"Met een vak ‘leren leren' kom je er niet"

Van overvolle workshops ‘Leren leren’ naar effectieve leerstrategieën centraal in elke les: directeur Conny en haar team (Sint-Franciscuscollege Heusden-Zolder) maakten de switch. Met wetenschappelijke inzichten in hun achterzak overtuigen ze ook leerlingen en ouders om vastgeroeste studeerideeën op te bergen.

Leerstrategieën in elke les Conny Witters — **Conny Witters:** “Leg uit waaróm last minute in boeken duiken niet werkt. Anders gelooft geen kat je.”

Conny Witters: “Een paar jaar geleden viel het me op hoe slecht onze derdejaars de overstap naar de tweede graad verteerden: op het rapport met herfst en kerst regende het onvoldoendes. Op klassenraden kwamen vaak dezelfde verzuchtingen boven. ‘Ze hebben geen studiemethode’ of ‘ze kunnen geen grote gehelen verwerken’. Leraren zagen het als een weeffout bij sommige tieners. En in het belang van onze leerlingen mochten we de lat vooral niet laten zakken.”

Van het leeratelier naar de klas

Conny Witters: “Kennis over leren leren zat geconcentreerd bij onze leercoaches. Als een leerling over zijn studiemethode struikelde, tilden we dat uit de klas. Maar de groep leerlingen die om studiebegeleiding vroeg, bleef groeien. Alsof het aanbod nóg meer vraag creëerde. En dus integreerden we ‘leren leren’ stap voor stap in onze klaswerking.”

“Leercoaches gaven tijdens de middagpauze al leerateliers rond plannen, structureren, examens voorbereiden. In een eerste fase integreerden we die sessies in de klaswerking van de derdejaars. We roosterden ze zo in dat elke leraar bij een sessie tijdens zijn les aanwezig was. ‘Ik heb al zo weinig uren’ en ‘Kan dat niet in een vak leren leren?’: niet iedereen onthaalde dat initiatief meteen op applaus.”

Wetenschap op kop

Conny Witters: “Veel collega’s zaten met vragen over de wetenschap rond leerstrategieën. Niet dat ze de bal vaak mis sloegen in de klas, maar de theoretische basis ontbrak. We betrokken onze leerlingen ook veel te weinig. ‘Voldoende herhalen, en niet pas de avond vóór je examen’: je kan het zo vaak zeggen als je wil, maar als je niet uitlegt waaróm last minute niet werkt, gelooft geen kat je nog. Leerlingen horen die waarschuwingen de hele tijd, en dus verliezen ze hun effect. Zeker niet als hun eigen ervaring – ‘Uw toets, mevrouw? Gisteren pas geleerd en toch çavakes’ – die onheilsboodschap tegenspreekt.”

Op het eerste gezicht lijken die strategieën open deuren. Tot je er dieper over nadenkt.
Conny Witters
directeur

“Daarom haalden we een wetenschapper naar school. Die vertelde op een pedagogische studiedag hoe onze hersenen functioneren en welke leerstrategieën het best op dat leerproces inspelen. Hij schonk ons de taal om dat onderwerp in de klas aan te kaarten. Hoe je de vergeetcurve ombuigt, wat scaffolding is en hoe het test-effect werkt. Hij was wel meteen duidelijk over dat vakje ‘leren leren’: nuttig om te starten, maar leerstrategieën verwerf je pas als je ze op specifieke en complexe leerstof toepast.”

Winst in de klas

Conny Witters: “Elke vakgroep kreeg vervolgens dezelfde vraag: ‘Hoe integreer je de leerstrategieën in je les?’ Vaak gehoorde reactie: ‘Dat doen wij al járen’. Op het eerste gezicht lijken die strategieën open deuren. Eens je er in de diepte over nadenkt, wordt het toch complexer. Hoe bereik jij elke les dat je leerlingen de leerstof meteen actief verwerken? Hoe spreid je nieuwe kennis, hoe laat je die op het juiste ritme terugkeren? Of hoe bouw je voor je vak een verticale leerlijn rond scaffolding?”

