“In een STEM-project maak je van klimaat een tastbaar verhaal"

Waar moet klimaateducatie in het onderwijs een plek krijgen? En hoe met impact op leerlingen? Bio-ingenieur Noah Fuhrmann ziet een antwoord in STEM. Hij onderzocht in zijn masterproef de criteria voor doeltreffende STEM-projecten en ontwikkelde een lessenpakket over verdroging.

Bio-ingenieur Noah Fuhrmann over STEM — **Bio-ingenieur Noah Fuhrmann:** “Voor het vak ‘Toegepaste ecologie’ bestaan er amper lessenpaketten. Daar botste ik als leraar tegenaan.”

Je STEM-pakket bestaat uit maar liefst 19 lessen en is inhoudelijk erg onderbouwd. Vanwaar die grote drive?

Noah Fuhrmann: “In het secundair wakkerde een leraar biologie het vuur in me aan. Hij vertelde over de impact van vleesproductie en pesticiden, en inspireerde me zo bij mijn studiekeuze. Toen ik met mijn diploma bio-ingenieur voor onderwijs koos, wou ik leerlingen ook begeesteren. En bewuster maken. Je kan pas aan oplossingen werken als je de problemen begrijpt.”

“Ik gaf 3 jaar les in het secundair, waaronder het vak ‘Toegepaste Ecologie’ in de richtingen ‘Techniek-Wetenschappen’ en ‘Gezondheids- en Welzijnswetenschappen’. Weinig scholen bieden het aan en er zijn geen lessenpakketten voor van uitgeverijen. Daar botste ik als beginnend leraar tegen aan. Ik wou iets maken wat ik zelf graag zou gebruiken in de klas, en dat ik met andere leraren kan delen op KlasCement.”

“Ik koos in mijn STEM-lessenpakket voor een prangend milieuprobleem: verdroging. De laatste 20 jaar is in Vlaanderen de grondwaterstand systematisch gedaald. De langere droogtes vanwege de klimaatverandering, vergroten dat probleem nog. Tijdens de lessen kruipen de leerlingen in de rol van wetenschappers bij een studiebureau. Ze onderzoeken de effecten van grondwater oppompen voor een bouwproject op de omgeving.”

Dat lessenpakket ontwikkelde je pas nadat je 5 bestaande STEM-pakketten onder de loep nam. Wat bleek daaruit?

Noah Fuhrmann: “Er komen 2 groepen naar voren. Bij de eerste ligt de nadruk op alle STEM-disciplines combineren om een onderwerp te begrijpen. Bijvoorbeeld: hoe kan je huidmondjes op bladeren tellen met artificiële intelligentie en wat zeggen ze over klimaatverandering? Maar: hier is beperkte aandacht voor werkvormen. De tweede groep zet dan weer sterk in op werkvormen en op leerlingen bewustmaken van maatschappelijke problemen. Bijvoorbeeld: welke impact heeft de klimaatverandering in het Zuiden? Minpunt hier: enkel de STEM-discipline ‘wetenschap’ is aanwezig.”

Een leraar mag zijn leerlingen wel inspireren tot maatschappijkritiek
Noah Fuhrmann
bio-ingenieur

“Een aantal van de 24 succescriteria die ik vooraf bepaalde, zijn in de 5 projecten weinig of niet aanwezig. Zo bevatten ze geen expliciete tips voor feedback, begeleiding en evaluatie. Bovendien vond ik geen opdrachten die de leerlingen metacognitieve vaardigheden laten oefenen of eigen ideeën laten inbrengen. Met mijn lijst van criteria wil ik leraren aanmoedigen om leerdoelen en eindtermen duidelijk te linken, maatschappelijk relevante onderwerpen te kiezen, onderzoeksvaardigheden te ontwikkelen en leerlingen voldoende te begeleiden.”

Je kaart de verdroging van de bodem aan via een STEM-project. Hoe belangrijk zijn die?

