Verkiezingen 2024: “Burgerzin start met een open schoolklimaat”

© Alexandra Bertels

De Nieuwsbarometer 2022 en het Apestaartjaren-onderzoek 2022 brengen positief nieuws: jongeren zijn intrinsiek gemotiveerd om het nieuws te volgen én schatten de betrouwbaarheid ervan ook steeds minder op hun buikgevoel in. Ook De Ambrassade concludeert dat de jeugd wel degelijk politiek geïnteresseerd en geëngageerd is. Maar er is tegelijkertijd bezorgdheid, want het ontbreekt jongeren aan vertrouwen in de maatschappij omdat ze zich niet gehoord voelen. 

Hoe kan het onderwijs dat vertrouwen in de maatschappij sterken? Hoe de democratische bevlogenheid van jongeren aanwakkeren? “Duurzame democratische vorming steunt op stevige fundamenten: een open en veilig schoolklimaat dat aanzet tot wederzijds begrip, constructieve dialoog en participatie”, zegt onderzoeker aan het Vlaams Vredesinstituut Maarten Van Alstein. “Eens die fundering stevig is, bouw je veel makkelijker verder met dialoog, kritische zin, mediawijsheid en politieke kennis.” 

“In een open en veilig klimaat durven leerlingen hun mening uiten, ook als die afwijkt van de groep. Er is oprechte nieuwsgierigheid naar en respect voor elkaars mening: die uiten wordt aangemoedigd en gestimuleerd. Er wordt geluisterd, niet afgekapt of opgedrongen. Meningsverschillen vormen geen bedreiging, maar een verrijking.”

Hoe je jouw fundering stevig krijgt? Ga aan de slag met deze 4 tips van Maarten Van Alstein.

Een open en veilig klimaat: 4 tips

Tip 1: Start op tijd

“De burgerschapszin van je leerlingen aanblazen is een werk van elke dag, ook buiten de verkiezingsperiode om. Luisteren, je inleven, jezelf een mening vormen en aanvaarden dat niet iedereen die deelt: je kan het je leerlingen leren. Maar inzicht en vaardigheden vragen tijd en oefening. Verwacht dus niet plots alles van je leerlingen in het zesde middelbaar, maar bouw op. Werk met de hele school een lijn uit vanaf het basisonderwijs.”  

• Leer je kleuters ruzies uitpraten aan de win-wintafel.  
• Of leer ze luisteren naar elkaar tijdens de praatronde.  
• In de lagere school kan je overschakelen naar helder leren communiceren tijdens kindgesprekken. 

Tip 2: Creëer een hechte ploeg

“We associëren burgerschapsvorming nog te vaak met humane, levensbeschouwelijke of taalvakken. Maar eigenlijk biedt elk vak kansen. De projecten in praktijkvakken lenen zich bijvoorbeeld vaak meer tot samenwerking dan theoretische lessen PAV. Dat het een werk van de hele school is, zie je ook weerspiegeld in de eindtermen rond burgerschap: die zijn lang niet allemaal vakgebonden.”   

• Lees hoe praktijkleraar Koen aan een open en veilig klimaat timmert. 
• Ook als beleid speel je een belangrijke rol. 
• En hoe kunnen ouders hun steentje bijdragen? 

Tip 3: Grijp de kansen

“’Alle homo’s moeten dood.’ Of: ‘Vluchtelingen buiten!’ Conflicten en ongenuanceerde uitspraken kunnen je serieus van je melk brengen. Logisch dat je soms niet weet hoe erop te reageren. Maar goed reageren valt te leren. Al geldt ook hier: inzicht en vaardigheden vragen tijd en oefening. Ga extreme uitspraken en controversiële onderwerpen dus niet uit de weg. Grijp ze aan, open het gesprek. Maak van je klas en school een democratisch laboratorium waar leerlingen ervaren wat het is om in een democratie te leven.”    

• Uiteenlopende meningen in je klas? Het helikopterperspectief van leraar Stefanie leidt tot meer nuance. 
• Zorgt een conflict als Israël-Palestina voor onrust bij je leerlingen? Praat erover. 
• Doet iemand een extreme uitspraak? Begrens, maar nodig ook uit. 
• En jouw mening, denk je daar voldoende over na? Wees je bewust van (de valkuilen van) je eigen referentiekader. 

Tip 4: Blijf bouwen

“Is je fundering stabiel genoeg? Tijd om aan de rest van je democratische bouwwerk te beginnen. Inspiratie nodig?”

• Leraar Olivier metselt met mediawijsheid in het lager onderwijs.  
• Leraar Brecht plamuurt met kritisch denken in het secundair.  
• Filosoof Ruben Mersch schuurt met debat.  
• GBS De Kiem en Don Bosco Zwijnaarde verven met leerlingenparticipatie.