Wachten in de kleuterklas: maak van routines leerkansen

Jonge kleuters zijn een kwart van de schooldag aan het wachten. Dat blijkt uit onderzoek van de UGent. “We zien zorg en leren nog te veel als tegengestelde begrippen”, zegt specialist Brecht Peleman. “In routines zitten net veel leerkansen.”

Specialist Brecht Peleman ziet in routines zitten net veel leerkansen. — **Brecht Peleman – **specialist**:** “Een kleuter zit 20 tot 30 % van de tijd te wachten. Een kwart van de schooldag dus.”

Brecht Peleman: “Als sociaal pedagoog kom ik regelmatig in kleuterklassen. Met mijn collega’s onderzocht ik hoe kinderen de overgang naar de kleuterschool ervaren. Het viel ons daarbij op dat kleuters vaak moeten wachten. Zeker in de instapklas, waar er grote tempoverschillen tussen kinderen zijn. Mijn collega’s en ik besloten die wachttijd te meten. Wat bleek: een kleuter zit 20 tot 30 % van de tijd te wachten. Een kwart van de schooldag dus. Het betreft hier een kleinschalig onderzoek: in totaal filmden we 100 uur op 4 scholen. Die 20 tot 30 % wachttijd is dus niet representatief voor heel Vlaanderen. Maar in het onderzoek van collega’s komen wel vergelijkbare cijfers naar voren.”

Wat versta je precies onder ‘wachttijd’?

Brecht Peleman: “Met wachttijd bedoel ik alle momenten waarop een kleuter in stilte niets te doen heeft. Wachttijd start zodra een kind klaar is met een activiteit – het heeft zijn jas aan, het heeft zijn fruit op – en stopt zodra er een nieuwe activiteit start. Als een kind direct na het fruitmoment een boek mag lezen, is er dus geen wachttijd.”

De vele wachttijd is zeker niet de schuld van kleuterleraren. Het is een gevolg van hoe we het kleuteronderwijs in Vlaanderen organiseren
Brecht Peleman
specialist

Hoe komt het dat kleuters zoveel moeten wachten?

Brecht Peleman: “De vele wachttijd is zeker niet de schuld van kleuterleraren. Het is een gevolg van hoe we het kleuteronderwijs in Vlaanderen organiseren. Kinderen tot 2,5 jaar gaan naar de kinderopvang, een onthaalouder of blijven thuis. Op die plekken staat zorg centraal. Vanaf 2,5 jaar gaan ze naar de kleuterklas. Daar draait plots alles om het leren. Maar zorg en leren zijn geen tegengestelde begrippen. Ik geloof hard in ‘educare’, een holistische kijk op onderwijs waarin zorg en leren met elkaar zijn verweven. Elke kleuter ontwikkelt zich in zijn eigen tempo. Niet alle instappers zijn al zindelijk, of kunnen zich lang concentreren. Sommigen hebben nog veel nood aan troost en slaap. Tot 2,5 jaar zijn die zaken geen probleem, daarna plots wel. Terwijl ze heel normaal zijn voor 2- tot 4-jarigen.”

“In de kinderopvang staan ze met 1 volwassene per 8 kinderen. In een kleuterklas is dat soms 1 op 24. En kleuters kunnen op 7 momenten in het schooljaar instromen, waardoor de groep continu aangroeit. Bovendien is die groep in de meeste scholen homogeen samengesteld. In de doorsnee instapklas zitten allemaal heel jonge kinderen samen, met allemaal dezelfde ‘zorgnoden’. Probeer dat maar eens te managen. Veel tijd gaat naar het aanleren van routines: je jas aan de kapstok hangen, je brooddoos op de juiste plek leggen, in de kring gaan zitten als de leraar een belletje luidt … Wie al klaar is, zit vaak te wachten op de rest.”

Dus vooral snelle kleuters zijn de dupe?

Brecht Peleman: “Ik zie dat niet zo zwart-wit. Uiteraard zijn kleuters die al vertrouwd zijn met de schoolse routines en de Nederlandse taal sneller klaar. Maar hun klasgenootjes moeten veel meer tegelijk doen: een nieuwe taal begrijpen, nieuwe routines aanleren, de Vlaamse schoolcultuur leren kennen. Ook al doen ze hun best, ze gedragen zich niet altijd zoals de leraar verwacht. Waardoor die hen sneller berispt, wat hun leerkansen niet ten goede komt. Een voorbeeld: ik bezocht een klas waar kleuters in stilte hun koek aten. Leerlingen die met elkaar beginnen te spelen, krijgen een uitbrander. Maar als een taalvaardig meisje de juf rustig aanspreekt, ontstaat er een gesprek. De juf stelt haar vragen, geeft feedback op haar taal. Onbedoeld gaat er zo een extra leerkans naar een kind dat al vaardig is in de Nederlandse (school)taal.

