Hoe motiverend geef jij les? Aan de slag met het Leraarkompas

Wanneer hou je leerlingen bij de hand, wanneer geef je hen het stuur? Motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste: “Het samenspel tussen autonomie-ondersteuning en structuur is een zoektocht voor elke leraar. Het Leraarkompas helpt je om motiverend les te geven. En niet door te slaan in chaos of controle.”

Aan de slag met het Leraarkompas

Download hier het Leraarkompas (A4/pdf)

Maarten Vansteenkiste: “Met deze reflectietool breng je in kaart hoe motiverend jij lesgeeft. Het Leraarkompas vertrekt vanuit het ABC van Autonomie, verBondenheid en Competentie. Een veilig klasklimaat, eigenaarschap binnen een duidelijk kader en een uitdagend maar haalbaar pakket: die 3 basisbehoeften heeft elke leerling nodig om tot leren te komen.”

“2 assen verdelen het Leraarkompas in 4 leraarstijlen. De verticale as geeft weer hoe sturend je aanpak is. De horizontale as vertelt hoe motiverend je handelt. Je aanpak is motiverend als je het ABC van je leerlingen ondersteunt. Ondermijn je het ABC, dan is je aanpak demotiverend.”

“Elke leraar hanteert een mix van verschillende stijlen doorheen zijn lessen. Toch herken je wellicht meer van jezelf in een bepaalde stijl. Hanteer een mix van autonomie-ondersteuning en structuur om je leerlingen maximaal te motiveren. Schiet je door in controle of chaos, probeer dan op te schuiven naar een aanpak die het ABC van je leerlingen wél ondersteunt.”

Hoe gebruik je het Leraarkompas?

In je eentje

Scheur deze fiches uit en schat in waar de voorbeelden uit de klas zich op het Leraarkompas bevinden.

Bekijk de sterktes of valkuilen van elke aanpak en ontdek hoe je van een ABC-ondermijnende situatie naar een ABC-ondersteunende aanpak kan bewegen.

Haal je situaties voor de geest waarin je er niet in slaagde om je leerlingen te motiveren. Reflecteer over je eigen aanpak en ga na hoe je die kan bijsturen.

Samen met collega’s

Doorloop stap 1 tot 3 van ‘in je eentje’. Noteer op post-its enkele situaties waarbij jij er niet of net wel in slaagde om je leerlingen te motiveren.

Bespreek samen deze situaties en je reactie erop. Situeer die op het Leraarkompas.
Vraag je af waar de valkuil ligt of hoe je met een ABC-ondersteunende aanpak de motivatie van je leerlingen kan versterken.

Maarten Vansteenkiste: “Er is wel een belangrijke nuance bij de termen ‘autonomie-ondersteuning’ en ‘structuur’. Die 2 stijlen worden soms als tegenpolen voorgesteld, gelinkt aan een discussie die al heel wat stof liet opwaaien: de keuze voor directe instructie of voor zelfontdekkend leren.”

“Structuur wordt dan in één adem genoemd met directe instructie, terwijl bij autonomie-ondersteuning al snel de link met zelfontdekkend leren opduikt. De karikatuur in het debat is nooit veraf: wie inzet op zelfontdekkend leren, laat leerlingen aan hun lot over, waardoor de onderwijskwaliteit keldert. Wie directe instructie aanhangt, degradeert onderwijs tot eenrichtingsverkeer en ontneemt leerlingen elke zin tot leren.”

“Wanneer je die discussie vanuit het ABC bekijkt, dan wordt in dit debat autonomie als zelfstandigheid ingevuld. Zelfontdekkend leren ondersteunt dan de zelfstandigheid van leerlingen, terwijl directe instructie er haaks op staat. Maar vanuit het ABC staat autonomie niet voor zelfstandigheid maar voor iets wat je doet uit vrije wil, uit overtuiging.”

“De valkuil van zelfontdekkend leren is dat leerlingen zich gedwongen voelen tot zelfstandigheid waartoe ze zich nog niet in staat achten. Alsof je hen in een zwembad gooit en vraagt om zonder zwembandjes de overkant te bereiken. Leerlingen hebben dan structuur nodig: houvast, begeleiding en steun zodat ze zich competent voelen om zelfstandig te handelen.”

Autonomie is niet gelijk aan zelfstandigheid
Maarten Vansteenkiste
motivatiepsycholoog

“Hoewel je bij directe instructie de leiding stevig in handen neemt, ervaren leerlingen een beperkte mate van zelfstandigheid niet noodzakelijk als een probleem. Leerlingen willen vaak net heldere instructie, hulp en feedback. Ze kiezen ervoor om de kennis van hun leraar in zich op te nemen en leren zo snel iets bij.”

“Indien je directe instructie echter fout toepast en te weinig ruimte maakt voor inbreng van je leerlingen, voelen ze zich in een keurslijf gedwongen. Vul je directe instructie dus aan met een autonomie-ondersteunende aanpak: je duidt het waarom van opdrachten, je neemt klachten serieus en je communiceert op een uitnodigende wijze. Met die aanpak stimuleer je bovendien de sociale ontwikkeling van je leerlingen en creëer je een groter draagvlak voor klasafspraken.”

“Met het Leraarkompas maken we duidelijk dat structuur en autonomie-ondersteuning hand in hand gaan en allebei nodig zijn. Afhankelijk van de situatie investeer je de ene keer meer in autonomieondersteuning, terwijl je een andere keer leerlingen de structuur biedt die ze nodig hebben om zich competent te voelen. Het Leraarkompas helpt je om te navigeren tussen autonomie-ondersteuning en structuur. Niet vanzelfsprekend, maar dat is wat het motiveren van leerlingen net zo boeiend maakt.”

Deze Klik & Print kwam tot stand in samenwerking met Maarten Vansteenkiste. Het Leraarkompas is een geregistreerd beeldmerk van Impetus Academy bv.

Op zoek naar meer achtergrond om met het Leraarkompas aan de slag te gaan? Lees er meer over in ‘Het ABC van motivatie in onderwijs’ (Vansteenkiste & Soenens, 2025) of in wetenschappelijke onderbouwing ervan (Aelterman et al., 2019).
Weten hoe motiverend jij lesgeeft? Test jezelf en ontvang je persoonlijke profiel.

Seppe Goossens