“Toestelwijsheid is een cruciale vaardigheid”
Lieven De Marez,
professor media, innovatie en communicatietechnologie
Specialist
Smartphone op school: “Werk aan toestelwijsheid én regels”
Steeds meer scholen verstrengen de regels rond smartphones. Expert Lieven De Marez: “Goed dat scholen voor een duidelijke aanpak kiezen. Maar leerlingen hebben ook nood aan toestelwijsheid.”
© Jasper Van Gestel
Lieven De Marez, professor media, innovatie en communicatietechnologie (UGent) “15 jaar geleden kon je moeilijk voorspellen in welke mate smartphones ons leven vandaag zouden bepalen. Ook scholen wisten niet wat er op hen afkwam. Smartphones mondjesmaat toelaten op de speelplaats en ze benutten in de les? Een verdedigbare keuze. Maar leerlingen blijken vaak niet in staat om met die vrijheid om te gaan. En dus stellen veel scholen zich terecht de vraag welke plek de smartphone nog moet krijgen.”
Fluiten scholen de smartphone terug?
Lieven De Marez: “Ik merk hoe de roep om strengere regels steeds luider klinkt. Bij alle betrokken partijen. Leraren moeten te vaak ingrijpen en zien hoe hun leerlingen slag om slinger afgeleid worden. De Digimeter toont dat een stijgend aantal leerlingen zich afhankelijk noemt. En ouders voelen zich onmachtig om het smartphonegebruik van hun kinderen aan banden te leggen.”
“Goed dat we het debat ten gronde voeren. Dat zie je ook in onze buurlanden. De Franse overheid legde een algemeen verbod op. In Nederland moet elke school in haar beleid duidelijk aangeven in welke situaties ze smartphones tóch toelaat. We komen collectief tot het besluit dat onze kijk op smartphones wellicht naïef was. En dat jongeren – en niet enkel zij – er in hun eentje niet in slagen om aan de verleidingen te weerstaan.”
Smartphonebeleid: welke keuzes maak jij?
3 scholen, 3 keuzes: Maarten, Sara en Wouter doen het smartphonebeleid van hun school uit de doeken.
Waarom is er in Vlaanderen geen smartphoneverbod op school?
Lieven De Marez: “In Vlaanderen bepalen scholen dat vanuit de vrijheid van onderwijs. We zien steeds vaker de keuze voor een strengere aanpak, en zelfs voor een verbod. Daar valt iets voor te zeggen: een volledig verbod is alvast beter dan een gedoogbeleid. Want de impact van die constante afleiding is groot, vooral op leerlingen met een minder sterke achtergrond. Focus is het nieuwe IQ. Wie afgeleid wordt door zijn smartphone, kan niet aandachtig zijn. En wie niet aandachtig is, kan niet leren.”
“Toch is een algemeen smartphoneverbod op school geen duurzame oplossing. Je onderdrukt het probleem tijdelijk, en dus krijg je een waterbedeffect. Gaan alle remmen los na de laatste bel, dan lijdt het schoolwerk daaronder. En wat als studenten in het hoger onderwijs hun mobieltje consequent voorrang geven op de cursus die ze moeten blokken? Als mensen op de werkvloer eindeloos scrollen, of in het verkeer steevast afdwalen naar hun scherm?”
“Toestelwijsheid is een cruciale vaardigheid in onze huidige maatschappij. Om goed te functioneren, moet je je smartphonegebruik zelf onder controle krijgen. Anders is de impact op je persoonlijke én professionele leven enorm. En dus kan de school niet anders dan haar rol opnemen.”
Toestelwijsheid: wéér een taak in het al overvolle mandje van de leraar?
Lieven De Marez: “We kunnen dit probleem niet negeren. Maar iedereen moet mee in bad. Ook ouders, ook leerlingen. Ouders zijn vaak vragende partij voor een volledig verbod. Uit onmacht, omdat het thuis uit de hand loopt en ze niet weten hoe ze die situatie kunnen keren. Na schooltijd is het hun verantwoordelijkheid om hun kind op te volgen. Veel jongeren willen minder afhankelijk zijn van hun mobieltje. Maar zonder hulp lukt dat vaak niet.”
“Ik trek vaak de vergelijking met een hond. Die richt je af: niet op tafel, niet in de slaapkamer. En niet tegen je opspringen als je met de buurman praat. Met smartphones lukt ons dat niet. Of ik nu een lezing geef voor leraren, leerlingen of ouders: bij dit verhaal knikken veel mensen instemmend.”
Informeren alleen volstaat niet?
Lieven De Marez: “Om gedrag te veranderen, moet je ook confronteren. De app My Mobile DNA monitort je gedrag en houdt je een spiegel voor. Welke apps open ik het vaakst, hoe beland ik bij de volgende app, wanneer dwaal ik af? Je past je gedrag pas aan als je je ervan bewust wordt. Net zoals in het verkeer: als de snelheidsmeter flikkert, gaan de meeste chauffeurs trager rijden.”