Noah Fuhrmann: “Via een STEM-project kon ik de praktijk van milieuconsultants dichter bij leerlingen brengen. Het geeft de theorie body: leerlingen zien en voelen wat kleigrond is, hoeveel water die doorlaat, welke planten op natte bodems groeien. En hoe die bodem niet alleen uitdroogt door te weinig regen, maar ook door bouwprojecten. Laat leerlingen berekenen hoeveel grondwater er wordt opgepompt om een bouwput droog te houden. Laat hen onderzoeken welke gevolgen dat heeft voor de natuur. Dan wordt het een tastbaar verhaal.”

“Maar ook geen doemverhaal tegen de bouwsector. De focus ligt op oplossingen vinden: je loodst het opgepompte grondwater naar stilstaande grachten, injecteert het wat verderop in diepere bodemlagen, of plaatst wanden langs de bouwput. En een doordachte ruimtelijke ordening voorkomt ook veel milieuproblemen.”

“Dat betekent niet dat je hele wetenschappelijke vakken in STEM‑projecten moet gieten. Dan hou je te weinig tijd over om alle leerdoelen te realiseren. Maar ook bij een gestructureerde theorieles kan je elementen overnemen uit een projectmatige aanpak. Laat leerlingen bedenken hoe ze met neerslagreacties een vervuilde bodem kunnen zuiveren, bijvoorbeeld.”

Is het de taak van leraren om klimaatwetenschap naar de klas te brengen?

Noah Fuhrmann: “Een leraar kan misschien geen extreme activist zijn, maar mag zijn leerlingen wel inspireren tot maatschappijkritiek. Zelfs tot vreedzaam protest als dat nodig is, vind ik. Al kom ik zelf te weinig op straat voor het klimaat. Eén keer ging ik met mijn leerlingen naar een klimaatmars, weliswaar op een zaterdag.”

“Maar je kan ook op andere manieren dingen in gang zetten. Als student werkte ik voor ‘The Green Office’ van KU Leuven. Als Bos+ bijvoorbeeld vraagt om de link tussen klimaatverandering en biodiversiteit in onze bossen te onderzoeken, zoekt The Green Office daar de geknipte prof voor. Of we hielpen studenten hun duurzaam onderwerp te pitchen bij een prof. Dat die scripties van wetenschappers leiden tot lespakketten, vind ik een mooi doel.”

Bio-ingenieur Noah Fuhrmann over klimaateducatie — **Bio-ingenieur** Noah Fuhrmann: “Via een STEM-project kon ik de praktijk van milieuconsultants dichter bij leerlingen brengen.”

Was je als kind al begaan met milieu en klimaat?

Noah Fuhrmann: “Ik leefde heel hard mee met ‘Beestenbos is boos’. Die schattige dieren, die moeten vluchten omdat er een zee van beton over hun bos wordt uitgestort, dat liet een diepe indruk na. Net als de egels die worden platgereden door auto’s. Je ziet daar heel goed wat de natuur te lijden heeft doordat we de ruimte versnipperen.”

“Maar ik las ook de utopie van Thea Beckman, ‘Kinderen van moeder aarde’. Een toekomstroman waarin vrouwen aan de macht zijn en mensen harmonieus met de natuur samenleven. Utopieën doen je dromen: ‘Misschien kan het ook anders’. De realiteit verloopt in kleinere stappen, maar die verhalen geven je denken wel een richting.”

“Of we eerder moeten tonen wat slecht gaat of wat mogelijk is? Ik denk dat dat afhangt van wie de boodschap ontvangt. Sommige mensen worden meer geraakt door een aanklacht, andere door een hoopgevend voorbeeld. Je hebt die verschillende verhalen en profielen nodig.”

Als bio-ingenieur koos je voor onderwijs, maar je staat nu niet voor de klas?

Noah Fuhrmann: “Weinig studiegenoten werden leraar en ik werk nu zelf als milieuconsultant. Ik was gewoon nieuwsgierig naar de praktijk. Ik merk wel dat mensen vaker bewonderend reageren op mijn job als milieuconsultant, dan toen ik nog leraar was. Onterecht. Mijn baan is nu niet moeilijker dan die van een leraar.”

