Specialist
“Klassen zijn dé plek om kritisch denken te stimuleren”
In een klas toekomstige zorgverleners kiest 1 leerling resoluut voor het coronavaccin. De rest twijfelt. Onzekere tijden blijken een perfecte voedingsbodem voor fake news en complottheorieën. Gelukkig is er een remedie. “Een klas is dé plek bij uitstek om kritisch te leren denken”, zegt expert Tim Verheyden.
VRT-journalist Tim Verheyden verdiept zich al jaren in het virus dat desinformatie heet en de rol van sociale media als superverspreiders. Hij bezocht jongeren in Macedonië die de klok rond fake news produceren. Hij zag hoe coronacomplotten families uit elkaar dreven en onderzocht hoe algoritmes ons in hun ban houden.
Lees het interview met Tim Verheyden onder de video.
Bekijk de video en merk hoe twijfel over het coronavaccin de klas van leraar Lissa binnensluipt.
Verbaast het je dat coronatwijfel en complottheorieën de klas binnendringen?
Tim Verheyden: “Helemaal niet. Desinformatie is van alle tijden, maar vandaag heeft ze de wind in de zeilen. We komen uit een Trump-tijdperk waarin een Amerikaanse president 30.000 onwaarheden kon verspreiden en nepnieuws recupereerde als dooddoener. Je bent het niet eens met iemand? Dan zet je zijn uitspraak weg als ‘fake news’. Einde discussie.”
“Tegelijkertijd kan je online razendsnel fake news en complottheorieën loslaten. Sociale media ontkenden dat probleem eerst, maar moeten nu toegeven dat hun platformen worstelen met desinformatie. Voeg daaraan nog de verontrustende pandemie toe en desinformatie krijgt de perfecte condities om voet aan grond te krijgen. In de wereld, maar ook in de Vlaamse scholen.”
Moeten we ons daarover zorgen maken?
Tim Verheyden: “Angst is nooit een goede raadgever. Maar in deze vreemde tijden – zelfs experten weten nog niet alles over het virus en de vaccins – floreert desinformatie op sociale media. Die berichten zetten ons onder druk.”
”“Fake news is gelukkig nog relatief eenvoudig te herkennen. Iemand manipuleert een foto, plakt er een foute titel over en verzint een tekst. Eigenlijk is fake news een discipline van een complexer probleem, desinformatie. Dan spreken we over mensen die een studie uit haar context halen of influencers die zomaar iets uitkramen op sociale media.”
Waarom vinden leerlingen zo moeilijk de weg tussen foute en juiste info?
Tim Verheyden: “Op sociale media staat iedereen op dezelfde hoogte. Dat is heel mooi, maar tegelijkertijd dé grote uitdaging. Een influencer die bezig is met gezonde voeding en plots iets over corona kwijt wil, krijgt dezelfde geloofwaardigheid als een viroloog die al jaren onderzoek voert en ook opduikt in je tijdlijn.”
“De klassieke media filteren wel en brengen veel meer context. Maar omdat jongeren hun nieuws vooral op sociale media halen, moeten ze zelf een mening onderscheiden van een onderbouwde analyse. Dat lukt niet altijd.”
“Het internet wordt bovendien meer en meer in appjes gegoten. Daardoor consumeren leerlingen alles via tijdlijnen op TikTok, Facebook en Instagram. Maar het internet is veel meer dan dat. Het staat vol waardevolle informatie en goede verhalen. Toon dat aan je leerlingen. Ga samen actief op zoek, dan kunnen ze hun mening vormen op basis van verschillende soorten informatie.”
Hoe zit het met algoritmes en echokamers. Kan je daaraan ontsnappen?
Tim Verheyden: “Vroeger verscheen alles in chronologische volgorde op je tijdlijn. Nu al lang niet meer. De algoritmes, de wiskunde achter onze tijdlijnen, bepalen welke content wij te zien krijgen. Berichten met fake news en desinformatie doen het goed. Ze spelen op emotie, maken je blij of boos. Daardoor wil je reageren. De algoritmes zien, ‘Aha, dat is een populaire post’ en pushen die nog meer’.”
“Daarnaast riskeer je steeds meer van hetzelfde op je bord. Vergelijk het met Spotify. Ik hou van metal muziek. De streamingdienst tipt me: ‘Dit vind je misschien ook leuk’. Metal, metal en metal. Ik krijg zelden of nooit klassieke muziek aangeraden.”
