Lessen trekken uit afval en moestuinen

In Campus Unesco Koekelberg gaan ecologische keuzes en leren hand in hand. Enkele vierkante meters gras en een stapel houtblokken herbergen snel duizend soorten planten en insecten. In moestuinen is voortplanting meer dan theorie op papier. En afval wordt een studieobject in statistiek.

**Leraar biologie en chemie Jonas Jossels**: “Tuinieren op woensdagnamiddag is geen hype: veel leerlingen komen elke week terug.”

“Je komt op de uitgelezen dag, of misschien op een slechte: er ligt amper afval”, lacht leraar Jonas. Na weken grauw en grijs, kleurt de lucht boven Unesco Koekelberg blauw. We wandelen over de heuvelachtige speelplaats en de groene tribune langs het sportveld. In dit weer krijgt een speeltijd snel festivalallures. Maar daar hoorde tot een jaar geleden ook een berg vuilnis bij. Met een afvalwebsite en een tuinierend team verdween de rommel.

Pioniersplanten banen de weg

“5 jaar geleden verhuisden we van een grijze betonnen jungle naar een speelplaats met groene zones. Die was toen erg sober, vooral gras en bomen. Maar mijn collega’s wiskunde, aardrijkskunde en ik voelden een sprankeltje hoop. We smeedden plannen voor biodiverse zones op de speelplaats. Die zijn niet alleen ecologisch en mooi, ze leveren ook een schat aan didactisch materiaal.”

“We kregen snel een ecoteam bij elkaar van leraren en leerlingen die graag met hun handen in de aarde wroeten. We timmerden met de leerlingen vogelkastjes, oogstten en verspreidden zaden, verwijderden Japanse duizendknoop en legden een insectenweide aan. En we groeven een vijver bij de ingang van de school.”

“Het effect blijft. De kinderen van onze lagere school gluren elke dag over de omheining nieuwsgierig naar het water. Er vliegen libellen over, er schaatsen insecten over het wateroppervlak, het is nooit saai. Je hoopt dat je zo bij de allerkleinsten al een zaadje plant voor natuurbeheer.”

“De leerlingen van het secundair nodigen we uit voor eco-acties op woensdagnamiddag: samen een omgevallen boom verzagen tot een zithoek of een insectenweide, een moestuin en een frambozenhaag aanleggen. Biodiversiteit vraagt een paar jaar geduld: je begint met pioniersplanten, daarna volgen de meerjarige planten met taaiere stengels. Zo krijg je een opeenvolging van planten die hun eigen biodiversiteit meebrengen. Je nudget de natuur in een bepaalde richting, en uiteindelijk doet zij de rest.”

**Leraar Jonas**: “Onze vijver fascineert de kinderen van de lagere school. Misschien planten we zo bij hen een zaadje voor natuurbeheer.”

Duizend soorten wilde organismen

“Na het weekend struiken in bloei zien of de eerste frambozen ontdekken, is telkens wat kleine magie. Het is een dijk tegen de moedeloosheid die berichten over de klimaatopwarming soms teweegbrengen bij onze leerlingen. ‘We kunnen er toch niks meer aan doen.’ Als we dat fatalisme laten woekeren, worden ze niet alleen neerslachtig maar ook onverschillig. Met probleemoplossend denken en actie raak je wél ergens, willen we onze leerlingen meegeven.”

“Tijdens de les aardrijkskunde duiken we dieper dan de minimumdoelen rond klimaat. In de biologielessen determineren we al jaren planten en insecten. Met de leerlingen van de eerste graad trekken we daarvoor geregeld naar onze insectenweide. Daar maakten we van een omgevallen boom een stapel hout omringd door planten. In die omheinde cirkel vonden we onlangs de duizendste soort wilde organismen. Hoe we dat weten? Leerlingen identificeren en registreren alle soorten in de app Obsidentify.”

“Om die kaap te vieren, ontwierp de P.O.-leraar een logo: het Japanse teken voor duizend. We lasercutten het op hout en bedrukten er buttons mee die alle collega’s van het ecoteam trouw dragen. En voor Nederlands schreven leerlingen een gedicht over hun observaties in het groen. Tijdens ons Gala van de gouden Pen kozen we het beste gedicht per graad. Die brandden we op een houten plaat en hingen we op de campus.”