Waarom niet die routines benutten als leerkans? Maak gebruik van die tempoverschillen: laat kinderen elkaar helpen
Brecht Peleman
specialist

Hoe kan je als leraar de wachttijd verminderen?

Brecht Peleman: “Kleuterleraren willen routines vaak zo snel mogelijk afhandelen. De kleuters doen hun jas aan, eten hun koek in de gang en gaan dan buiten spelen. Dat is niet alleen onaangenaam, je blijft ook met die tempoverschillen zitten. Waarom niet die routines benutten als leerkans? Maak gebruik van die tempoverschillen: laat kinderen elkaar helpen. Een kind dat zelf zijn jas kan aandoen, kan een klasgenoot helpen. Ondertussen ontstaat er een gesprekje. In graadsklassen met eerste, tweede en derde kleuters zijn nog veel meer mogelijkheden voor peer learning. En waarom binnen de 4 muren van je klas blijven?”

“Ik ken een school waar kinderen van het vijfde en zesde leerjaar het slaapmoment van de kleuters begeleiden. Kinderen leren daar superveel van. Misschien niet de dingen die we meten in tests, maar het maakt ze wel zorgzaam en zelfredzaam. En terwijl ze met elkaar babbelen, oefenen ze hun taal. Natuurlijk is het minder controleerbaar dan 22 kleuters laten wachten terwijl je de laatste 2 aanspoort op sneller op te ruimen. Maar je moet als leraar geen schrik hebben om af en toe chaos toe te laten.”

Zijn er ingrepen op schoolniveau die het wachten beperken?

Brecht Peleman: “Tijdens de schooldag ervaart een kleuter allerlei bruuske overgangen, veroorzaakt door het onderwijssysteem. De voor- en nabewaking en de middagpauzes vallen bijvoorbeeld niet onder de officiële onderwijstijd. Daardoor is de kleuterleraar, het vertrouwde volwassen gezicht, niet altijd bij de kinderen. Ook tijdens de speeltijd werken scholen vaak met een beurtrol. Natuurlijk hebben leraren recht op pauze, maar bekijk het eens door de ogen van een kleuter. Die maakt lange dagen, bij veel verschillende volwassenen. Tijdens die tussenmomenten vertoeven kleuters bovendien in heel grote groepen met weinig begeleiding. Zeker voor de jongste kleuters zijn het eerder spannende dan ontspannende momenten. Ze zijn bepalend voor hoe een kleuter de dag ervaart.”

“Moeten pauzes per se collectief? Met meerdere leraren voor een groep ben je flexibeler. Terwijl de ene leraar pauzeert, blijft de andere bij de kinderen. Minder gezellig misschien, maar leuke babbels in de lerarenkamer maken niet per se een sterk schoolteam. De instapklas is de toegangspoort waardoor de maatschappij in al haar diversiteit de school binnenkomt. Daarom moet het schoolteam kleuterleraren meer helpen en waarderen. Wachttijd is een uitdaging die je met z’n allen moet aanpakken.”

Minder wachten in de kleuterklas: 6 tips

1. Time het opruimen

“In de klas van mijn dochter gaat een van de leerlingen na het spelen rond met een belletje. De uitdaging: als het belletje stopt, is alles opgeruimd en zit ieder kind in de kring. Wie zijn eigen speelgoed al heeft opgeborgen, helpt een klasgenoot.”

2. Glijdende speeltijden

“De speelplaats wordt gedomineerd door de oudste kinderen. De allerjongsten spelen niet, maar drentelen rond de toezichthouder. Ik ken een school die daarom werkt met glijdende speeltijden. De eerste 10 minuten hebben de kleuters de speelplaats voor zichzelf. Dan komen de lagereschoolkinderen erbij en spelen ze 10 minuten samen. Daarna gaan de kleuters naar binnen en kunnen de oudste kinderen naar hartenlust ravotten.”

3. Om beurten omkleden

“Ik bezocht ooit een klas die na de speeltijd op uitstap ging. Ze verzamelden in de rij en wachtten tot alle andere klassen binnen waren. Dan gingen ze zelf binnen hun laarzen aandoen. Om vervolgens weer naar buiten te gaan! Waarom riep die leraar de kleuters niet in kleine groepjes bij zich tijdens de laatste minuten van de speeltijd? 10 minuten minder pauze voor de leraar, maar een veel rustiger begin van de uitstap.”

