Zo heb je oog voor leerlingen uit een gescheiden gezin

Zowat elke klas telt leerlingen die leven in een gescheiden gezin. Onderzoekers Sarah Thys en Liesbet De Lepeleire van Arteveldehogeschool pleiten voor alerte ogen en oren op school. Hoe dat mét de ouders concreet en haalbaar wordt?

Meteen ontdekken hoe je als school en leraar ondersteuning kan bieden voor leerlingen die leven in een gescheiden gezin?

10 tips voor een scheidingsvriendelijk schoolbeleid
10 tips hoe je een scheidingsvriendelijke leraar kan zijn

Waarom zou je als school scheidingsvriendelijk werken?

Sarah Thys, onderzoeker Arteveldehogeschool in opleiding kleuteronderwijs: “1 op de 4 leerlingen leeft in een gescheiden gezin. Die leerlingen zitten in jouw klas en hebben het vaak (tijdelijk) moeilijk: om afscheid te nemen van hun gezin zoals dat bestond, maar soms ook van hun school, hobby, ouderlijk huis en grotere familie. Die opeenstapeling van verlieservaringen komt met een proces van rouw. De school als veilige en vertrouwde omgeving is voor die leerlingen van onschatbare waarde. Ze kunnen er steun vinden om met die nieuwe context om te leren gaan.”

Wat is de impact van een scheiding op kinderen en hun schoolloopbaan?

Liesbet De Lepeleire, onderzoeker Arteveldehogeschool in opleiding toegepaste psychologie: “Het is niet de scheiding zelf, maar de ‘bijproducten’ die het welzijn van een kind kunnen beïnvloeden: spanning en getouwtrek, minder goede relaties (bijvoorbeeld tussen het kind en een ouder), een ouder die (tijdelijk) minder goed functioneert thuis en minder betrokken is, financiële zorgen …”

Experten Liesbet De Lepeleire en Sarah Thys — **Liesbet De Lepeleire**, onderzoeker (links): “Het is niet omdat de ouders van een leerling scheiden dat die leerling sowieso slechter presteert.”

“Recent onderzoek toont aan dat een scheiding ook de leerprestaties negatief kan beïnvloeden. Kinderen lopen gemiddeld iets minder dan een half schooljaar achter na een scheiding. Onderling zien we wel grote verschillen. Sommigen scoren heel laag, anderen heel hoog op de onderzochte indicatoren.”

Welke factoren maken het de leerlingen uit een gescheiden gezin zo moeilijk?

Sarah Thys: “Tijdens ons onderzoeksproject ‘Family Solidarity 2.0’ vroegen we 12-plussers naar de effecten van de scheiding. Wat ze vaak antwoorden: ‘Ik kan me moeilijk concentreren in de klas en ben snel afgeleid omdat ik me zorgen maak’, ‘Het lukt me niet om me op te laden voor schoolwerk’, ‘Door de 2 huizen waar ik nu woon, vind ik het lastig om in orde te zijn met mijn schoolspullen’. De bekende jongvolwassenen die voor de podcast Split over de scheiding van hun ouders getuigen, bevestigen dat.”

Op welke manier ervaren leerlingen van een gescheiden gezin die spanning?

Liesbet De Lepeleire: “Een scheiding kan knagen aan de eigenwaarde en het zelfvertrouwen van kinderen. Vooral jonge kinderen voelen zich vaak schuldig: ze worstelen ermee loyaal te blijven aan beide ouders. Je hebt zelfs leerlingen die de thuissituatie proberen te compenseren door de zorgen van hun ouder(s) op te vangen of te dragen.”

“Daarnaast daalt soms de thuisbetrokkenheid van de ouder(s). Opeens zijn er heel wat balletjes in de lucht te houden. Zo mist een ouder al eens de bedtijd van een kind, vergeet die te checken of de huistaak gelukt is of komt het eten minder vlot op tafel. We weten uit onderzoek dat een daling van die thuisbetrokkenheid van ouders het gevoel van erbij te horen op school bij een kind doet verminderen.”

“Positief is dat kinderen veerkrachtig zijn. De meeste kinderen hebben 2 tot 3 jaar nodig om zich aan te passen aan hun nieuwe situatie. Bij 1 op de 4 zien we langetermijneffecten bij het kind. Maar dat komt omdat de bijproducten van de scheiding niet stabiliseren.”

onderzoeker Sarah Thys — **Sarah Thys,** onderzoeker: “Begrip tonen voor de emotionele rollercoaster betekent heel wat voor de leerling.”