“Zo beland je bij de laatste stap, leren doseren. Hoe je zorgt voor tijdsblokken zonder afleiding: meldingen uitschakelen, je smartphone uit het zicht leggen wanneer je focustijd nodig hebt, een tijdverslindende app verwijderen.”
“Dat is een leerproces. Bied leerlingen ondersteuning, bouw die stapsgewijs af. Zo kan je voor jonge leerlingen de smartphone volledig bannen, in de tweede graad het toestel tolereren tijdens de middagpauze en in de derde graad de gsm-hotels afschaffen op voorwaarde dat de smartphone niet ongevraagd uit de boekentas komt.”
“Regels die onduidelijk zijn of niet gehandhaafd worden, leiden tot conflicten en misbruik. Weerstand is normaal wanneer je regels aanpast en verstrengt. Maar als ze helder en controleerbaar zijn, beweegt de meerderheid van de mensen mee. Dan kan je makkelijker optreden tegen leerlingen die nog steeds niet aan hun smartphone kunnen weerstaan. Net zoals die snelheidsduivels in het verkeer: binnen een trajectcontrole halen de meesten hun voet van het gaspedaal. En wennen ze uiteindelijk aan die lagere snelheid.”
© Jasper Van Gestel
3 tips voor een solide smartphonebeleid
Tip 1. Kies voor maatwerk
Lieven De Marez: “Vaststelling: in de eerste graad zijn leerlingen enorm gevoelig voor de afleiding van hun smartphone. Net op een leeftijd waarop ze zich langere tijd moeten leren focussen. Maar je wil wel zesdejaars afleveren die zelf in staat zijn om met die verleidingen om te gaan. Dus is een verticale leerlijn niet meer dan logisch: een strikte aanpak die versoepelt naarmate leerlingen klaar zijn voor meer zelfstandigheid.”
“Een verbod op de speelplaats voor eerstejaars lukt niet als ze die ruimte delen met oudere leerlingen. En sommige doelgroepen zijn sterker in zelfregulatie dan andere. Maak gedragen keuzes die voor jouw school werken. En die bij voorkeur voor iedereen gelden. Een verbod op smartphones op de speelplaats? Prima, maar dan mag de leraar die toezicht houdt, zijn toestel ook niet bovenhalen. Tenzij je leerlingen duidelijk maakt wanneer je een uitzondering op de regel maakt. Anders blijft je beleid dode letter en een bron van frustratie.”
Tip 2. Anticipeer op praktische problemen
Lieven De Marez: “We gebruiken onze smartphone voor veel meer taken dan we soms beseffen: 2-factor-authentificatie op toestellen of bepaalde apps, als uurwerk of om op ons lessenrooster te spieken naar welk lokaal we moeten. Natuurlijk valt dat op te lossen, maar onderschat niet dat leerlingen en jonge collega’s nooit bewust een tijdperk zonder smartphones meemaakten. Wie altijd al een gps volgde, kan zich eenvoudigweg niet voorstellen dat je ook met een wegenkaart de weg vindt.”
“Hoe laten we weten dat een les plots wegvalt? Hoe registreren we afwezigheden? Vertellen we ouders expliciet dat ze naar het secretariaat moeten bellen als ze hun kind willen bereiken? Printen we de lessenroosters, hebben we toch een papieren agenda nodig? Hangen we een klok in elk lokaal? En is ons aanbod tijdens de middagpauze wel voldoende als we beslissen om die schermvrij te maken? Zoek vóór je de regels wijzigt een antwoord op die vragen .”
Tip 3. Vergeet de laptop niet
Lieven De Marez: “Sinds de Digisprong gaat ook de laptop met de aandacht van je leerlingen lopen. Zonder duidelijke afspraken neemt die de rol van de smartphone over. Mogen leerlingen op hun laptop notities maken tijdens de les? Vanaf welke leeftijd? In welke mate zet je monitoringsoftware in, welke websites blijven achter de firewall?”
“Wat mij nuttig lijkt: een aandachtsrapport dat leerlingen toont in welke mate ze al zelfstandig kunnen focussen. Confronteren om te leren doseren: hoe vaak surfen ze tijdens de schooluren naar andere websites? Wanneer? Hoe lang? Met de juiste plugin moet dat technisch haalbaar zijn, zónder extra werkdruk voor de leraar. En met heldere afspraken past het ook netjes binnen de GDPR‑richtlijnen.”
Aan de slag met je smartphonebeleid? Check de wegwijzer voor schoolbeleid van Kenniscentrum Digisprong.
De app MobileDNA vind je in de Android App Store. Voor iPhone vind je heel wat info in de app ‘Schermtijd’.
Deze zelftest helpt je leerlingen om na te denken over hun smartphonegebruik én geeft tegelijk heel wat info mee.
Voeg dit artikel toe aan je bewaarde artikels
Log in om te bewaren
Laat een reactie achter