“U-vorm of rijtjes: wat is de beste klasopstelling?” 

Jo Tondeur, lerarenopleider VUB en expert instructional design: “De leeromgeving wordt wel eens ‘the third teacher’ genoemd. ‘The first teachers’ zijn je ouders, de ‘second teacher’ is je leraar. Maar ook je omgeving of klaslokaal speelt een actieve rol. Hoe leraren daarmee omgaan, varieert. Er zijn grofweg 3 types leraren: een eerste groep heeft geen besef van de impact van de klasopstelling. Een tweede groep is zich wel bewust van de impact van de fysieke leeromgeving op het leren, maar weet niet hoe je die moet vormgeven. De derde groep gaat effectief met de omgeving aan de slag in functie van het leerdoel.” 

Jo Tondeur: “Dat hangt echt van je doelen af. Denk eerst na: wat wil ik bereiken met mijn leerlingen? Afhankelijk daarvan stel je banken op. Een frontale opstelling met rijen bevordert de concentratie als leerlingen individueel aan een taak moeten werken, volgens Kennisrotonde. In rijtjes kunnen kinderen beter volgen als jij een oefening aan het bord voordoet of theorie uitlegt. Meer controle als leraar, minder opties voor actieve werkvormen.”  

Jo Tondeur: ”Die minuten win je terug als je daarna efficiënter kan lesgeven. Tijdverlies – sleuren met zware banken – houdt leraren tegen of ze roepen gebrek aan ruimte in. Maar ik zie een kentering: steeds meer scholen kopen flexibel meubilair aan: lichte stoelen en tafels die je makkelijk verplaatst.”

“In mijn favoriete klas aan de universiteit hebben alle stoelen wieltjes en een tafeltje. Naargelang het lesdoel zetten de studenten hun stoel in een bepaalde opstelling. Ik geef een korte instructie (frontaal), we bespreken een onderwerp via een onderwijsleergesprek (U-vorm), de studenten werken vervolgens in groepjes (eilandjes). Bekijk die kleine herinrichting als een bewegingstussendoortje dat hun brein even zuurstof geeft. En met een beetje oefening wordt het snel routine.” 

“Heb je die middelen en hypermodern meubilair niet, steek dan tennisballen onder de poten van stoelen en tafels. Dan gaat het schuiven sneller en geruislozer. Je hoeft je klas ook niet om de 20 minuten te verbouwen. Misschien kan je alles laten staan en verkas je voor groepswerk naar het open leercentrum of richt je op school 1 ruimte in met flexibel meubilair. Dan win je ook tijd. Of geef eens les op locatie. Mijn leerstof over het belang van de klasinrichting bijvoorbeeld geef ik in het ABC-huis.” 

 “Nu zet een bepaalde opstelling of meubilair je nooit helemaal vast. Banken in rijtjes betekenen niet dat de leraar voortdurend doceert. In een lagere school vertelde een leraar hoe belangrijk de blik naar het bord is om te leren lezen en schrijven. Hij zet de banken dus frontaal in rijen: iedereen heeft goed zicht op het bord. Maar in zijn graadklas koppelt diezelfde leraar een leerling van het eerste leerjaar geregeld met een leerling van het tweede die achter hen zit. Zo laat hij de leerlingen per 2 werken.” 

Jo Tondeur: “Voor een onderzoeksartikel liet ik leraren op pensioen 3 grondplannen tekenen: 1 van hun eerste en laatste klas en 1 in het midden van hun carrière. Een leraar had in de jaren 60 nog 45 leerlingen in de klas. Ze zaten altijd in rijtjes met de kachel in het midden. In de loop der jaren werd zijn klasgroep kleiner en evolueerde hij naar een U-vorm. Hij zag al hun gezichten, en ook de leerlingen zagen elkaar. Zo kon hij zijn droomklas waarmaken: Ideaal om zijn leerlingen met elkaar in gesprek te laten gaan. Al is de U-vorm is niet perfect om samen te werken, omdat je naast elkaar zit.” 

Jo Tondeur: “De digitale omgeving en de fysieke versterken elkaar. De ‘design thinking’ van je les draait eigenlijk rond 5 elementen: het ontwerp van je leeractiviteit, de fysieke en/of digitale leeromgeving, de technologieën die je gebruikt én je organisatie.”  

Jo Tondeur: “Zeker als je het leerlingen zelf vraagt. Die worden vaak niet gehoord over hun klasopstelling. Voor ons onderzoek mochten ze hun ideale klas tekenen. Daar stopten ze veel technologie in. Die ontbrak wanneer leraren hun ideale klas schetsten. Wij vroegen leerlingen ook welke vaardigheden voor later zij belangrijk vinden. Creativiteit, samenwerken en digitale geletterdheid staan hoog op hun lijstje. ICT is volgens de leerlingen onontbeerlijk voor de 2 andere vaardigheden.” 

“Soms vraagt een specifieke context meer ICT-gebruik. Minderjarige topsporters die vaak in het buitenland trainen, hebben een online ruimte nodig om kennis uit te wisselen. Of ze verwerken lessen eerst digitaal. Als ze daarna terug samen in de klas zitten, gaan ze samen in interactie. Maar ook in een gewone context heeft blended learning troeven. Het kan leerlingen helpen om hun leerproces te reguleren. En ze leren werken in een online context.”

Jo Tondeur: “Om ook eens los te breken uit klassieke instructieruimtes, denk je het best op schoolniveau. In basisschool Hippo’s Hof zitten leeftijdsgroepen samen aan het begin van de dag. Dat kringmoment vindt plaats in een grote ruimte op de tussenverdieping. Daarna verhuizen de leerlingen naar eilandjes waar ze in niveaugroepen werken.”

“In secundaire school RHIZO zagen we een zaal met kleine hubs, doorsnedes met computerschermen waar de leerlingen groepswerk kunnen doen. De leraar ziet alle schermen. Scholen die rond projecten werken, hebben vaak een forum waar je maquettes kan opstellen. Daar moet je gordijnen voorzien, zodat leerlingen hun presentatie kunnen beamen.”
“Met onze inspiratiegids voor klasinrichting en scholenbouw koppel je doelen aan ruimtelijke oplossingen. Je staat ervan versteld voor hoe weinig geld je een kale zaal kan omtoveren tot een moderne leeromgeving.”