Verloopt zo’n proces anders bij jonge tegenover oudere kinderen?

Sarah Thys: “Hoe een kind de scheiding van zijn ouders beleeft, is heel persoonlijk en hangt niet af van de leeftijd. Cijfers uit Nederland tonen aan dat de grootste groep tussen 4 en 12 jaar oud is op het moment dat hun ouders uit elkaar gaan. Een leraar lager spendeert veel tijd bij de leerlingen en kan de thuissituatie beter leren kennen: tijdens het toezicht, onderweg naar het zwembad, tijdens een kindgesprek of oudercontact …”

Liesbet De Lepeleire: “Maar ook in het secundair blijft het belangrijk om samen te ‘waken’. Zeker over eerstejaars. Want hun voorspelbare, gestructureerde en veilige omgeving van de lagere school valt weg. De kans op eenzaamheid vergroot. Hun plek vinden verloopt soms moeizaam. Maak duidelijk bij wie die jongeren terechtkunnen: bij de klastitularis, de leerlingenbegeleider, of kunnen ze zelf een vertrouwenspersoon kiezen? En misschien kan de L.O.-leraar kort polsen hoe het gaat tijdens de wandeling naar de sporthal?”

Wat kan en mag de taak van een leraar of school zijn?  

Sarah Thys: “Scheidingen zijn complex. De onderliggende gezinsdynamiek ontrafelen is niet jouw taak. Raak je verstrikt in een conflict rond schoolse beslissingen? Of vraagt een ouder de school om informatie over het kind terwijl het verblijft bij de andere ouder? Durf in een conflictsituatie grenzen stellen en blijf neutraal. Als het kind op dat moment in de buurt is, breng je het naar een veilige plek. En dring bij de ouders aan om de onenigheid buiten de school op te lossen.”

Hoe maak je werk van een scheidingsvriendelijk schoolbeleid? 10 tips

Investeer in een inclusief gezinsbeleid waar elke ouder zich welkom voelt en durft aan te kloppen met een vraag of zorg. In Nederland gieten sommige scholen wederzijdse afspraken in een scheidingsprotocol. Zo’n kader brengt rust en duidelijkheid voor zowel het kind, de ouder(s) als de school zelf.
Informeer telkens beide ouders over het schoolleven van hun kind. Ook de wet zegt dat elke ouder het recht heeft op informatie over schoolgerelateerde zaken, tenzij de rechtbank daarover een andere uitspraak doet. Check of elke ouder een login heeft op je digitale platform. Ontvangt elke ouder je nieuwsbrief, mails, briefjes …? Bied je ook de optie aan om de schoolfactuur in 2 te splitsen?
Bel over een urgente boodschap beide ouders op. Een leerling die ziek is of het schoolreglement heeft overtreden? Zo help je spanning vermijden over wie wat wanneer wel of niet weet.
Voorzie het rapport in tweevoud. Zo kan het kind bij beide ouders hierover in gesprek gaan.
Zijn er klasgroepen waarvan de ouders in verbinding staan via een WhatsApp-groep? Pols kort aan het begin van het schooljaar, bijvoorbeeld tijdens het infomoment, of alle ouderfiguren die optie kennen. Of tip dat elke ouder beheerder van de groep is. Zo kan iedereen vlot toegang geven en krijgen.
Hou bij een nieuwe inschrijving rekening met de gescheiden context. Haal inspiratie uit dit inschrijvingsformulier. Een nieuwe leerling mag je inschrijven als slechts 1 ouder aanwezig is. Stuur je de afwezige ouder een bevestiging? Zo toon je vanaf de start dat je beide ouders wil betrekken. Is er onenigheid over de school- of studiekeuze? Dan moet de school de inschrijving weigeren. Alleen leerlingen van 12 jaar of ouder kunnen mee beslissen in geval van onenigheid.
Is er een plusouder die een rol opneemt bij de opvoeding? Vraag ook die contactgegevens als de leerling en beide ouders zich daar goed bij voelen. Denk na of het mogelijk is om ook plus(groot)ouders uit te nodigen voor een toonmoment, feest … op school. Overweeg bij vader-, moeder- of ouderdag of een attentie voor de plusouder mogelijk én wenselijk is.
Sensibiliseer de ouders om de school up-to-date te houden over de verblijfsregeling. Herinner hen aan het begin van het schooljaar om een verhuis, nieuwe partner, wisseldag of … te melden aan de school. Vermeld ook waarom je dat belangrijk vindt: ‘We willen alle betrokken ouderfiguren op de hoogte houden van het schoolleven van elke leerling.’
Verzeilt je school in onenigheid of spanning tussen gescheiden ouders? Alle ouders denken graag mee in het belang van hun kind. Dus verschuif de focus naar het functioneren en welbevinden van het kind. Waak over de boodschappen die je meedeelt, vermijd dat die het conflict doen aanwakkeren. 
Breng de mogelijke hulplijnen die je kan inschakelen in kaart. Welke (lokale) initiatieven en contactpersonen kennen je school en kan je makkelijk en vlot contacteren?