“Zo werken de algoritmes van Facebook en Instagram ook. De bekende echokamers. Als je daar steeds verder in stapt, tuimel je in een konijnenpijp. Zoals Alice in Wonderland die in een hol valt en afglijdt, weg van de realiteit. Je ziet alleen nog posts die je eigen gelijk bevestigen en hoort geen andere meningen meer.”
“Sociale media hebben helemaal niet de ambitie om de wereld te tonen zoals hij is. Ze willen onze aandacht vasthouden om meer data te verzamelen voor adverteerders. Niet wat Facebook bij de oprichting beloofde. Het platform zou de wereld verbinden en wederzijds begrip creëren. Gebeurt dat vandaag of zit iedereen op zijn eigen eiland van het grote gelijk?”
Kiezen klassieke media ook vaker voor extremer en sensationeel nieuws?
Tim Verheyden: “Klassieke media mikken vandaag in hun titels ook op emoties en kopiëren de recepten van sociale media om kliks te genereren. Zo lokken ze meer mensen naar hun website. Zeker de commerciële en de online media voelen die druk. Sociale media gaan immers met heel veel advertentie-inkomsten lopen.”
“Met een catchy titel mensen naar een goed stuk lokken? Geen groot probleem. Maar als de vlag de lading niet dekt en het puur om clickbait of sensatie gaat, dan heb ik daar wel moeite mee.”
Wat kunnen leraren hun leerlingen meegeven rond mediagebruik en desinformatie?
Tim Verheyden: “Kritisch denken is belangrijker dan ooit. Laat leerlingen scherper kijken naar wat op sociale media verschijnt, maar vertel er ook bij dat ze niet zomaar moeten slikken wat ze op tv of in kranten zien. Vraag je steeds af, wie komt hier aan het woord? Wat is zijn of haar doel? Kloppen die bronnen wel? De studie als bewijs, is die wel on topic?”
“Op zoek gaan naar de waarheid vraagt veel kennis en vaardigheden. We moeten jongeren daarom écht de tools geven om kritischer te kijken naar die – doorgaans fantastische – sociale media.”
Waarom is de school de plek bij uitstek om kritisch denken te triggeren?
Tim Verheyden: “Op sociale media kan je waardevolle en betekenisvolle conversaties voeren, maar vaak eindigen die in empathieloze discussies. In een klas niet. Daar maken leraren tijd voor de vragen die vaak ontbreken op sociale media. Wat denk jij? Waarom? Hoe kijk jij naar die posts, naar die mening?.”
“Een klas is ook veel diverser dan de gemiddelde Facebookgroep. Mensen met verschillende achtergronden, met heel uiteenlopende ideeën zitten in je lokaal samen. Leraren doen daar wat Facebook beloofde: rijke discussies modereren waarin leerlingen elkaars ideeën beluisteren en versterken.”
Een gesprek over het coronavaccin in je klas? Informeer je eerst hier.
Log in om te bewaren
Yves Van Hastel
29 april 2021Naar aanleiding van het artikel over kritisch denken wens ik even te reageren. Ik ben zelf leerkracht in het middelbaar en verbaas me nu ook weer over de vooringenomenheid van de journalist en van dit platform. Als leerlingen (of eender wie) twijfels hebben over het vaccin, dan moet de oorzaak wel bij fake news liggen. Dat is zo ongeveer wat we moeten onthouden. Kritisch denken mag dus alleen als je maar in de richting van het heilige vaccin denkt. Een fout uitgangspunt, zo lijkt me. We moeten leerlingen kritisch leren denken en ze moeten daarbij zelf hun mening vormen. Een leerkracht heeft niet als taak op te leggen wat leerlingen moeten denken. We kunnen ze materiaal bezorgen, debatten voeren, en dan is het aan hen om te denken wat zij willen. En daar hoort dus ook twijfel over het vaccin bij. Wie zich verdiept in de materie (en dat heb ik de afgelopen maanden uitvoerig gedaan) komt tot de vaststelling dat er ook medici zijn die twijfels hebben, alleen krijgen deze mensen geen forum in de media. Het debat moet dus eigenlijk veel genuanceerd gevoerd worden. En dat brengt me bij deze vraag: welk debat? Er mag totaal geen debat zijn over 'corona'. Jammer.
Klaas Sikkema
1 mei 2021Ik ben het eens met je, Yves. Het is zorgelijk als de kritiek maar in één bepaalde richting gaat. Jammer dat er geen genuanceerd debat is. Het is niet alleen bij het vaccin zo dat veel wetenschapper niet gehoord worden.
