun EF’s.” 

© Eva Vlonk

“Scaffolding dus: net voldoende hulp om te slagen, net te weinig om achterover te leunen. Een te strak stappenplan maakt je leerlingen afhankelijk en hulpeloos. Terwijl het doel ervan net was om zelfstandig aan de slag te gaan. Met een te vage opdracht trappelen ze ter plaatse of verliezen ze hun focus. Leerlingen worden enkel zelfsturend als jij ze daartoe de ruimte geeft. En ze intussen ondersteunt: met duidelijke voorbeelden en heldere feedback, routines in de klas, rust tijdens zelfstandig werk, een goede verstandhouding waar fouten maken mag en groei centraal staat.” 

“We overschatten vaak hoe sterk de EF’s van leerlingen al ontwikkeld zijn. Verwachten dat ze al kunnen plannen of hun mappen structureren, zonder het hen te leren. Dat wekt frustratie, bij jou én bij je leerlingen. De ontwikkeling van EF’s verloopt grillig en de rijping van de prefrontale cortex speelt daarbij een belangrijke rol. Wat we zeker weten: de impact van je omgeving – denk: ouders, leraren – is enorm. Want zij zorgen voor ervaring, oefenkansen en bijsturing.”

“In de kleutertijd maken de kern EF’s een grote sprong. Maar ook de executieve functies van tieners zijn nog in ontwikkeling. En toch verwachten we dat ze hun werk vooruit plannen, overal op tijd opdagen en niet in paniek raken als er veel op hen afkomt. Onrealistisch hoge verwachtingen, die vaak op een teleurstelling uitdraaien.”

“Tieners blijven tieners. Soms zeg je natuurlijk gewoon waar het op staat”

Nel Labeeuw
pedagogisch medewerker GO! Scholengroep Gent

“Weer een taak te laat, niemand die zijn boeken vindt, voortdurend afdwalen tijdens je les: niet hun schuld, maar die van hun prefrontale cortex? Natuurlijk niet. Je leerlingen zijn zelf verantwoordelijk voor hun gedrag, en jij mag ze daarop wijzen. Maar als je klaar kijkt, kan je voor jezelf sneller duiden waar het fout loopt. Dan slaag je er beter in om hun gedrag bij te sturen. En blijf je niet met je ergernis zitten.”

“Tieners blijven tieners. Hebben ze geen zin om in actie te schieten? Soms zeg je natuurlijk gewoon waar het op staat. Maar met haar aanpak komt Tine verder dan ‘ze willen niet’, en stoppen haar leerlingen niet bij ‘ik kan het niet’. Als leerlingen ervaren dat jouw ondersteuning tot succes leidt, stijgt hun bereidheid om die te benutten.”

Net als Tine en haar collega’s aan de slag met EF? Met deze praktische Klik & Print kan je meteen van start.