“In het bedrijf waar ik nu werk, krijg ik tijd om te groeien, terwijl je als leraar meteen de hele complexiteit op je bord krijgt: je moet je leerstof als een expert beheersen, die op de juiste didactische manier aanbrengen, gevarieerde werkvormen aanbieden, continu evalueren tijdens de les, klasmanagement op een doordachte manier toepassen … Zodra je 1 element verwaarloost, merk je dat in je les. Mensen onderschatten hoeveel vakmanschap erachter zit.”

“Leraar zijn, prikkelt de nieuwsgierigheid van jongeren misschien minder, aangezien ze net van de schoolbanken komen. Andere jobs hebben nog dat mysterieuze aura. Ik voelde zelf de nood om een andere sector te verkennen, maar dat wil niet zeggen dat ik nooit meer naar de klas terugkeer. Ik hield van het contact met de leerlingen, al boden die wel eens weerstand. En nadenken over didactiek doe ik ook heel graag.”

Als leraar krijg je meteen de hele complexiteit van de job op je bord
Noah Fuhrmann
bio-ingenieur

Je moedigt leraren in je lessenpakket aan om leerstof op te vragen met pictionary en een exit-ticket. Werkvormen die je zelf graag toepaste als leraar?

Noah Fuhrmann: “Die technieken leerde ik bij Teach for Belgium, een organisatie die leraren rekruteert voor scholen met de meeste sociaaleconomisch kwetsbare leerlingen. Dat maatschappelijk relevante motiveerde me enorm. En ze bezorgen je een gedroomde start: 2 jaar begeleiding, en een cursus ‘Teaching techniques’ die je meteen kan uittesten in hun zomerschool. Daar leerde ik onder andere het exit ticket kennen.”

“Maar ik blijf me ook inlezen. Als leraar zoek je hoe je leerstof op de beste manier aanbiedt. Ik had veel aan ‘Wijze lessen’ van Tim Surma. Eerst een klassikale uitleg met duidelijke voorbeelden, dan een inoefenfase en daarna een vrije fase. Die ‘klassieke’ aanpak vind ik heel efficiënt, maar ik vul die aan met realistische cases. Daar hechten ze veel belang aan op de innovatieve school ‘De Studio’ in Oostende, waar ik een jaar les gaf. Die combo van gestructureerd en concreet, werd ook de blauwdruk van mijn lessenpakket.”

Je testte je lessenpakket niet zelf uit. Hoor je graag van leraren hoe het lukt in de klas?

Noah Fuhrmann: “Ik zet het lessenpakket zeker op KlasCement. Ik heb schrik dat het misschien wat uitgebreid of moeilijk is, omdat ik mijn werkpraktijk als milieuconsultant naar de klas wou brengen. Misschien verloor ik me wat in mijn enthousiasme, hoewel ik steeds van lesdoelen vertrok. Ik zou het zeker interessant vinden als leraren me aangeven wat werkt in hun klas en wat minder aanslaat.”

“Het excursie-luikje van de scriptie kon ik nog niet naar voldoening uitwerken. Daarom ontwikkel ik nu samen met natuureducatiecentrum Duinpanne en drinkwaterwinningsbedrijf Aquaduin een educatieve wandeling. Natuurgidsen zullen klassen secundair op sleeptouw nemen om te ervaren wat verdroging precies doet met de natuur.”

De Klasseprijs komt met een reischeque. Een mooie bekroning van je werk?

Noah Fuhrmann: “Heel fijn, die komt van pas als we naar Nederland trekken. Er ligt zoveel mooie natuur net om onze hoek. Maar de Klasseprijs maakt me vooral blij omdat er in onderwijs aandacht is voor milieuproblematiek. Als leraar word je ook in beslag genomen door gelijke kansen, differentiatie, diversiteit … Milieu en klimaat verdwenen daardoor tijdens mijn jaren voor de klas wat op de achtergrond. Hoewel dat een belangrijk deel van me is. Ik ben blij dat ik dit via mijn scriptie toch kon tonen.”

Noah Fuhrmann, Educatieve master in de Wetenschappen en Technologie, afstudeerrichting Bio-Engineering (Ugent) won met zijn scriptie “Ontwikkeling van een STEM-project de 3de graad tso – Onderzoek naar effecten van grondwaterwinning op verdroging en vegetatie” de Klasseprijs 2022.

Femke Van De Pontseele