Ann
5 juni 2021Helemaal eens, superfijn deze reactie te lezen! Is alles-behalve 'kritisch denken'. Heel jammer en heel gevaarlijk om onze leerlingen, kinderen zo te proberen op te voeden/be"invloeden/controleren.
Mike
26 september 2021Ann,
Deze even lezen: "Je krijgt praktische handvatten aangereikt zodat je beter kan omgaan met twijfelaars die onvolledig of (nog) niet gevaccineerd zijn"
bron:https://flandersvaccine.be/.../voor-een-prikje-naar-de.../
spreker: door de staat benoemde deskundige Marc Van Ranst.
Ook hier wordt er met andere woorden gezegd: "twijfelen is FOUT, je moet het zonder nadenken doen omdat wij het zeggen."
Tim zegt het in andere woorden, maar het is gewoon hetzelfde deuntje...
Annick Verheyen
29 april 2021Beste
Het is een zeer interessante reportage. Top! Kan ik ergens de checklist vinden die de leerkracht in het filmpje gebruikt? Het lijkt mij handig om ook te gebruiken in mijn klas.
Vriendelijke groeten
Annick
Johan Duyck
16 september 2021Helemaal mee eens, Yves. Al van in het begin werd eenzijdige informatie door de media verspreid. Er werd veelal de nadruk op angst gelegd. De beelden, foto's, statistieken moesten het pad effenen voor toekomstige maatregelen. Er was geen plaats voor kritisch denken. En zoveel maanden later nog steeds niet. Gerenommeerde wetenschappers die zich anders durven uitspreken, worden belasterd, ontslagen of netjes weggezet als verspreiders van fake news, complotdenkers of anti-vaxxers, terwijl ze juist willen verbinden. Wil je kinderen/volwassenen kritisch laten denken, dan moet je net alle informatie ter beschikking stellen. Dat gebeurt niet. En dat is een echte schande. Vermijd je de mogelijkheid tot open debatten, dan is dat onder-wijs. Op-voeding is iets anders. Dat veronderstelt openheid en dialoog. Hopelijk komen er betere tijden aan. Maar dat zal open geesten vragen. En moed en lef.
Johan
16 september 2021Ik ben het volledig met je eens, Yves. Al van in het begin werd eenzijdige informatie door de media verspreid. En dat vooral in een sfeer van angst. De beelden, statistieken en interviews moesten de weg vrijmaken voor toekomstige maatregelen. Er was geen enkele mogelijkheid tot een open debat. Hoewel er wel heel wat mensen vragen stelden. Gerenommeerde wetenschappers die zich durfden uitspreken, werden belasterd, weggelachen, ontslagen of netjes weggezet als anti-vaxxers, complotdenkers of verspreiders van fake news. Hun woorden werden minutieus gefactcheckt. ' In een 'democratie' is dat een regelrechte schande. Als je echt kritisch denken wil stimuleren, dan moet je alle informatie toegankelijk maken. En dat is ondertussen nog steeds niet gebeurd. Net dat is 'onder-wijs'. Onder de wijsheid.
'Op-voeding' veronderstelt een open geest en bereidheid tot dialoog.
Ik hoop op betere tijden. Maar dat zal moed en lef vergen. Maar vooral open geesten die willen verbinden. Het is net dat wat ik de kinderen die mij toevertrouwd zijn, wil meegeven. De jongsten van ons volk verdienen dat. Of gaat men liever voor 'Nos enfants nous accuseront'?
een bezorgde leerkracht en vader van twee jonge kinderen
Koen Van de moortel
9 januari 2023“Klassen zijn dé plek om kritisch denken te stimuleren”
Zo zou het inderdaad moeten zijn ja! Maar dat is gewoon onmogelijk geworden! Als ze nog maar ruiken dat je kritische vragen of bedenkingen hebt over gelijk welk heikel onderwerp, of het nu de C-vaxrommel is, of immigratie, of het klimaat, of het gendergedoe of wat dan ook... als je niet het "officiële" VRT-narratief volgt, maak je geen enkele kans meer om aangenomen te worden in het onderwijs!
Kortom: je moet de jeugd zogezegd leren kritisch denken, maar je mag dat vooral niet meer zelf doen in de praktijk! En zo krijg je een "lerarentekort", waarmee ze eigenlijk bedoelen: een tekort aan volgzame predikers voor het Ministerie van Waarheid!
Laat een reactie achter