Agressie tegen leraren voorkomen en aanpakken

In 2019 werden 95 arbeidsongevallen van onderwijspersoneel geregistreerd als gevolg van agressie. In 2018 waren dat er 86, in 2017 waren het er 59. Dat blijkt uit cijfers van AGODI.

Het aantal van 2017 is het op een na laagste cijfer sinds 2010; enkel in 2015 waren het er nog minder: 47. Elke situatie is er een te veel, maar er is nog altijd minder dan 1 kans op de 10.000 dat je als leraar gewond geraakt na een geweldincident op school.

© Jens Claessens

Welke impact heeft agressie op een leraar?

Wat leraren ervaren als grensoverschrijdend gedrag, hangt erg af van hun eigen waarden en de context waarin ze zich bevinden. De ene leraar kan ‘houd uw bakkes’ wel aan. Voor een ander is dat het ergste wat hem kan overkomen, maar je mag dat niet bagatelliseren.”

“Psychologische agressie heeft soms meer impact dan fysiek geweld. Een leerling die je elke les dreigend aankijkt, kan je heel onveilig doen voelen. Agressie wekt veel emoties op. Angst, woede, twijfel, onmacht, teleurstelling en ook schaamte. Als leraar kan je het gevoel hebben te falen: ‘ik kan een snotneus van 10 jaar niet aan’.”

“Maar ook de impact op de leerling is niet te onderschatten. Agressief gedrag heeft niet altijd het doel om te kwetsen, soms is het gewoon afreageren. Misschien schrikt de leerling zelf van zijn reactie en voelt hij zich schuldig. Het kan ook dat hij denkt: net goed, na wat die leraar mij heeft aangedaan.”

“Hoe het ook zij, al die emoties zorgen ervoor dat leraar en leerling niet zomaar verder kunnen met elkaar.”

Hoe ga je verder na een agressie-incident?

“Het is erg belangrijk dat de directeur en collega’s luisteren naar wat er gebeurd is. Steunende reacties zijn essentieel. Niet zeggen: ‘Heeft hij het zelf uitgelokt?’ maar vragen: ‘Wat heb je nu nodig?’, ‘Kan je de klas weer in of zoek ik iemand die kan overnemen?’, ‘Hoe kunnen we dit herstellen?’”

“Fysiek geweld gebeurt snel en vaak onverwacht. Ga ervan uit dat de leraar alles gedaan heeft wat hij op dat moment kon. Laat zien dat hij niet alleen staat. Een collega die mee de klas in gaat of de leerling apart opvangt, zorgt ervoor dat de leraar én de rest van de klas zich weer veilig voelen.”

“Soms is een tijdje afstand in de vorm van ziekteverlof aangewezen. In dat geval ondersteun je de leraar als hij terugkomt. Vraag op voorhand welke steun hij wenst, dat helpt hem om zich opnieuw competent te voelen.”

Hoe herstel je het contact tussen leraar en leerling?

“De leerlingbegeleider kan ook met de leraar en leerling elk apart praten. En bekijken hoe de leraar en leerling hun relatie kunnen herstellen. De leerling kan zich verontschuldigen, een tekening maken … De leraar kan hem begroeten met ‘goeiemorgen, fijn dat je er bent.’ Geen woorden maar daden.”

Geef je sancties?

Belangrijker is de boodschap: ‘dit gedrag kan niet en moet hersteld worden. De school doet er alles aan om te voorkomen dat het zich herhaalt. Ze is verantwoordelijk voor een veilig leer- en leefklimaat.’

“Te licht over een agressie-incident gaan, is ook niet goed. ‘Hij heeft autisme, dus hij kan er niets aan doen dat hij die trap in mijn buik gaf.’ Ook die leerling moet leren dat zoiets niet kan.”

Kan je agressie vermijden?

“Dat alles bed je in een klimaat in waar leerlingen zich goed voelen. Met verbindende communicatie vermijd je conflicten. Meer bijscholing rond agressie is ook een goed idee. Of grijp structureel in: verander je lessenrooster en zet de meest ervaren leraren in de uitdagende klassen.”

“Zo kan je agressie verminderen en controleren. Maar helemaal voorkomen kan je het nooit. Agressie is deel van omgaan met elkaar. Waar mensen samenleven, wordt wel eens over de schreef gegaan en niet altijd op een nette manier. Daarom moet je als school ook een draaiboek hebben voor agressie-incidenten.”

Wat als je toch te maken krijgt met fysiek geweld?

“Problemen ontstaan vaak als leraren overhaast handelen en zo onbedoeld olie op het vuur gooien. Blijf aanwezig, maar ga niet frontaal voor de leerling staan. Houd wat afstand en raak hem niet aan. Als hij wegloopt, kan je een kordate boodschap geven: ‘Ik verwacht dat je hier blijft’. Maar ga niet voor de deur staan als een leerling in een woede-uitbarsting de klas uitloopt.”

“Soms is het beter om de leerling even met rust te laten, het incident tijdelijk te parkeren en er later op terug te komen. Laat hem gaan, maar zeg wel: ‘Wat je nu doet, kan niet. We zijn nu allebei te boos, maar straks praten we het uit.’”

“Een noodscenario geeft houvast. Je moet zo’n voorval niet alleen oplossen. Je hebt iemand nodig die de toeschouwers opvangt, iemand die het slachtoffer helpt, iemand die de geweldpleger kalmeert … Wie kan je bereiken, wanneer roep je de politie, wie heeft veel gezag en kan tussenkomen … Daar denk je best op voorhand over na.”

De agressiecurve geeft je inzicht in het verloop van een agressie-incident.

Hilde Leonard ondersteunt scholen rond het omgaan met grensoverschrijdend gedrag, o.m. via het ‘Vormingsnetwerk Nieuwe Autoriteit en Geweldloos verzet op school’.

In het beleidsplan ter bevordering van welzijn en welbevinden in onderwijsinstellingen krijg je handvatten om om te gaan met geweld.