“De leraar gedragswetenschappen botste op leerlingen die de leerstof opdreunden, letterlijk overpenden maar nooit echt snapten. Dus integreerde ze Cornell-schema’s. Stap voor stap: eerst samen in de klas, dan als huistaak met feedback, tot leerlingen het spontaan deden. Dat kost tijd, maar zo begrijpen leerlingen wat ze leren én onthouden ze het langer.”

“De vakgroep wiskunde zette de grote middelen in om de voordelen van modelling en worked examples uit te spelen. Eerst een filmpje over de stelling van Pythagoras dat ieder op zijn tempo kon bekijken. Dan een filmpje over hoe je die stelling leert. En video’s waarin de leraar luidop denkt en de oefening oplost, en die ondersteuning geleidelijk afbouwt. Respect voor de krachttoer en groei van mijn leraren. En de groeikansen die ze op hun beurt aan onze leerlingen schenken.”

Met leerlingen én ouders

Conny Witters: “Grote winst boek je pas als je leerlingen in leerstrategieën geloven. Elke leerling heeft een leerportfolio. Een tool voor zelfreflectie, en ook ouders krijgen huiswerk mee. We gaan – via leerlingcontacten en oudergesprekken – na of elke leerling een rustige plek heeft thuis, hoe(veel) hij studeert, hoe hij de verlokkingen van zijn smartphone weerstaat.”

“Een goede aanzet voor het oudercontact bij de start van het schooljaar. Zo is elke partij van de driehoek leraar-leerling-ouder mee in het verhaal. Ook tijdens de lockdown trouwens. Sterker nog: individuele opdrachten gaven ons toen een nog betere kijk op ieders leerproces.”

“In elk vak, in elke klas hameren leraren op het belang van leerstrategieën, herhalen we dat ze op een efficiënte manier méér kunnen halen uit de tijd die ze boven hun boeken doorbrengen. Toen we 3 jaar geleden van start gingen, dacht ik: op het einde van de tweede graad moet elke leerling hier buiten wandelen met de juiste leerhouding én een efficiënte studiemethode.

“Dat klopt niet, besef ik nu. Mensen blijven leren, en dus word je ook steeds beter in hoe je leert. Net daarom moet je er op tijd mee beginnen, kleine successen waarderen en er genoeg aandacht aan schenken. Als directeur breng ik die boodschap heel letterlijk en ga ik in elke klas langs. Al op 1 september, en dat vinden wij geen dag te vroeg.”

Intussen maakte Conny Witters de overstap naar de dienst School- & kwaliteitsontwikkeling van het Katholiek Onderwijs Vlaanderen en is ze niet langer directeur van Sint-Franciscuscollege Heusden-Zolder. De school zet nog steeds bewust in op leren leren.

Seppe Goossens

2 reacties ingeklapt

Anita Truyers

16 december 2020

Top!

Reageren

G. De Vos

19 december 2020

In een semi-lockdown is een computer niet nodig. Tijdens een contactuur leg je de opdracht uit. Wat de leerlingen normaal gezien in de klas doen, doen ze thuis. Bij het volgende contactuur overloop je de uitvoering. Willekeurig, zodat je kan achterhalen wie de voorbereiding niet of niet zelf heeft gemaakt. Als steekproef kan je eens nul of oké noteren. Bij een nieuw hoofdstuk in het boek maak je een werkblad met verschillende niveaus: letterlijk kopiëren, tekstbegrip, afleiden, reflectie. Focus op de hoofdgedachte. Bij een volledige lockdown gebruik je de computer. Je stuurt de taken door en zet ze in de digitale agenda. Je raadt de leerlingen aan taken te noteren in de planningsagenda. Sluit zo goed mogelijk aan bij bestaande gewoontes. Begin niet te experimenteren met apps en tools. Het is crisistijd. Denk bij videolessen aan het rendementsverlies: er is ruis op het medium, de interactie is gedempt. Laat taken uploaden in uploadmappen. Stuur een correctie met antwoordsleutel zodra alles binnen is. Geef voor taken en toetsen altijd een week. Klasmentoren houden de planlast in het oog.

Reageren