Hoe ben je een scheidingsvriendelijke leraar? 10 tips

Heb extra oog voor leerlingen in een scheidingssituatie. Niet elke leerling heeft het moeilijk, maar de leraar die vraagt hoe het gaat en inzet op een veilige klassfeer doet elk kind deugd.
Bied een luisterend oor. Denk niet in de plaats van het kind, maar laat het zelf vertellen. Erken dat het niet makkelijk moet zijn, blijf eerlijk en stel gerust. Vertel dat de nieuwe situatie gaat wennen. Tip een boek over scheiding op hun maat. Ook de gesprekskaarten van Scheidingskoffer geven je gespreksstof.
Vraag de leerling of en hoe die ondersteuning wenst. Wil die erover praten tijdens een klasgesprek en kan je daarbij helpen? Misschien bespreekt die de situatie liever met vrienden? Check of er een lotgenoot wil praten. Niemand nabij? In dat geval kan je Awel of een buddy via vzw Kans (Kinderen Adviseren Na Scheiding) tippen.
Ken de verblijfsregeling. Bij leerlingen die moeite hebben met hun nieuwe structuur, kan je polsen of het kan helpen om de verblijfsregeling zichtbaar te maken: in de klas, in hun agenda, via een boekentaskaartje … Zo helpt het jou om op de wisseldag begrip te tonen voor vergeten boeken of sportgerief. En vermijd je dat je onbedoeld een moeilijke dag nog verzwaart.
Organiseer het oudercontact dubbel wanneer dat de beste optie blijkt. Dat is zeker niet nodig bij alle gescheiden ouders. Na verloop van tijd kan je nagaan of het opnieuw met beide ouders kan. Bij twijfel kan je de leerling ook om advies vragen: hoe kunnen we het oudercontact op de beste manier organiseren voor jou en je ouders? Wie weet willen ze er heel graag een plusouder bij?
Hoe moeilijk dat soms ook is, blijf neutraal en onpartijdig. Erken de loyaliteit die een leerling heeft voor beide ouders. Ook wanneer het met een loyaliteitsconflict worstelt en niet weet of het nog van beide ouders mag houden.
Spreek de leerling nooit aan op zaken waarvoor de ouders verantwoordelijk zijn. Scheiden kan gezinnen arm(er) maken. Spreek niet de leerling maar de ouder(s) aan over een onbetaalde schoolfactuur.
Sta even stil bij jouw verwachtingen. Ga je ervan uit dat beide ouders het rapport kunnen ondertekenen, dat elke leerling de volgende dag een atlas bij heeft, als held verkleed naar school komt …? Probeer realistische verwachtingen te hebben, rekening houdend met de gezinscontext van elke leerling.
Worstelt een leerling met sombere gedachten, probeert die zich sterk te houden, is die opvallend stil, lichtgeraakt of opstandig? Vraag collega’s of hun iets verontrustends opgevallen is en informeer de ouders.
Schakel externe hulp van het CLB in wanneer de situatie je petje te boven gaat en je in de thuissituatie verwaarlozing of geweld vermoedt.

Sarah Thys en Liesbet De Lepeleire werken mee aan Scheidingskoffer, een portaalsite die ook onderwijsprofessionals helpt om zich te positioneren bij scheidingscontext.

Cherline De Maeght