4. Eerst een koek, dan een boek

“In veel kleuterklassen verloopt het koek- en fruitmoment in stilte. Het is een welkom rustpunt in een drukke dag. Maar snelle eters zitten soms een kwartier te wachten. Dat kan je opvangen door een stille activiteit te voorzien voor wie al klaar is: een boekje lezen, bijvoorbeeld. Zorg wel voor wat variatie, anders hebben ze op den duur de hele klasbib uit.”

5. Middageten in de klas

“In sommige scholen duurt de middagpauze wel 1,5 uur. In de bomvolle refter komen veel kleuters niet tot eten. Ze zijn moe en overprikkeld. Sommigen vallen spontaan in slaap. Dus waarom niet die middagpauze herdenken? Ik ken een school waar de kleuters in hun eigen klas eten. Elke middag schuiven er ook 3 leerlingen van de lagere school aan. Zij babbelen met de kleuters. Ze stimuleren hen om hun brooddoos leeg te eten en halen een doekje als er wordt gemorst. En als de kleuters na het eten een dutje gaan doen, wandelen ze hen naar de slaapzaal.”

6. Niet ‘klaar’ voor de bel gaat

“Veel kleuterleraren eindigen de dag met een afsluitende kring. Daarna wachten de kleuters in stilte op hun ouders. Startklaar met hun jas en boekentas. Waarom mogen ze niet nog wat spelen? Zo stimuleer je ouders de klas binnen te gaan. Je ziet hoe ze met hun kind omgaan, je kan een babbeltje doen … Ook als je op de speelplaats op de ouders wacht, kan je daar een leermoment van maken. Speel bijvoorbeeld samen een afsluitend spel.”

Deze tekst kwam tot stand binnen het project Kleine Kinderen Grote Kansen. Het project wil bijdragen om kinderarmoede en sociale ongelijkheid in Vlaanderen te doorbreken. Meer info op www.grotekansen.be

Ook op de website van VBJK vind je interessant materiaal over de overgang naar de kleuterschool.

3 reacties ingeklapt

Mike goudeseune

11 maart 2020

Dat is 1 van de vele redenen waarom we gestart zijn met een kindcentrum... trots op Freinet kindcentrum De Tandem

Reageren

Saartje Vandenbussche

23 maart 2020

Dag Mike, wat bedoel je juist met kindcentrum? Dank je, Saartje

Reageren

Anoniem

23 maart 2020

Dag Saartje,

Mike en zijn collega's hebben een heel straf Kindcentrum opgezet in Brugge. Klasse nam er al eens een kijkje. Het hele verhaal lees je hier: https://www.klasse.be/175663/kindcentrum-brugge-brede-school/

Groetjes, Kyra van Klasse

Reageren

Directeur

21 januari 2022

Hij haalt een zeer stiefmoederlijke en pijnlijke waarheid boven... 1 leerkracht voor 24 kleuters. Nog steeds beloven ze maar komen maar deels tegemoet. Dit jaar kregen we, wanneer alles georganiseerd was, kinderverzorgingsuren bij....eindelijk maar nog steeds geen fulltime in een school met op de teldag 193 kleuters!!! Het blijft een stiefmoederlijke behandeling krijgen, ons kleuteronderwijs.
Hoe moeten we nu toch hun ogen eens openen? Tja wachten is dan soms de enige organiseerbare vorm maar de tips nemen we zeker mee. Om het overzichtelijk te houden is er te weinig hulp op de werkvloer...nog steeds.
Willen we dat gelijktijdig in orde maken? Deal Brussel?

Reageren

Janssens An

13 maart 2024

Goed om wachttips in te vullen.
Ik heb het moeilijk als de kleuters klaar zijn met hun fruit, hun handen niet meer proper zijn en vervolgens met vieze handen aan de boeken komen. Daarom laat ik de kinderen buiten hun fruit eten. Als ze klaar zijn, mogen ze bewegen. Het tempoverschil is nog groter als je met een graadsklas zit.

Ivm het zindelijk zijn... De kleuters komen meer en meer met pampers naar school, terwijl het zindelijk zijn wel vroeger aangeleerd kan worden. Ze nemen geen tijd er meer voor. Raar dat elk kind van een leerkracht wel zindelijk is, omdat we weten dat dit een grote last is in een overvolle kleuterklas.

Reageren