“Zonder leraren geen democratie”

© Photo News / Jan De Meuleneir

“Heel veel jongeren verschijnen helaas onvoorbereid aan de start van het democratische proces. Niet elke ouder is in staat om zijn kind op die taak voor te bereiden. Wie die ongelijkheid kan uitwissen? Zoals zo vaak: de leraar. Een stevige kluif, want dat vraagt kennis van ons politiek systeem en van de actualiteit, en de vaardigheden om een discussie te modereren en je neutraal op te stellen.”

Niet elke leraar staat te springen om politieke thema’s aan te snijden in de klas. Begrijp je dat?

“Dat politieke kluwen is echter niet de hoofdreden voor leraren om politiek te mijden. Het maatschappelijk debat polariseert, en dat voel je ook in de klas. Als volwassenen er steeds minder in slagen om respectvol van mening te verschillen, als sociale media veranderen in bubbels van het eigen grote gelijk, hoe kan je dan van jongeren verwachten dat ze constructief debatteren met leeftijdsgenoten? En kan je van leraren vragen dat ze zich in dat mijnenveld wagen?”

Debat in de klas?

Hoe laat je leerlingen in discussie gaan over complexe thema’s als klimaat of migratie? Filosoof Ruben Mersch toont in het Sint-Guido-instituut in Anderlecht hoe je dat aanpakt. Bekijk de video.

En toch is net dat de taak van de leraar, vind je?

“Zien ze politici bekvechtend over het scherm rollen, dan zeggen mijn eerstejaarsstudenten soms: ‘Wat is er mis met 1 sterke leider? Iemand die snelheid maakt en knopen hakt, zonder steeds compromissen te moeten sluiten?’ Dan denken we door over de gevolgen. Negeer je de stem van de minderheid vanaf dat moment gewoon? En wat als die minderheid bij de volgende verkiezingen de meerderheid wordt en jóuw overtuigingen aan de kant schuift?”

“Jongeren staan open voor meer radicale oplossingen. En zijn misschien meer vatbaar voor zwart-witdenken. Als leraar kan je hen tonen dat de wereld vol grijstinten zit. En dat je met compromis meer bereikt dan met conflict. We vinden het vanzelfsprekend dat we in een democratie leven. Maar die democratie staat altijd onder druk. Dat merk je vandaag ook: Trump in Amerika, dichter bij huis Orban, Meloni en Wilders. Populistische boodschappen hebben succes. Bij de extremen, maar net zo goed bij partijen van het midden.”

Is de democratie gered als we leerlingen overtuigen om te gaan stemmen?

“Het grootste gevaar voor de democratie is de democratie zelf. Democratisch verkozenen die de media manipuleren en muilkorven, zodat er geen kritiek meer klinkt op hun beleid. Die de rechterlijke macht in twijfel trekken wanneer de rechtbank hen terugfluit. Die bepalen welke boeken je wel en niet mag lezen, of opleggen wat je als leraar in de klas kan vertellen over thema’s zoals gender. Vergis je niet: dat gebeurt vandaag al op sommige plekken in Europa.”

“Als leraar stut je de democratie door jongeren te leren dat vrijheid van meningsuiting een basisrecht is. Ook wanneer die mening afwijkt. Ook wanneer hun mening botst met die van anderen. In tijden van verkiezingen wordt dat heel expliciet, met stemtesten en verkiezingsprogramma’s. Maar in onze samenleving duiken elke dag thema’s op waarover je respectvol van mening kan verschillen.”

“Bied je jonge mensen die oefenkansen, dan leren ze ook begrijpen hoe het voor politici is. En beseffen ze dat ze zelf ook aan politiek doen wanneer ze discussiëren over de keuzes die we als gemeenschap maken.”

Een kliklijn om woke leraren te rapporteren, fel protest tegen seksuele voorlichting: wagen leraren zich in de vuurlinie?

“In een ideale wereld volg je vormingen en bereid je je in alle rust voor op die taak. Dat is helaas niet haalbaar in tijden van lerarentekort. Maar met de steun van je collega’s kan veel. Wie durft in de klas een vurige discussie in goede banen leiden? Wie slaagt erin om ons politiek systeem helder uit te leggen? En wie gaat in dialoog met verontwaardigde ouders?”

Moet het altijd zo zwaar zijn? Of zit democratie ook in de kleine dingen?

“Ik kom zelf uit een onderwijsnest: mijn moeder was leraar, ik geef al 30 jaar les aan mijn studenten. En mijn dochter staat voor een superdiverse klas in een Kortrijks schooltje: een groep 7-jarigen van over de hele wereld, die van thuis sterk uiteenlopende overtuigingen meekrijgen. En toch gaat ze onderwerpen zoals religie niet uit de weg. In de klas leren ze elkaars religieuze feesten kennen, brengen ze respect op voor andere gewoontes, leren ze verschillen waarderen. Waar kinderen dat leren, daar kiemt democratie. En daar maken leraren het verschil voor de wereld waarin wij leven.”