Afval in dalende curve, kennis in stijgende

Een leraar loopt met zijn klas naar de boomstammen voor een buitenles. “Kijk hier, een wilde zak chips”, grapt hij alsof hij een nieuwe soort ontdekt.

“Onze liefde voor de natuur sloeg niet automatisch op alle leerlingen over. Het afval tierde de eerste jaren tussen het gras. Leerlingen gaven in enquêtes aan dat ze een propere speelplaats belangrijk vinden, maar gooiden ondertussen wikkels, broodjeszakken en versleten balpennen op de grond, ook als de vuilnisbakken niet propvol zaten. Daarover preken, zette geen zoden aan de dijk. Daarom liepen we een professionaliseringstraject met Leefmilieu Brussel. We richten nu de spot op afval in onze lessen wiskunde en aardrijkskunde. En we meten de evolutie.”

“Elke klas raapt één week per schooljaar afval. Dat registreren ze heel gedetailleerd op onze afvalwebsite: gaat het om een verpakking van Capri-Sun of chips? Ze verzamelen het vuilnis in emmers en wegen het. De derdejaars gieten die data in grafieken voor het onderdeel statistiek van wiskunde. Met die schema’s gaan de eerstejaars aan de slag: ze maken een presentatie en geven die aan alle klassen. Hoe evolueert het soort afval en de hoeveelheid tijdens het schooljaar?”

“Leerlingen zinvol betrekken bij de cijfers achter het afval brengt op: de grote ravage op de hellingen langs het sportveld zien we niet meer. Ze nemen minder afval mee, denken wat vaker aan verpakkingsvrije alternatieven of ruimen meer op. Al blinkt er hier en daar nog folie van een koekje op de betonnen trappen.”

**Leraar Jonas**: “Bij wiskunde gieten we ons afval in grafieken.”

Massale composthoop

“We kijken ook verder dan onze tuin: we doen mee aan het VLINDER-project van UGent, dat het effect van hitte-eilanden in de steden onderzoekt. Enkele handige leerlingen bouwden de installatie met zonnepaneel op. En de leerlingen van de derde graad scherpten hun onderzoekscompetenties aan door het verbruik van ons schoolgebouw te berekenen. Tijdens #iktrekhetmijaan deden ze de meting nog eens over. Wat bleek: als we de verwarming wat lager zetten, besparen we al snel 500 euro per week.”

“Ons tuinierend team is geen hype, geen bevlieging die snel doodbloedt. Veel leerlingen komen elke week terug. De kracht ligt in onze vrijblijvende aanpak. Dat ze mogen komen en gaan wanneer ze willen, neemt druk weg. De vrijwilligers werken graag met levende materialen, doen nieuwe kennis en vaardigheden op. Hoe je van gebroken takken mooie takkenwallen maakt, een aantrekkingspool voor schimmels en insecten. En hoe je met een wadi het water van de campus terug in de grond infiltreert om het grondwater te voeden.”

“Volgend jaar gaan we van start met onze massale composthoop die je regelmatig moet omzetten. Misschien vragen we daarvoor nog eens een expert van Velt, zoals toen we pruimelaars leerden enten. Elke leerling van het team slaagde met brio voor zijn eerste ent-experiment. Die hulp van experten is een succesfactor. Veel natuurliefhebbers zijn dolenthousiast als ze hun kennis mogen delen. We krijgen gratis ondersteuning van organisaties en de gemeente, of kopen inzichten in tegen een klein, haalbaar bedrag.”

“Het hele project neemt soms tijd weg van mijn verbeterwerk. Maar als je de leerlingen bij de boomstammen plezier ziet maken en de vogels naar de nestkastjes ziet vliegen, ben je zo blij dat je voor dat stukje natuur op school zorgt. Op een betonnen speelplaats hoor je amper vogels, nu kan ik hun getjilp en gekwetter niet meer missen. Door hier even te komen zitten tijdens een springuur, laad ik me weer helemaal op.”

Femke Van De Pontseele